Trong nhiều cuộc phỏng vấn, các nhà lãnh đạo nhóm vũ trang Hamas, cùng với các quan chức Ả Rập, Israel và phương Tây cho biết cuộc tấn công đã được lên kế hoạch và thực hiện bởi một nhóm chỉ huy ở Gaza.
Những thông tin về cuộc tấn công ngày 7/10 thậm chí còn không được chia sẻ chi tiết với các đại diện chính trị của họ ở nước ngoài hoặc với các đồng minh trong khu vực của Hamas như phong trào Hezbollah tại Lebanon.
Điều này khiến những người bên ngoài khu vực bị bất ngờ trước mức độ tàn khốc và quy mô của cuộc tấn công vào lãnh thổ Israel.
Thủ lĩnh chủ chốt đứng sau cuộc tấn công
Bề ngoài, những tháng trước cuộc tấn công đẫm máu có vẻ khá yên tĩnh ở Gaza. Hamas đã đứng ngoài các cuộc đụng độ gần đây giữa Israel và các nhóm chiến binh khác. Các nhà lãnh đạo chính trị của họ cũng đàm phán để có thêm viện trợ và việc làm cho người dân tại khu vực nghèo khó này.
Nhưng sự thất vọng ngày càng lớn dần. Ở Gaza tràn ngập hình ảnh người Do Thái công khai cầu nguyện tại một địa điểm tranh chấp thường dành cho người Hồi giáo, và cảnh sát Israel xông vào Nhà thờ Hồi giáo Aqsa ở Jerusalem, một biểu tượng của người Palestine đối với thành phố linh thiêng. Bên cạnh đó, viễn cảnh bình thường hóa quan hệ của Israel với Ả Rập Saudi, nước từ lâu ủng hộ cho người Palestine, đang đến gần hơn bao giờ hết.
Sau đó, vào một buổi sáng thứ Bảy yên tĩnh (7/10/2023), Hamas tấn công.
Theo New York Times, các thủ lĩnh của nhóm ở Gaza đã chỉ đạo cuộc tấn công bao gồm Yahya Sinwar, người đã ở trong các nhà tù của Israel hơn 20 năm và Mohammed Deif, một chỉ huy quân sự trong bóng tối mà Israel nhiều lần cố gắng truy lùng.
Yahya Sinwar, lãnh đạo Hamas ở Gaza. Ảnh: The New York Times
Một bức ảnh của Mohammed Deif, chưa xác định thời gian. Ảnh: Getty
Một số quan chức Israel hiện bày tỏ sự hối tiếc sâu sắc rằng họ đã đánh giá sai lầm về Sinwar và ý định của ông này. Một quan chức Israel thừa nhận: "Tôi sẽ mang gánh nặng của sai lầm này trong suốt quãng đời còn lại của mình".
Sinwar nắm quyền lãnh đạo Hamas ở Gaza từ năm 2017. Ông ta được mô tả là một nhân vật cứng rắn, không cười với mái tóc trắng cắt ngắn và bộ râu được cắt tỉa gọn gàng, thuộc thế hệ đầu tiên của Hamas. Sinwar đã giúp thành lập Lữ đoàn Qassam, cánh vũ trang của Hamas.
Theo hồ sơ tòa án Israel, năm 1988 Sinwar bị bắt với cáo buộc liên quan vụ sát hại binh sĩ Israel và người Palestine có cộng tác với Israel, ông ta bị kết án chung thân và sau đó ngồi tù ở Israel hơn hai thập kỷ.
Trong khi cơ hội tự do dường như không còn, Sinwar hành động bằng cách học tiếng Do Thái, tìm hiểu sâu hơn về xã hội Israel.
Thành viên cơ quan tình báo Shin Bet của Israel từng tham gia thẩm vấn Sinwar, ông Micha Kobi, kể với Financial Times trong bài viết đăng hôm 6/11: "Ông ta đọc tất cả sách về các nhân vật Israel nổi tiếng như Vladimir Jabotinsky, Menachem Begin hay Yitzhak Rabin. Ông ta tìm hiểu mọi thứ về chúng tôi."
Sau 15 năm trong tù, Sinwar thể hiện khả năng nói tiếng Do Thái trôi chảy trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình Israel và kêu gọi công chúng nước này ủng hộ ngừng bắn với Hamas.
"Chúng tôi biết Israel có hơn 200 đầu đạn hạt nhân cùng không lực tối tân nhất trong khu vực. Chúng tôi hiểu rằng mình không có khả năng hủy hoại Israel," Sinwar nói.
Năm 2011, Sinwar được thả trong một cuộc trao đổi tù nhân giữa Israel và Hamas. Ông ta nằm trong nhóm 1.000 người Palestine được trao đổi với 1 binh sĩ Israel, Gilad Shalit.
Năm 2012, Sinwar trở thành đại diện của cánh vũ trang trong giới lãnh đạo chính trị của Hamas, gắn kết ông ta chặt chẽ hơn với các thủ lĩnh của cánh quân sự, trong đó có Mohammed Deif, người đứng đầu bí ẩn của Lữ đoàn Qassam. Theo các quan chức Ả Rập và Israel, hai người này là lãnh đạo chủ chốt của vụ tấn công ngày 7/10.
