Hơn 11.000 năm trước, trên những cánh đồng băng giá của châu Âu, Bắc Mỹ và châu Á, voi ma mút lông cừu lang thang tự do, với bộ lông dày cộm giúp chúng chống lại cái lạnh khắc nghiệt. Những chiếc ngà dài mạnh mẽ của chúng không chỉ dùng để tìm kiếm thức ăn mà còn là vũ khí tự vệ hiệu quả. Tuy nhiên, loài sinh vật vĩ đại này đã tuyệt chủng cách đây khoảng 4.000 năm, để lại nhiều câu hỏi chưa được giải đáp về nguyên nhân dẫn đến sự biến mất của chúng.
Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã cố gắng tìm ra câu trả lời. Những giả thuyết được đưa ra bao gồm săn bắn quá mức từ con người cổ đại, biến đổi khí hậu sau Kỷ Băng Hà, và thậm chí là vấn đề giao phối cận huyết. Nhưng giờ đây, một nghiên cứu mới mang đến một góc nhìn hoàn toàn khác: dị ứng phấn hoa có thể đã đóng vai trò không nhỏ trong sự sụp đổ của voi ma mút lông cừu.
Khi Kỷ Băng Hà kết thúc cách đây hơn 10.000 năm, nhiệt độ toàn cầu bắt đầu ấm lên, dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của thảm thực vật mới. Các loài thực vật có hoa, đặc biệt là những loài sản xuất phấn hoa, bắt đầu lan rộng trên các vùng lãnh thổ mà trước đó là môi trường sống của voi ma mút. Nhiều nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng sự thay đổi khí hậu có thể đã ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của voi ma mút, khiến chúng khó có thể tìm thấy thức ăn thích hợp. Tuy nhiên, nghiên cứu mới nhất lại đề xuất rằng chính phấn hoa từ các loài cây này đã tạo ra một tác động bất ngờ lên voi ma mút lông cừu.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Lịch sử Trái Đất và Đa dạng sinh học (Earth History and Biodiversity) đã đưa ra một giả thuyết gây bất ngờ: dòng phấn hoa từ các loài thực vật mới có thể đã gây ra các phản ứng dị ứng nghiêm trọng cho voi ma mút lông cừu. Hệ quả của việc này là làm suy giảm khứu giác của chúng, khiến chúng mất khả năng tìm kiếm thức ăn, phát hiện kẻ săn mồi và thậm chí là tìm bạn tình trong mùa sinh sản.
Những sinh vật khổng lồ này dựa vào khứu giác mạnh mẽ để định vị nguồn thức ăn và giao phối. Việc mất đi khả năng ngửi mùi có thể đẩy chúng vào tình trạng khó khăn, đặc biệt là trong mùa sinh sản. Theo nghiên cứu, dị ứng phấn hoa có thể đã dẫn đến sự suy giảm trong khả năng tìm bạn tình, gây ra hiện tượng giảm giao phối và từ đó làm suy yếu dần dần quần thể voi ma mút.
Một trong những phát hiện đáng chú ý nhất trong nghiên cứu này là sự hiện diện của globulin miễn dịch – một loại kháng thể do cơ thể tạo ra để đáp ứng với các phản ứng dị ứng – trong hài cốt của voi ma mút lông cừu. Gleb Zilberstein, nhà nghiên cứu chính của nhóm, chia sẻ với tờ The Telegraph rằng đây là lần đầu tiên các mảnh globulin miễn dịch được tìm thấy trong hóa thạch hàng chục nghìn năm tuổi.
Globulin miễn dịch là các protein được sản xuất trong ruột để đối phó với các dị ứng như sốt cỏ khô. Sau khi được tạo ra, chúng thường được thải ra ngoài cơ thể thông qua phân. Vì vậy, các nhà khoa học tin rằng việc phân tích phân hóa thạch của voi ma mút có thể giúp xác định liệu loài này có tạo ra globulin miễn dịch để phản ứng với dị ứng phấn hoa hay không. Nếu các kháng thể này được tìm thấy trong phân, đây sẽ là một minh chứng rõ ràng cho thấy voi ma mút đã trải qua các phản ứng dị ứng với phấn hoa.
Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng đề xuất việc phân tích dạ dày của các xác ướp voi ma mút để tìm kiếm các loài thực vật sản xuất phấn hoa có mặt trong hệ tiêu hóa của chúng. Điều này có thể giúp xác định rõ hơn vai trò của phấn hoa trong việc tác động đến sức khỏe của loài sinh vật khổng lồ này.
Mặc dù giả thuyết này hiện vẫn chỉ là suy đoán, nhưng nó mở ra một hướng đi mới trong việc nghiên cứu nguyên nhân tuyệt chủng của voi ma mút lông cừu. Trước đây, các lý thuyết về sự tuyệt chủng của loài này thường xoay quanh các yếu tố khí hậu và hoạt động săn bắt của con người. Tuy nhiên, nếu dị ứng phấn hoa thực sự đóng một vai trò quan trọng, điều này sẽ mang đến một cái nhìn hoàn toàn khác về cách các yếu tố sinh thái phức tạp ảnh hưởng đến sự sống còn của loài vật cổ đại.
Việc thêm dị ứng phấn hoa vào danh sách các nguyên nhân dẫn đến sự tuyệt chủng có thể giúp làm sáng tỏ cách mà các yếu tố môi trường và sinh học cùng tương tác để tạo ra sự thay đổi lớn trong các quần thể động vật. Điều này cũng nhấn mạnh rằng sự tuyệt chủng của voi ma mút không chỉ đơn thuần là kết quả của một yếu tố duy nhất, mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố phức tạp cùng tác động.
Dù giả thuyết về dị ứng phấn hoa còn cần nhiều nghiên cứu và kiểm chứng, nó đã đặt nền móng cho những nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố chưa từng được xem xét trước đây. Các nhà khoa học đang tiếp tục tìm hiểu để xác định liệu sự gia tăng phấn hoa trong môi trường sống của voi ma mút lông cừu có thực sự gây ra các phản ứng dị ứng nghiêm trọng hay không.
Nếu lý thuyết này được xác nhận, đây sẽ là một phát hiện mang tính đột phá trong việc giải thích lý do tại sao một loài động vật hùng mạnh như voi ma mút lại có thể suy yếu và tuyệt chủng một cách nhanh chóng sau Kỷ Băng Hà. Đồng thời, nó cũng sẽ góp phần mở rộng hiểu biết của chúng ta về sự tương tác giữa động vật và môi trường trong các giai đoạn biến đổi khí hậu lịch sử.
