Cảnh báo sắc lạnh của Tổng thống Putin
Theo nhiều cách, Nga dường như đang giành chiến thắng trong cuộc xung đột ở Ukraine. Các lực lượng của Moscow đang đẩy mạnh tiến công trên các mặt trận. Tổng thống đắc cử Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Mệt mỏi vì xung đột đang lan rộng khắp châu Âu.
Ảnh minh họa: CSIS
Tuy nhiên, ngày 21/11, Tổng thống Putin đã đưa ra cảnh báo với các đối thủ phương Tây lên một mức độ mới. Ngay cả khi triển vọng về chính quyền Mỹ thân thiện hơn sắp ra mắt, Nga vẫn không thể ngăn cản phương Tây cung cấp một lượng lớn viện trợ quân sự cho Ukraine.
Giới quan sát đánh giá, Nga và Mỹ đang tiến gần một cuộc xung đột trực tiếp hơn bất kỳ thời điểm nào trong nhiều thập kỷ. Ông Putin thông báo vào tối 21/11 rằng Nga đã tấn công Ukraine bằng một tên lửa tầm trung mới có khả năng hạt nhân, cho thấy Moscow coi phương Tây là kẻ gây hấn và họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đáp trả.
Ngày 22/11, Tổng thống Putin đã phát biểu tại một cuộc họp của các nhà lãnh đạo quân sự rằng Nga sẽ tiếp tục sử dụng và bắt đầu sản xuất thường xuyên tên lửa mới. Một số nhà quan sát nhận định, 2 tháng nữa nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của ông Trump có thể mang đến cho ông Putin cơ hội đạt được thỏa thuận hòa bình với Ukraine mà ông mô tả là một chiến thắng. Tuy nhiên, cho đến lúc đó, những người nghiên cứu về Nga cho biết, ông Putin có ý định truyền tải thông điệp sắc lạnh tới Mỹ rằng chiến tranh hạt nhân có nguy cơ nổ ra khi Washington mở rộng sự ủng hộ cho Kiev.
"Phía Nga đã chứng minh rõ ràng năng lực của mình. Các chi tiết về hành động trả đũa tiếp theo, nếu những lo ngại của chúng tôi không được tính đến, cũng đã được phác thảo khá rõ ràng", Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết hôm 22/11.
Nắm bắt được tâm trạng này, một trong những người theo đường lối cứng rắn có ảnh hưởng nhất của Nga là ông Sergey Karaganov - một nhà khoa học chính trị, đã nhận định trong một bài báo xuất bản hôm 21/11 rằng, để giành ưu thế trước phương Tây, Điện Kremlin cần tăng cường mối đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân.
"Nga đã bắt đầu giành chiến thắng trong cuộc chiến chống lại sự gây hấn của phương Tây ở Ukraine. Nhưng vẫn còn quá sớm và quá nguy hiểm để nghỉ ngơi. Cuộc giao tranh chỉ mới bắt đầu", ông Karaganov cho hay.
Kể từ khi tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào tháng 2/2022, Tổng thống Putin vẫn giữ thái độ thận trọng để tránh xung đột quân sự trực tiếp với NATO, ngay cả khi các nước phương Tây cung cấp một lượng lớn vũ khí hiện đại cho Ukraine
Tuy nhiên, ngày 21/11, Tổng thống Putin đã nói một cách rõ ràng nhất từ trước đến nay rằng ông sẵn sàng cho một sự leo thang như vậy. Nga "có quyền" tấn công các cơ sở quân sự của các quốc gia "cho phép vũ khí của họ được sử dụng để chống lại các cơ sở của chúng tôi", ông Putin tuyên bố.
Nguy cơ chiến tranh hạt nhân
Lý do chính cho sự thay đổi này có vẻ rõ ràng. Đó là quyết định gần đây của Tổng thống Biden khi cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga bằng tên lửa do Mỹ cung cấp có tầm bắn hơn 300km. Tiếp theo đó là một quyết định tương tự của chính phủ Anh.
Mặc dù kho tên lửa hiện đại của Ukraine được phương Tây cung cấp không đủ để thay đổi tiến trình của cuộc xung đột nhưng ông Putin dường như lo ngại rằng các nước này có thể cung cấp cho Ukraine những tên lửa mạnh hơn với tầm bắn xa hơn trong tương lai.
"Kể từ thời điểm đó trở đi, cuộc xung đột khu vực ở Ukraine do phương Tây kích động đã mang những yếu tố có tính chất toàn cầu", Tổng thống Putin nói hôm 21/11, ám chỉ đến các cuộc tấn công bằng tên lửa của Ukraine trong tuần này. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng lý do thứ thứ hai khiến ông Putin có thể cảm thấy sẵn sàng chấp nhận rủi ro lớn hơn ngay bây giờ: Đó là sự trở lại Nhà Trắng của ông Trump.
Rốt cuộc thì những cảnh báo của ông Putin về một cuộc chiến tranh "toàn cầu" trùng với những tuyên bố của ông Trump về việc ông Biden mạo hiểm tham gia vào Thế chiến III. Vì thế, theo New York Times, Tổng thống Putin có thể tin rằng việc thực hiện các bước đi quyết liệt hơn ngay bây giờ có thể giúp ông đạt được một thỏa thuận có lợi khi ông Trump nhậm chức.
