Gần đây Thủ tướng Chính
phủ có Quyết định số 645/QĐ-TTg về việc phê duyệt đề án xây dựng chính
sách thẩm định, quảng bá v.v… các tác phẩm văn học, nghệ thuật Việt Nam
với 4 giải pháp thực hiện trong đó có việc sử dụng hiệu quả nguồn ngân
sách Nhà nước.
Có lẽ đã đến lúc nhà nước cảm thấy sốt ruột vì tiền của
bỏ ra cho lĩnh vực văn học nghệ thuất này không ít mà sao hiệu quả lại
quá ít!
Đã từ hơn 10 năm nay từ khi xoá bỏ bao cấp trong điện ảnh, nhà nước có chế độ đặt hàng để làm các phim nhằm phục vụ những nhiệm vụ chính trị đặc biệt, kỷ niệm những ngày lễ lớn v.v….với những khoản kinh phí không nhỏ ( hàng trăm tỷ đồng) nhưng hiệu quả rất ít.
Nói về vấn đề này đạo diễn Đặng Nhật Minh chia sẻ những bất cập tồn tại trong việc đặt hàng làm phim của Nhà nước bấy lâu nay:
1 - Không xác định đúng đối tượng đấu thầu
Bấy lâu nay đối tượng đấu thầu để nhận đơn đặt hàng làm phim của nhà nước là các Hãng phim đứng đầu là các Giám đốc ( nếu trúng thầu sẽ trở thành người chủ tài khoản).
Nhưng một tác phấm điện ảnh được làm ra không phải do ông Giám
đốc Hãng phim mà do một tập thể những ngưòi sáng tạo quy tụ xung quanh
người đạo diễn của bộ phim.
Chất lượng cũng như cả giá thành của bộ phim
tương lai tuỳ thuộc vào tài năng của người đạo diễn cùng các cộng sự
của người đó, chứ không phải chỉ là các giám đốc các Hãng phim.
Công việc đấu thầu bấy lâu nay diễn ra giữa Giám đốc các Hãng phim với nhau một cách rất hình thức và đa số là chỉ định thầu.
Khi đã thắng thầu rồi Hãng phim mới vội tìm đạo diễn và lúc đó ai nhận cũng được, miễn sao có người nhận để kinh phí được rót về. Đây chính là nguyên do dẫn đến việc chất lượng các phim đặt hàng không cao.
Hình ảnh giới thiệu phim Bao giờ cho đến tháng Mười- một trong những tác phẩm làm nên tên tuổi của đạo diễn Đặng Nhật Minh
2 - Quản lý tài chính lỏng lẻo
Thực tế quá trình sản
xuất phim như hiện nay là một quá trình XIN và CHO. Người XIN là người làm công việc sáng tác, và người CHO là người làm
chủ tài khoản, người nắm tiền của nhà nước để tổ chức sản xuất bộ phim.
Lợi ích của hai nhóm người này thường mâu thuẫn với nhau vì động cơ của họ khác nhau. Một bên vì chất lượng của phim cần có những chi phí thích ứng, và một bên cố hạn chế các khoản chi cho phim càng nhiều càng tốt, dành để chi vào những mục đích khác.
Thực tế cho thấy trong quá trình sản xuất một bộ phim, người đạo diễn mới là người nắm vững hơn ai hết những khoản chi tiêu nào phục vụ cho chất lượng của bộ phim và những khoản chi tiêu nào nằm ngoài mục đích đó. Ấy vậy mà người đạo diễn không được đóng vai trò gì trong hoạt động tài chính của bộ phim.
Các đại diện của Bô VH TT & DL và Bộ Tài chính khi quyết định cấp kinh phí, rồi quyết toán sau khi phim làm xong không cần có sự có mặt của đạo diễn, giải ngân trên những chứng từ không có chữ ký xác nhận của người đạo diễn. Đây là một kẽ hở rất lớn trong việc làm phim do Nhà nước đặt hàng.
3 -Không tôn trong người nghệ sỹ
Vai trò quan trọng nhất
để làm ra một tác phẩm điện ảnh, tạo ra chất lượng nghệ thuật, giá trị
của một bộ phim là người đạo diễn cùng những thành phần chủ yếu khác như
: Quay phim, Hoạ sỹ thiết kế, kỹ sư âm thanh, Nhạc sỹ, diễn viên
v.v….Nhưng trên thực tế những thành phần quan trọng này
chỉ được coi như những người làm công cho ông chủ là người chủ tài
khoản nhận tiền của nhà nước đặt hàng.
Đối với nhuận bút của các thành phần sáng tác cũng vậy, họ đánh đồng tất cả các đạo diễn như nhau (đạo diễn mới vào nghề cũng như đạo diễn có tên tuổi trong nghề ) rồi quy định một khoản tiền cố định để trả nhuận bút.
Khi phát hành những thành phần sáng tác được hưởng bao nhiêu phần trăm Nhà nước cũng có quy định rõ ràng. Tất cả những quy định đó đều được bỏ qua không một lời giải thích.
4 - Vi phạm nghiêm trọng Luật sở hữu trí tuệ
Mặc dầu hệ thống văn bản pháp luật về quyền tác giả của nhà nước ban hành khá đầy đủ như: Luật sở hữu trí tuệ năm 2005, Nghị định 100/2006/NĐ- CP ngày 21/09/2006 v.v…
Nhưng tất cả những văn bản pháp quy trên hoàn toàn không được chấp hành trong lĩnh vực điện ảnh. Người nghệ sỹ làm phim xong , nhận những khoản nhuận bút theo quy định của Bộ Tài chính ( thường thấp hơn 5 lần do tư nhân trả) là coi như xong.
Không có một cơ quan chức năng nào của nhà nước trong lĩnh vực này (như Cục bản quyền tác giả, Thanh tra Bộ VH TT và DL, Cục điện ảnh, Hội điện ảnh) đứng ra giám sát việc thi hành những điều luật và nghị định đã được nhà nước ban hành.
Không có một cơ quan tổ chức nào ( kể cả hội nghề nghiệp của những người làm điện ảnh) đứng ra để bảo vệ quyền lợi của nhũng người nghệ sỹ sáng tạo trong lĩnh vực điện ảnh.
Theo đạo diễn Đặng Nhật Minh, để khắc phục những bất cập như đã nêu trên đã đến lúc những người có trách nhiệm với nghành điện ảnh cần làm những việc cụ thể như: Sửa đổi quy chế về việc đấu thầu làm phim do Nhà nước đặt hàng, nghiêm chỉnh chấp hành các văn bản pháp luật về bản quyền tác giả do nhà nước ban hành, thành lập Trung tâm bảo vệ bản quyền tác giả...
Nếu cứ để việc nhà nước đặt hàng làm phim như hiện nay thì có đổ thêm bao nhiêu tiền của cũng vô ích, chỉ có lợi cho khâu trung gian. Kết cục chúng ta vẫn không có những tác phẩm xứng đáng với sự mong đợi của khán giả, xứng đáng với đồng tiền mà Nhà nước bỏ ra.