Sau khi đại dịch Covid-19 bùng phát, xung đột Nga - Ukraine nổ ra, thế giới đối mặt với một cuộc khủng hoảng năng lượng chưa từng có trong lịch sử. Tại Mỹ, giá xăng vượt mức 5 USD/gallon, trong khi chi phí năng lượng ở mức rất cao. Chính quyền Tổng thống Joe Biden đã thực hiện nhiều biện pháp can thiệp như giải phóng dầu từ kho dự trữ dầu mỏ chiến lược và thương lượng với Saudi Arabia để tăng sản lượng. Đến đầu tháng 6, Riyadh đã nhượng bộ và tuyên bố sẽ tăng sản lượng vào tháng 7 và tháng 8.
Tuy nhiên thực tế người tiêu dùng chưa được hưởng lợi gì khi giá dầu không hề giảm, thậm chí dự báo còn tăng cao hơn. Nhiều chuyên gia kinh tế dự báo giá dầu sẽ đạt mức 150 USD/thùng vào cuối tháng 9, mức giá lịch sử chưa từng có kể từ năm 2008. Có 4 lý do cho sự tăng đột biến trong tương lai này.
Giá xăng kéo dài đà tăng
Tiêu thụ tăng đột biến
Lý do đầu tiên là lý do rất cơ bản. Mặc dù giá dầu tăng nhưng sức tiêu thụ các sản phẩm từ dầu lại không hề giảm. Thực tế nhu cầu tiêu thụ bắt đầu ổn định lại từ sau khi xảy ra xung đột giữa Nga và Ukraine vào cuối tháng 2. Khi niềm tin của người tiêu dùng thấp, họ mua hàng với số lượng lớn. Tại Mỹ, tăng trưởng kinh tế và việc làm vẫn rất ổn định mặc dù những yếu tố như lạm phát hay suy thoái liên tục được cảnh báo. Từ tháng 7 đến tháng 8 là thời gian mức tiêu thụ nhiên liệu giao thông như xăng và dầu tăng đột biến khi người dân di chuyển rất nhiều cho những kì nghỉ.
Bên cạnh Mỹ, các nền kinh tế lớn khác cũng đang có nhu cầu tăng cao. Tại Trung Quốc, sau vài tuần phong tỏa những thành phố lớn như Thượng Hải, nền kinh tế của quốc gia này đang dần hồi sinh trở lại. Tiêu thụ xăng ở ở Liên minh châu Âu EU đạt mức trước khi Covid-19 bùng phát và có thể sẽ tiếp tục giảm khi khối này đang nỗ lực trừng phạt dầu mỏ của Nga. Tuy nhiên nhu cầu tại các quốc gia này đều được dự báo sẽ tăng mạnh, đặc biệt là tại Trung Quốc trong vài tháng tới.
Diễn biến giá dầu Brent trong 1 năm trở lại đây
Công suất không tăng
Lý do thứ hai liên quan đến phương thức chế biến từ dầu thô thành các sản phẩm dầu có thể sử dụng được. Tất cả các loại dầu thô đều phải đi qua nhà máy lọc dầu và trải qua nhiều quy trình hóa học trước khi được đưa đến người tiêu dùng. Một nhà máy lọc dầu không thể tạo ra xăng hay dầu diesel chỉ trong chớp mắt mà cần phải qua nhiều công đoạn cũng như thời gian và nỗ lực. Mỗi nhà máy cũng được thiết kế để sản xuất các sản phẩm dầu cụ thể với số lượng cụ thể, vì vậy mỗi sự thay đổi trong công suất của nhà máy lọc dầu sẽ rất tốn kém và mất nhiều thời gian.
Đại dịch Covid-19 đã dẫn đến sự suy giảm công suất lọc dầu trên toàn cầu do nhiều nhà máy lọc dầu tại Mỹ và châu Âu phải đóng cửa. Một số cơ sở đã phải đóng cửa để đối phó với đại dịch, các công ty dầu mỏ cũng đã chú ý đến việc giảm công suất nhà máy lọc dầu từ cuối năm 2019 do biên lợi nhuận giảm và không chắc chắn về nhu cầu trong tương lai.
Trước khi dịch bệnh diễn ra, ngành công nghiệp này được mô tả nhu cầu dầu ở mức cao điểm khi tăng trưởng kinh tế chậm lại, việc sử dụng xe điện gia tăng và thúc đẩy các quốc gia hướng tới các cam kết không phát thải khí carbon. Các công ty cam kết không xây dựng thêm các nhà máy lọc dầu mới, do đó việc bùng nổ trong nhu cầu tiêu dùng hiện nay dẫn đến vượt quá công suất lọc dầu của các nhà máy. Tại Mỹ, các nhà máy lọc dầu đang hoạt động với 93% tổng công suất của họ.
