Điện Mặt trời thắp sáng đảo xa

Điện Mặt trời không chỉ thắp sáng đảo xa, mà còn mở ra cách sống mới – xanh hơn, lành hơn và khỏe hơn. Từ những tấm pin Mặt trời giữa làng chài Phú Quý, Lý Sơn hay Nam Du, câu chuyện về năng lượng tái tạo giờ đây gắn liền với bảo vệ môi trường và nâng cao sức khỏe cộng đồng - sự chuyển mình bền vững từ chính những vùng biển đảo.

Khi ánh sáng đến với đảo xa

Cách đây chưa đầy một thập kỷ, Phú Quý, Lý Sơn hay Nam Du vẫn quen với tiếng máy nổ ầm ầm suốt đêm, khói dầu ám vào từng cơn gió biển. Điện chập chờn, nhiều hộ dân chỉ dám bật bóng vài tiếng mỗi tối.

Thế rồi, "ánh sáng xanh" bắt đầu lan dần. Những dự án điện Mặt trời quy mô nhỏ được triển khai trên mái nhà, bãi biển và cả thuyền đánh cá. Từ năm 2020, các chương trình hợp tác giữa EVN, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng tổ chức quốc tế như JICA, UNDP đã giúp hàng trăm hộ dân vùng ven biển tiếp cận hệ thống điện Mặt trời kết hợp pin lưu trữ.

Những năm gần đây, từ vùng biển Bình Thuận (nay thuộc tỉnh Lâm Đồng) đến Quảng Ngãi, những "cụm pin xanh" mọc lên giữa trời đảo, thắp sáng hành trình năng lượng sạch của Việt Nam. Ở Phú Quý, dự án điện Mặt trời công suất hơn 800 kWp cùng nhà máy điện gió 6 MW đã đi vào vận hành, kết nối với hệ thống quản lý điện thông minh SCADA. Nhờ đó, người dân giảm đáng kể sự phụ thuộc vào máy phát diesel, điện trở nên ổn định và thân thiện với môi trường.

Trước đây, đảo Phú Quý từng được ví như "điểm mù điện lưới". Mọi sinh hoạt - từ bảo quản hải sản, bơm nước ngọt đến thắp sáng cho trẻ học bài - đều phụ thuộc vào nguồn điện chạy dầu. Mỗi lít dầu chở ra đảo đội thêm chi phí, khiến giá điện cao gấp đôi đất liền. Nhưng từ năm 2023, khi hệ thống điện Mặt trời công suất hơn 3 MW đi vào hoạt động, cuộc sống trên đảo đã đổi khác. Điện sạch giúp ngư dân bảo quản hải sản bằng tủ đông, giúp trẻ học bài, giúp phụ nữ làm thêm nghề chế biến cá khô bằng năng lượng Mặt trời. Nhiều hộ còn đầu tư thêm tấm pin để bán điện dư cho hệ thống chung của đảo.

Không chỉ Phú Quý, mô hình "làng chài Mặt trời" đang lan ra Lý Sơn - hòn đảo được ví như "con mắt thần" giữa Biển Đông. Từ những tấm pin nhỏ trên mái nhà, người dân có thể tự chủ điện sinh hoạt, trong khi các trạm điện Mặt trời cộng đồng cung cấp năng lượng cho bơm nước, chiếu sáng và quan trắc môi trường biển.

Tại đảo Bé An Bình, hệ thống điện Mặt trời 96 kWp đã cung cấp điện 24/24 cho hàng trăm hộ dân - một bước ngoặt với nơi từng chỉ sáng đèn vài giờ mỗi tối. Song song đó, dự án "Non-Carbon Islands Innovation" hướng tới mục tiêu biến Lý Sơn thành đảo "phi carbon" đầu tiên, kết hợp điện gió, điện Mặt trời và lưu trữ năng lượng. Những ngôi nhà "chống bão" có mái lắp pin - do UNDP hỗ trợ - đang xuất hiện dọc triền cát, như tín hiệu nhỏ nhưng kiên định cho tương lai tự chủ, bền vững của cư dân miền biển Việt Nam.

Trên đảo, một nhóm thanh niên trẻ lập dự án "Solar for Sea" (Năng lượng Mặt trời cho biển), quyên góp thiết bị, hướng dẫn kỹ thuật, bảo dưỡng pin. Họ muốn chứng minh rằng: bảo vệ môi trường không cần những lời kêu gọi to tát, mà bắt đầu từ ánh sáng nhỏ trên mỗi mái nhà.

