Từ năm 2012, Dự án điện năng lượng mặt trời cho các xã vùng sâu, vùng xa chưa có điện lưới ở tỉnh Quảng Bình được triển khai qua hiệp định vay vốn ODA của chính phủ Hàn Quốc khoảng 12 triệu USD, Việt Nam đối ứng 1,7 triệu USD.
Đây được xem là dự án cấp điện bằng năng lượng mặt trời lớn nhất Việt Nam tại thời điểm đó. Khu vực triển khai dự án trải rộng trên địa bàn 8 xã của 4 huyện gồm Lệ Thủy, Quảng Ninh, Bố Trạch, Minh Hóa với gần 1.300 hộ dân và 78 cơ quan, dịch vụ công được hưởng lợi.
Xuất phát từ quy mô và tầm quan trọng của dự án, năm 2012, tỉnh Quảng Bình thành lập Ban quản lý Dự án cấp điện bằng năng lượng mặt trời (QBSC) trực thuộc UBND tỉnh. Dự án được tư vấn bởi liên danh do nhà thầu Dohwa đứng đầu, còn nhà thầu KT Corpotation của Hàn Quốc trúng thầu xây lắp.
Theo phê duyệt của tỉnh Quảng Bình, dự án sẽ hoàn thành vào tháng 3/2015, tuy nhiên đến cuối năm 2019, dự án mới được bàn giao và đưa vào sử dụng. Nguyên nhân của việc chậm tiến độ là do thông thầu phải đấu thầu lại, quản lí yếu kém và Quảng Bình muốn thay thế bằng dự án dùng điện lưới…
Theo phản ánh của lãnh đạo chính quyền và người dân vùng hưởng lợi, hệ thống điện mặt trời triệu USD này hỏng hóc chỉ sau 2 tháng đưa vào sử dụng. Ông Hồ Duy Vàng, Bí thư Chi bộ bản Ho Rum xã Kim Thủy huyện Lệ Thủy cho biết: “Bản chúng tôi có 65 bộ chuyển đổi năng lượng mặt trời dùng cho 91 hộ dân, điện chỉ có được 2 tháng là mất cho đến nay. Nhà văn hóa thôn có một cụm điện pin mặt trời riêng, chưa sử dụng được lần nào cũng đã mất điện".
"Số tiền đầu tư điện mặt trời rất lớn, mỗi hộ dân tính ra là 250 triệu đồng, cụm pin mặt trời ở nhà văn hóa bản là hơn 1 tỷ đồng, nhưng điện lại mất triền miên nên bà con dân bản rất rầu lòng”.
Các cụm điện mặt trời ở bản Ho Rum vào mùa đông không tích điện đã đành, mùa hè theo ông Hồ Duy Vàng: “Trong 65 cụm pin thì chỉ còn 4 nhà có điện thắp sáng, số còn lại không có bất cứ dòng điện nào được tích trữ, khiến người dân nhìn đống vật liệu triệu USD như phế thải. Mùa hè điện chỉ đỏ đến 20h tối là mất”.
Tình trạng trên cũng diễn ra tương tự ở các xã Ngân Thủy, Lâm Thủy huyện Lệ Thủy, Trường Sơn, Trường Xuân, huyện Quảng Ninh. Ở bản Sắt xã Trường Sơn, ông Nguyễn Văn Muôn, trưởng bản nói: “Họ đầu tư điện mặt trời dân bản mừng, nhưng khi sử dụng được vài tháng thì mất điện, phản ánh mãi không ai đến sửa”.
Ông Hồ Văn Tuyên, Chủ tịch UBND xã Kim Thủy cho biết: “Tại các cuộc tiếp xúc cử tri gần đây, dân bản Vân Kiều của xã phản ánh dự án triệu USD mất điện triền miên vì sao không sửa chữa cho dân dùng, lại để dự án xuống cấp, lãng phí, thì cũng chỉ nhận được các ý kiến tiếp thu, chuyển cho ngành công thương xem xét”.
Không ai chịu trách nhiệm?
Ông Phan Văn Thường, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Bình cho biết, Sở Công Thương chỉ là một đơn vị tham mưu, BQL dự án trực thuộc UBND tỉnh mới có thẩm quyền cung cấp thông tin cho báo chí. Hiện 1 Phó Giám đốc Sở Công thương Quảng Bình phụ trách dự án đã về nghỉ hưu từ tháng 11/2020 nên không có quản lý trực tiếp. Hiện QBSC đang chờ bổ nhiệm tân trưởng ban mới.
Theo một cán bộ Phòng Năng lượng Sở Công Thương tỉnh Quảng Bình, Việc sửa chữa sẽ tốn rất nhiều kinh phí ngân sách, vì hỏng hóc trên diện rộng. Giờ muốn sửa chữa thì cần phải khảo sát lại cả hệ thống, trong lúc đó, nhà thầu đã rời đi nên chưa chắc khôi phục lại được để đảm bảo hiệu quả toàn bộ dự án như cam kết ban đầu.
Một chuyên viên “bỏ chạy” khỏi ban quản lý dự án này cho biết, về nguyên tắc, tất cả các thiết bị từ tấm pin, ắc quy, hay bộ chuyển đổi điện đều có thời gian bảo hành theo hợp đồng, nhà thầu thi công phải chịu trách nhiệm về những hỏng hóc trong thời gian bảo hành. Tuy nhiên, do dự án chậm tiến độ, kéo dài thời gian thi công, nhà thầu từ Hàn Quốc sang nên họ đã “bỏ của chạy lấy người”, khó có thể gọi họ quay trở lại sửa chữa.