Nói đến Hoàng Su Phì (Hà Giang), nhiều người nghĩ ngay đến đặc sản chè shan tuyết. Tuy nhiên, có một loại đặc sản nổi tiếng không kém, chỉ đứng sau chè shan tuyết là trái mận máu. Đây là cây trồng thế mạnh của các xã phía Bắc của Hoàng Su Phì. Cây thường được trồng ở những nơi có độ cao trên 1500m.
Với khí hậu quanh năm mát mẻ, cây mận máu sinh trưởng dựa vào tự nhiên, gần như không có sự can thiệp của con người. Đây là loại mận chín muộn hơn so với các loại mận khác. Cây cho ra những quả mận tươi ngon nhất vào dịp tháng 6, tháng 7 hàng năm.
Mận Máu là giống mận bản địa, có độ thơm ngon đặc biệt so với mận Tam hoa, mận Hậu ở các địa phương khác. Mận Máu là tên do chính người dân bản địa đặt cho giống mận này. Quả mận chín to tròn đều và khi ăn sẽ có vị ngọt thơm, giòn, mọng nước, thơm mát, khi cắt quả có màu đỏ sậm, ngọt lịm,bổ ra có nước chảy ra đỏ như máu.
Huyện Hoàng Su Phì có trên 500 ha mận Máu, tập trung ở các xã như: Chiến Phố, Thàng Tín, Pố Lồ, Đản Ván, Thèn Chu Phìn. Trong đó, tập trung nhiều tại xã Chiến Phố hiện có 154,7 ha mận Máu, trong đó diện tích cho thu hoạch hơn 35 ha. Ngoài những xã trên, đến nay huyện cũng đã tập trung trồng phát triển tại các xã khác như: Bản Phùng, Túng Sán, Nàng Đôn.
Theo bà con trồng mận cho biết, cây mận máu rất dễ trồng. Vào mùa mưa, chỉ cần đào cây con có sẵn trong vườn, cuốc hố vừa phải đặt cây mận xuống, lấp đất vào gốc cho chặt là được. Cây con trồng sau từ 3 đến 4 năm trồng là bắt đầu cho thu hái.
Theo thống kê, cứ một cây mận máu khi trưởng thành sẽ cho năng suất trái từ 50 - 70kg. Năng suất trung bình của các hộ dân trồng mận máu trên địa bàn huyện đạt 3,4 tấn/năm. Giá bán bình quân giai đoạn 2020 - 2022 là khoảng 40.000 - 60.000 đồng/kg. Vào thời điểm trái vụ hoặc khi thời tiết không thuận lợi, giá có thể cao hơn, có thời điểm lên đến 100.000 – 120.000 đồng/kg. Chỉ có 8% sản phẩm bán lẻ ra thị trường (chủ yếu bán cho người quen và các hộ này có sản lượng thấp), 56% bán cho thương lái và có 36% vừa bán cho thương lái vừa bán lẻ cho các khách hàng quen.
Nhận định đây là loại cây trồng mang lại thu nhập cho người dân, góp phần giảm nghèo bền vững, từ năm 2012, huyện Hoàng Su Phì đã có phương án phát triển loại cây này gắn với phát triển du lịch. Ngoài ra, huyện cũng hỗ trợ 100% cây giống và kỹ thuật trồng, chăm sóc, phát triển bền vững cây mận máu theo hướng sản xuất tập trung hàng hóa.
Thời gian qua, các cơ quan của huyện Hoàng Su Phì đã phối hợp với các đơn vị xây dựng nhãn hiệu chứng nhận mận Máu Hoàng Su Phì. Năm 2021, trái mận máu được tỉnh Hà Giang công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao. Ngày 22/6/2022, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp Giấy chứng nhận nhãn hiệu "Mận máu Hoàng Su Phì". Thông qua việc xây dựng thành công nhãn hiệu chứng nhận đã góp phần tạo liên kết trong chuỗi sản xuất giữa các hộ dân với doanh nghiệp, HTX và từ doanh nghiệp, HTX kết nối với thị trường tiêu thụ.
Hiện tại, nhiều gia đình tại Hoàng Su Phì đã tích cực chăm bón cho cây mận, thậm chí làm rào, phên chắn để bảo vệ cây tránh khỏi tác động xấu của môi trường cũng như ngăn chặn các loại sâu bệnh gây hại cho cây. Nhờ vậy, nhiều gia đình đã thoát nghèo và vươn lên làm giàu bền vững trên chính mảnh đất quê hương.
Đơn cử như gia đình ông Giàng Chần Sấn, thôn Nhìu Sang, xã Chiến Phố, có hơn 1ha cây mận máu. Bình quân mỗi năm, thu nhập từ vườn mận Máu của gia đình tôi đạt từ 40 - 60 triệu đồng/ha, góp phần đáng kể trong việc nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống gia đình.
Hay như gia đình chị Lù Già Đông ở thôn Sưi Thầu xã Chiến Phố có hơn 200 gốc cây mận máu. Mỗi năm khi được mùa gia đình chị thu nhập được khoảng 60 triệu đồng; thời điểm ít nhất do mất mùa cũng thu được khoảng 40 triệu đồng.
Ông Lý Chòi Nhàn, Trưởng phòng NN&PTNT huyện cho biết, thời gian tới, huyện tiếp tục khuyến khích nhân dân mở rộng diện tích ở những khu vực có khí hậu phù hợp, ứng dụng kỹ thuật vào trồng, chăm sóc cây, hướng đến phát triển bền vững cây mận Máu bản địa.