Giấc mơ bị bỏ quên nay trở thành lối thoát khỏi vòng vây cấm vận của Nga

Trong hơn hai thập kỷ, Hành lang Giao thông Bắc - Nam Quốc tế (INSTC) - một mạng lưới đường sắt, đường cao tốc và hàng hải dài 7.200 km (4.474 dặm) nối Nga và Ấn Độ qua Iran - chỉ là một giấc mơ. Nhưng theo các nhà phân tích, dự án này cuối cùng đã sẵn sàng được Moscow, Tehran và New Delhi triển khai.

Dự án tham vọng

Các ưu đãi địa chính trị và kinh tế đang biến con đường này thành một lối thoát kinh tế tiềm năng cho Moscow khi các lệnh trừng phạt cứng rắn của phương Tây ngăn Điện Kremlin tiếp cận thị trường châu Âu.

Phát biểu trước các nhà lãnh đạo của các quốc gia nằm trên Biển Caspi, Tổng thống Nga nói về một "dự án tham vọng" là trọng tâm trong nỗ lực của Moscow nhằm "cải thiện cấu trúc giao thông và hậu cần của khu vực".

Vào tháng 6, Iran đã công bố chuyến vận chuyển hàng hóa thử nghiệm lần đầu tiên từ Nga đến Ấn Độ bằng INSTC, thông qua cảng Bandar Abbas trên eo biển Hormuz. Sau 2 container gỗ laminate, chuyến hàng tiếp theo gồm ít nhất 39 container nữa đi từ Nga đến cảng Nhava Sheva ở Biển Ả Rập của Ấn Độ vào tháng 7.

Vaishali Basu Sharma, cựu cố vấn tại Ban Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Ấn Độ, đây mới chỉ là bước khởi đầu. Và đến năm 2030, hành lang INSTC dự kiến sẽ có khả năng vận chuyển gần 25 triệu tấn hàng hóa mỗi năm - tương đương 75% tổng lưu lượng container giữa Âu-Á, Nam Á và Vùng Vịnh.

Nga rất nghiêm túc về việc đưa dự án này thành hiện thực, nhất là khi các lệnh trừng phạt của EU dự kiến còn kéo dài, Chris Devonshire-Ellis, người sáng lập Dezan Shira & Associates, công ty tư vấn đầu tư và kinh doanh toàn châu Á, nói với Al Jazeera.

Đối với Ấn Độ, tuyến đường này cũng mang tính chiến lược: giúp tiếp cận Trung Á và Afghanistan, vượt qua  Pakistan. Năm 2016, Ấn Độ đã cam kết đầu tư 85 triệu USD và khoản vay ưu đãi 150 triệu USD để phát triển các cầu cảng tại cảng Chabahar của Iran trong chuyến thăm của Thủ tướng Narendra Modi tới Tehran. New Delhi muốn INSTC bao gồm cả cảng Chabahar của Iran.

Từng là giấc mơ bị lãng quên

Theo các chuyên gia, mặc dù có sức hấp dẫn, nhưng trước đây INSTC không phải là ưu tiên đối với Nga và Ấn Độ. Châu Âu là trọng tâm kinh tế của Điện Kremlin, với Liên minh Châu Âu đóng góp hơn 1/3 thương mại của Nga vào năm 2020.

"Hầu hết các chuỗi cung ứng của Nga được xây dựng để phục vụ cho châu Âu", Gulshan Sachdeva, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu châu Âu, Đại học Jawaharlal Nehru, Ấn Độ, nói với Al Jazeera.

Ấn Độ cũng vậy, phần lớn tập trung vào việc mở rộng thương mại với phương Tây, Trung Quốc và Đông Nam Á trong hai thập kỷ qua. Các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Iran càng làm phức tạp thêm triển vọng đầu tư vào INSTC.

Nhưng hiện tại, bối cảnh đã thay đổi. Vào tháng 6, Lithuania đã áp đặt lệnh cấm vận chuyển đối với hàng hóa bị trừng phạt hướng đến vùng Baltic của Nga ở Kaliningrad và mới chỉ rút lại quyết định này cách đây 1 tuần.

Đầu tháng này, tờ Moscow Times đưa tin Kazakhstan đang đề xuất một đạo luật cấm vận chuyển hàng hóa bị EU trừng phạt vào Nga. Tất cả những điều này khiến Nga "cực kỳ quan trọng trong việc phát triển các chuỗi cung ứng mới và nâng cao các chuỗi cung ứng khác", Devonshire-Ellis nói.

Vài tháng qua, tiềm năng của tuyến đường thương mại này cũng đã được chứng minh. Trong tháng 4 và tháng 5, nhập khẩu của Ấn Độ từ Nga đã tăng gần 272% - vượt 5 tỷ USD chỉ trong 2 tháng - so với cùng kỳ năm 2021. Phần lớn nhất trong số đó đến từ việc Ấn Độ mua dầu thô của Nga tăng mạnh kể từ khi bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt.

Ông Sachdeva cho biết sự gia tăng mạnh mẽ của thương mại là một bằng chứng về tiềm năng của INSTC. "Cả về mặt chính trị và kinh tế, các nước cuối cùng đã liên kết với INSTC", ông nói.

Áp lực của Mỹ

Sự liên kết đó vẫn có thể gặp phải sự gián đoạn. Các chuyên gia cho biết, New Delhi, vốn đã mâu thuẫn với Washington và Brussels về việc tăng nhập khẩu dầu của Nga, có khả năng sẽ phải chứng kiến sức ép mới từ phương Tây.

Bà Velina Tchakarova, Giám đốc Viện Chính sách An ninh và châu Âu của Áo cho rằng áp lực Washington đặt ra với Ấn Độ cũng ở mức giới hạn.

"Mỹ cần Ấn Độ nhiều hơn khi đối mặt với DragonBear [ám chỉ liên minh Trung-Nga ngày càng sâu sắc] hơn là Ấn Độ cần Washington trong khi đối mặt với Trung Quốc ở Ấn Độ-Thái Bình Dương", bà nói.

Những thách thức khác vẫn tồn tại. Các lệnh trừng phạt đối với Nga và Iran tiếp tục khiến các khoản đầu tư vào INSTC trở nên rủi ro.

Tuy nhiên, Devonshire-Ellis cho biết, những động thái khác cho thấy INSTC hiện là ưu tiên không chỉ cho Nga, Ấn Độ và Iran mà còn cho các quốc gia khác. "Hành lang trung tâm" mà Gruzia, Azerbaijan, Kazakhstan và Thổ Nhĩ Kỳ đã ký trong năm nay là một ví dụ.