"Tôi không thấy ông ấy lo ngại về việc hủy hoại cơ hội đạt được thỏa thuận với ông Trump mà là ngược lại”, Tatiana Stanovaya, thành viên cấp cao tại Trung tâm Carnegie về Âu - Á và Nga, cho biết.
“Ông Trump cho rằng các chính sách của chính quyền Tổng thống Biden đang dẫn đến Thế chiến III và những gì ông Putin đang làm đã xác nhận điều này”, chuyên gia này đánh giá
Tổng thống Biden từ lâu đã phản đối việc cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga bằng tên lửa của Mỹ do lo ngại phản ứng của Tổng thống Putin, điều đã khiến Ukraine vô cùng thất vọng. Hồi tháng 9, Tổng thống Putin cảnh báo động thái như vậy sẽ khiến xung đột giữa Nga và NATO nổ ra, lần đầu tiên xác định "lằn ranh đỏ" cụ thể mà ông cảnh báo phương Tây không được vượt qua.
Tuần này, chính quyền Tổng thống Biden đã vượt qua lằn ranh đỏ, cáo buộc ông Putin tự leo thang xung đột vào mùa thu năm nay bằng cách đưa hàng nghìn binh lính Triều Tiên vào giao tranh.
Rủi ro leo thang căng thẳng
Các quan chức trong chính quyền Tổng thống Biden tính toán rằng rủi ro leo thang căng thẳng của ông Putin đã giảm đi sau khi ông Trump đắc cử. Tuy nhiên, ở Moscow một số người đã đặt câu hỏi về quan điểm đó. Một cựu quan chức cấp cao của Nga thân cận với Điện Kremlin nhận định "không ai biết" liệu có thể thực sự đạt được thỏa thuận với ông Trump hay không. Nhưng "một mối đe dọa sau quyết định của ông Biden đã xuất hiện, vì thế chúng ta phải phản ứng", cựu quan chức giấu tên này bình luận.
Các quan chức Mỹ "đang đánh giá quá cao bản thân họ và tầm quan trọng của chương trình nghị sự của họ với những người khác", Dmitri Trenin, một chuyên gia về chính sách an ninh có lập trường cứng rắn tại Trường Kinh tế Cao cấp Moscow cho biết, đồng thời nói rằng ông Putin không quá quan tâm đến việc ai nắm quyền ở Washington.
"Tổng thống Putin có những kế hoạch và chiến lược của mình và ông ấy sẽ tuân theo chúng", chuyên gia này cho hay.
Tuy nhiên, Tổng thống Putin đã nhiều lần ám chỉ rằng ông quan tâm đến một giải pháp đàm phán, miễn là Nga có thể giữ được các vùng đất mà họ chiếm được ở Ukraine và Kiev đưa ra những nhượng bộ chính trị như đảm bảo rằng quốc gia này sẽ không gia nhập NATO.
Nhà lãnh đạo Nga thường dẫn ra một dự thảo hiệp ước mà các nhà đàm phán Ukraine và Nga đã thảo luận trong những tháng đầu tiên của cuộc xung đột vào năm 2022, trong đó Ukraine tuyên bố mình sẽ "trung lập vĩnh viễn" và chấp nhận giới hạn về quy mô quân đội của mình.
Samuel Charap, một nhà khoa học chính trị cấp cao tại Tập đoàn RAND cho biết Nga có thể "khá hoài nghi" về triển vọng đạt được thỏa thuận sau khi ông Trump nhậm chức, "nhưng họ vẫn thừa nhận rằng cuối cùng họ cần một thỏa thuận". Các quan chức Ukraine và phương Tây cho rằng ông Putin chỉ đơn giản là đang tìm kiếm một thỏa thuận theo các điều khoản của mình mà với Ukraine, điều đó chẳng khác nào đầu hàng.
Các cuộc đàm phán năm 2022 giữa Nga và Ukraine đã đổ vỡ trong bối cảnh xuất hiện những bất đồng về cách phương Tây có thể bảo vệ Ukraine khỏi một cuộc tấn công khác của Nga trong tương lai.
Vấn đề đó - hình thức "đảm bảo an ninh" cho Ukraine - có khả năng sẽ nổi lên như yếu tố phức tạp nhất trong bất kỳ cuộc đàm phán nào được nối lại sau khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, quan trọng hơn việc Nga được phép kiểm soát bao nhiêu lãnh thổ ở Ukraine.
Cho đến lúc đó, các điều kiện dường như đã chín muồi để leo thang hơn nữa, vì Nga và Ukraine đang tranh giành các vị thế đàm phán tốt hơn trước khi ông Trump nhậm chức và vì ông Putin dường như quyết tâm ngăn chặn việc phương Tây tiếp tục mở rộng viện trợ cho Ukraine, điều có thể khiến cuộc giao tranh tiến sâu hơn vào lãnh thổ Nga.
"Chúng ta đang trong một vòng xoáy leo thang", chuyên gia Charap nhận định.