Thời điểm bước ngoặt
Khi Yahya Sinwar trở thành người đứng đầu toàn diện của Hamas ở Gaza vào năm 2017, đôi khi ông này tỏ ra quan tâm đến việc dàn xếp với Israel. Năm 2018, trong bài phỏng vấn hiếm hoi với nhà báo người Ý làm việc cho một tờ báo Israel, ông kêu gọi ngừng bắn để giảm bớt đau khổ ở Gaza.
"Tôi đang nói rằng tôi không muốn chiến tranh nữa. Tôi muốn kết thúc cuộc bao vây. Khi bạn đi bộ đến bãi biển lúc hoàng hôn và bạn nhìn thấy tất cả những thanh thiếu niên này trên bờ trò chuyện và tự hỏi thế giới bên kia biển trông như thế nào", Sinwar nói.
"Tôi muốn họ được tự do."
Hamas cũng ban hành một chương trình chính trị vào năm 2017 cho phép khả năng đạt được giải pháp hai nhà nước, trong khi vẫn không công nhận quyền tồn tại của Israel.
Israel đã đưa ra một số nhượng bộ, đồng ý vào năm 2018 cho phép Qatar viện trợ 30 triệu USD mỗi tháng cho Gaza và tăng số lượng giấy phép cho người Gaza làm việc bên trong Israel, mang lại lượng tiền mặt cần thiết cho nền kinh tế của Gaza.
Phía bắc Dải Gaza sau cuộc không kích của Israel nhìn từ Sderot, Israel hồi tháng trước. Ảnh: The New York Times
Tuy nhiên, bạo lực tiếp tục bùng phát. Vào năm 2021, Hamas phát động cuộc chiến để phản đối nỗ lực của Israel nhằm trục xuất người Palestine khỏi Đông Jerusalem và các cuộc đột kích của cảnh sát Israel vào Nhà thờ Hồi giáo Aqsa ở Thành phố Cổ của Jerusalem.
Đó là một bước ngoặt, Osama Hamdan - một lãnh đạo Hamas ở Beirut, Lebanon - nói với New York Times. Các sự kiện này cũng thuyết phục nhiều người trong Hamas rằng Israel đã tìm cách đẩy cuộc xung đột vượt qua điểm không thể quay trở lại.
Xây dựng năng lực
Báo cáo đánh giá chính thức của tình báo quân đội Israel và Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ tháng 5/2021 tin rằng Hamas không có ý định khơi mào cuộc tấn công từ Gaza có thể khiến Israel đáp trả khốc liệt - Báo NYT hôm 1/11 dẫn 5 nguồn thạo tin cho hay.
Hamas cũng ủng hộ ý tưởng rằng họ ưu tiên quản lý hơn là chiến đấu. Nhóm này đã hai lần kiềm chế tham gia các cuộc đụng độ của Israel với nhóm Phong trào Thánh chiến Hồi giáo Palestine (PIJ).
Theo các nhà ngoại giao, các nhà lãnh đạo chính trị của Hamas đang cố gắng thông qua các trung gian hòa giải ở Qatar để tăng viện trợ vào Gaza và số lượng lao động ra nước ngoài làm việc ở Israel.
Nhiều người trong cơ quan an ninh của Israel cũng tin rằng hệ thống phòng thủ biên giới phức tạp của nước này cho phép bắn hạ tên lửa và ngăn chặn sự xâm nhập từ Gaza là đủ để kiềm chế Hamas.
Nhưng bên trong Gaza, khả năng của Hamas đã phát triển.
Theo các nhà phân tích Mỹ và phương Tây, đến ngày 7/10, Hamas ước tính có 20.000 đến 40.000 máy bay chiến đấu, với khoảng 15.000 tên lửa, chủ yếu được sản xuất ở Gaza với các thành phần rất có thể được buôn lậu qua Ai Cập. Nhóm cũng có súng cối, tên lửa chống tăng và hệ thống phòng không di động.
Sinwar cũng đã khôi phục mối quan hệ của nhóm với Iran. Theo các nhà ngoại giao và quan chức an ninh khu vực, sự phục hồi đó làm sâu sắc thêm mối quan hệ giữa cánh quân sự của Hamas ở Gaza với "Trục phản kháng" - chỉ mạng lưới các lực lượng đồng minh của Iran trong khu vực chống lại Israel. Các quan chức cho biết, trong những năm gần đây, một loạt thành viên Hamas đã đi từ Gaza đến Iran và Lebanon để được người Iran hoặc Hezbollah huấn luyện, góp phần nâng cao năng lực của Hamas.
Các quan chức Ả Rập và Israel cho rằng một trong những sai lầm lớn mà Israel mắc phải là không nắm bắt được cách Hamas kết hợp các công cụ tương đối đơn giản thành một cuộc tấn công phức tạp, đa hướng, vượt qua một đội quân lớn hơn, mạnh hơn nhiều.