Điều đáng quý hơn cả là sự thay đổi trong nhận thức. Ở Phú Quý, trẻ em được học về "điện Mặt trời" ngay trong trường tiểu học. Các nhóm thanh niên tình nguyện còn lập câu lạc bộ "Gió và Nắng", hướng dẫn người dân bảo trì hệ thống, tái chế pin cũ, trồng cây phủ xanh khu vực đặt trạm điện.

Không chỉ là năng lượng – đó là cách sống mới

Bộ Công Thương cho biết, năng lượng tái tạo - đặc biệt là Mặt trời và gió - sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Tháng 6/2025, Chính phủ đã phê duyệt kế hoạch hỗ trợ 50 "làng chài năng lượng tái tạo" thí điểm tại các tỉnh ven biển, ưu tiên miền Trung và Nam Bộ.

Phú Quý, Côn Đảo, Nam Du và Lý Sơn là bốn điểm tiên phong. Mô hình không chỉ dừng ở việc cấp điện, mà còn tích hợp "nông nghiệp - thủy sản - năng lượng" (agri-aqua-solar). Các tấm pin lắp trên ao nuôi cá hoặc ruộng muối, vừa tạo bóng mát, vừa thu năng lượng - một công đôi việc.

Điện Mặt trời vừa là công nghệ, vừa là biểu tượng cho cách con người học lại cách sống với tự nhiên: không chiếm đoạt, mà cộng sinh. Trên mái nhà ngư dân, ánh sáng Mặt trời giờ là nguồn sống mới, giúp cả cộng đồng tin rằng phát triển xanh không phải chuyện xa xôi.

Và khi ánh sáng ấy lan tỏa, sức khỏe của cả cộng đồng cũng đổi khác. Không còn khói dầu và tiếng máy nổ dội vào từng mái nhà, không khí trên đảo trong lành hơn, giấc ngủ người già yên hơn giữa những đêm biển lặng. Điện ổn định giúp trạm y tế xã vận hành tủ thuốc, bảo quản vaccine, máy xét nghiệm; giúp trẻ nhỏ học bài dưới ánh đèn an toàn. Cá được cấp đông kịp thời, nước sạch được bơm đều, bữa cơm của ngư dân cũng tươi ngon hơn. Ánh sáng Mặt trời không chỉ làm bừng sáng mái nhà, mà còn âm thầm nuôi dưỡng sức khỏe, niềm tin và tinh thần sống xanh nơi đầu sóng ngọn gió.

Biểu tượng cho sự thích ứng trước biến đổi khí hậu

Trên thế giới, mô hình "làng chài năng lượng Mặt trời" đang trở thành biểu tượng cho sự thích ứng trước biến đổi khí hậu.

Tại Indonesia, làng Tanjung Batu (quần đảo Derawan) nay vận hành hoàn toàn bằng điện Mặt trời và hệ thống pin Tesla Powerwall, giúp giảm 70% chi phí điện. Chương trình "Solar for Fishermen" cung cấp pin năng lượng Mặt trời cho hơn 2.000 hộ ngư dân, phục vụ chiếu sáng và bảo quản cá tươi. Năng suất tăng, môi trường biển cũng sạch hơn.

Maldives – quốc đảo đang vật lộn với nguy cơ biến mất do nước biển dâng – nay có hàng trăm đảo nhỏ phủ kín pin Mặt trời. Dự án "Renew Maldives" giúp ngư dân sử dụng thuyền chạy bằng năng lượng Mặt trời, giảm chi phí nhiên liệu và ô nhiễm dầu loang. Mỗi năm, trang trại năng lượng nổi SolarSea cung cấp điện cho các đảo du lịch, giảm hơn 600 tấn CO₂. Ở Thái Lan, các "Floating Solar Villages" kết hợp điện Mặt trời và nuôi trồng thủy sản đang dần thay thế mô hình đánh bắt truyền thống.

Từ những tấm pin lấp lánh trên mái nhà ngư dân đến ánh sáng trải dài khắp mặt biển, năng lượng Mặt trời đã trở thành biểu tượng của một tương lai bền vững. Nó không đơn thuần là nguồn điện, mà còn mang theo niềm tin - rằng một làng chài nhỏ cũng có thể viết lại câu chuyện phát triển của mình theo cách xanh hơn, thông minh hơn.

Theo Ngân hàng Thế giới, nếu 10% các làng chài Đông Nam Á chuyển sang năng lượng tái tạo, lượng khí thải giảm tương đương với việc trồng thêm 500 triệu cây xanh mỗi năm – một con số đủ để thấy sức mạnh của những tấm pin nhỏ bé ấy.

Điều kỳ diệu nhất của năng lượng Mặt trời là soi sáng những mái nhà – và cả con đường hướng tới tương lai xanh, nơi con người và thiên nhiên cùng tỏa sáng.