Kho dự trữ và nguồn cung
Trong khi các quốc gia và công ty có thể rút lượng dầu dự trữ để sử dụng trong tương lai ra thì tồn kho dầu đang cạn kiệt với tốc độ nhanh chóng. Đây là lý do thứ 3 khiến giá dầu sẽ còn tiếp tục tăng.
Các chuyên gia và các nhà phân tích đều đang theo dõi lượng hàng tồn kho, các kho dự trữ một cách chặt chẽ. Lượng hàng tồn kho giảm mạnh cho thấy nhu cầu sẽ tiếp tục tăng cao, các công ty sẽ phải tăng cường thu mua dầu để bù vào lượng tồn kho của mình. Điều này được thấy rõ khi Mỹ quyết định giải phóng 260 triệu thùng dầu từ tháng 10/2021 đến tháng 10 năm nay, kho dự trữ sẽ được lấp đầy vào mùa thu này, gây áp lực tăng giá lên thị trường toàn thế giới.
Điều này dẫn đến lý do thứ 4, vấn đề về nguồn cung. Trong trường hợp bình thường, các nhà sản xuất đáp ứng nhu cầu gia tăng bằng cách bơm thêm dầu, tuy nhiên chỉ có một lượng rất nhỏ công suất dự phòng còn lại trong nền kinh tế dầu mỏ toàn cầu.
Nhà sản xuất dầu lớn nhất trên thế giới là Mỹ sẽ tăng sản lượng lên tới 720.000 thùng dầu mỗi ngày trong năm 2022. Bất chấp sự do dự của các nhà đầu tư, sản lượng trong nước đang trên đà phá vỡ kỷ lục. Bước sang năm 2023, những hạn chế về vật chất như thiếu đường ống hay nhân công cần thiết sẽ khiến sản lượng khó có thể tăng thêm.
Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) do Saudi Arabia dẫn đầu có công suất dự phòng dưới 2 triệu thùng mỗi ngày. Mới đây nhóm này đã công bố mức tăng khoảng 600.000 thùng/ngày vào tháng 7 và tháng 8. Tuy nhiên các chuyên gia không kỳ vọng vào việc OPEC sẽ đạt được mức này do những khó khăn hiện tại của các quốc gia thành viên.
Quan trọng hơn cả là cú sốc về nguồn cung của những lệnh trừng phạt từ phía phương Tây đối với Nga, bao gồm các lệnh cấm của EU và Mỹ đối với nhập khẩu dầu từ Nga. Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ ước tính rằng 2 triệu thùng dầu/ngày sẽ bị mất khi Nga giảm sản lượng - một lượng lớn hơn sản lượng khai thác mới của Mỹ và OPEC.
Chính quyền ông Joe Biden đã làm những gì có thể để có thể kiểm soát được giá khí đốt tăng cao. Tuy nhiên các chính sách bị hạn chế bởi những rào cản chính trị. Chẳng hạn việc vận đông cắt giảm tiêu thụ với tuyên bố "Ngày Chủ Nhật không có xăng" như các quan chức Mỹ đã làm trong cuộc khủng hoảng năng lượng năm 1970 được cho là không hấp dẫn và có vẻ như "chống đối". Thay vào đó, Nhà Trắng đã trợ cấp tiêu dùng trong thời gian ngắn hạn khi đẩy mạnh phát triền các giải pháp thay thế năng lượng như xe điện hay máy bơm nhiệt sẽ làm giảm như cầu nhiên liệu hóa thạch trong tương lai.
Hiệu quả từ những chính sách này sẽ phải mất một thời gian dài để cảm nhận được sự tác động. Trong thời gian đó, giá dầu sẽ tiếp tục tăng với những lý do nêu trên. Câu hỏi đang được đặt ra là nó sẽ tăng đến mức nào, ước tính sẽ là trong khoảng 130 – 150 USD/thùng. Khi đạt trên ngưỡng đó, sự sụt giảm nhu cầu sẽ diễn ra khi giá cả trở nên quá đắt đỏ. Lần gần nhất điều này xảy ra là vào năm 2008 – cuộc suy giảm nhu cầu kéo theo khủng hoảng tài chính toàn cầu lịch sử.