Trải qua hơn 300 năm kể từ khi ý tưởng xây dựng kênh đào Kra lần đầu tiên được đề xuất, dự án này đến nay vẫn nằm lại... trên giấy, theo báo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP - Hồng Kông).
Theo kế hoạch, kênh đào Kra sẽ nối liền Ấn Độ Dương và vịnh Thái Lan, giúp tối ưu hóa vị trí của Thái Lan và rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa qua khu vực này.
Những người ủng hộ dự án này cho biết, nếu được xây dựng, kênh đào Kra sẽ rút ngắn khoảng 2 ngày di chuyển của các tàu hàng so với đường đi qua eo biển Malacca, một trong những tuyến đường vận chuyển hàng hóa trên biển đông đúc nhất, hiện là con đường ngắn nhất giữa Ấn Độ - Trung Đông với khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Dự án xây dựng kênh đào Kra từng bị hoãn lại vào năm 2004 sau những khuyến cáo của một ủy ban thuộc Thượng viện Thái Lan, nhưng trong thời gian gần đây, kế hoạch biến Thái Lan trở thành một tiền đồn hậu cần quốc tế quan trọng thông qua một tuyến đường xuyên biển đã được nêu ra một lần nữa - kèm theo một bất ngờ.
Thay vì dự án xây dựng kênh đào, nội các chính phủ Thái Lan hôm thứ 3 tuần trước (15/9) đã thông qua khoản ngân sách 68 triệu baht (2,2 triệu USD) cho một nghiên cứu về khả năng xây dựng tuyến đường sắt và đường cao tốc kết nối hai cảng nước sâu ở hai bên bờ eo đất - một dự án thay thế cho kênh đào Kra.
Tháng trước, Bộ trưởng Giao thông Vận tải Thái Lan Saksiam Chidchob đã giải thích với Bloomberg rằng cây cầu dài 100km trên đất liền này sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đối với môi trường so với dự án xây kênh đào Kra.
Trong khi đó, Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha cho biết, với tình hình kinh tế của Thái Lan đang chật vật phục hồi sau đòn giáng mạnh của đại dịch COVID-19 như hiện nay, cây cầu trên đất liền và các cảng biển này sẽ đảm bảo sự ổn định cho kinh tế Thái Lan về lâu dài, đồng thời dần chuyển đổi nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch và xuất khẩu của Thái Lan thành một nền kinh tế phát triển hơn trong lĩnh vực kỹ thuật.
Những băn khoăn
Đây là một dự án lớn, tuy nhiên những tiền lệ về dự án không thành hình trước đây đã khiến nhiều doanh nghiệp và nhiều người lo ngại.
Dù các nghiên cứu về tính khả thi đã được tiến hành nhiều năm nay, nhưng theo các nhà quan sát, cuộc tranh luận về việc xây dựng cầu hay kênh đào vẫn phụ thuộc vào những yếu tố sau: tài chính, quản lý, vấn đề an ninh và ngoại giao, cùng với đó là sự bất an về tương lai địa chính trị của Thái Lan giữa cuộc đối đầu ngày càng căng thẳng của Mỹ và Trung Quốc trong khu vực.
Sumeth Suwanphrom - một thành viên của Hiệp hội Nghiên cứu và Phát triển Kênh đào Thái Lan - cho biết một nghiên cứu của Quốc hội nước này đầu năm nay đã ước tính chi phí xây dựng kênh đào Kra và các cảng biển ở hai đầu kênh đào này là 2.000 tỉ baht.
Với mức đầu tư "khủng" như vậy, Sumeth kỳ vọng rằng Thái Lan sẽ nhận được "sự giúp đỡ của rất nhiều quốc gia" để hoàn thành được dự án này. Sumeth cũng dẫn lời một vị tướng về hưu cho rằng dự án xây dựng kênh đào Kra sẽ tạo ra việc làm mới, phát triển lĩnh vực canh tác trên biển và nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch của thái Lan.
Một chủ đề khác cũng được quan tâm là khả năng Bắc Kinh tham gia vào dự án xây dựng kênh đào Kra. Hiệp hội Nghiên cứu và Phát triển Kênh đào Thái Lan của Sumeth tin rằng Trung Quốc sẽ ủng hộ và hỗ trợ cho dự án này, tuy nhiên Phó giáo sư Aksornsri Phanishsarn tại trường Đại học Thammasat lại không đồng tình với ý kiến của hiệp hội này.
Eo biển Malacca. Ảnh: SCMP / Roy Issa
"Trung Quốc có những dự án hậu cần khác để kết nối với Ấn Độ Dương, ví dụ như cảng nước sâu Kyaukpyu ở Myanmar", bà Aksornsri cho biết. Vị Phó Giáo sư này cũng tin rằng một cây cầu trên đất liền sẽ có hiệu quả cao hơn nhiều so với kênh đào, và nó cũng có tiềm năng trở thành "xương sống" hậu cần cho hai đặc khu kinh tế của Thái Lan - Hành lang Kinh tế phía Đông và phía Nam.
Ông Ian Storey, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện nghiên cứu ISEAS-Yusof Ishak, nhận xét rằng thái độ của Trung Quốc về việc hợp tác với Thái Lan trong dự án xây dựng kênh đào Kra là "mập mờ".
"Vào giữa thập niên 2000, các nhà phân tích chiến lược của Trung Quốc đã nói rằng [dự án kênh đào Kra] sẽ tăng cường an ninh năng lượng của nước này, bởi các tàu chở dầu mang cờ Trung Quốc có thể lựa chọn đi tuyến đường khác ngoài tuyến đường qua eo biển Malacca được cho là bị Mỹ 'kiểm soát'", ông Storey phân tích trong một bài viết năm 2019.
"Trong khi cái được gọi là 'tiến thoái lưỡng nan ở Malacca' này [cụm từ từng được cựu Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào sử dụng] luôn bị thổi phồng, các nhà phân tích chiến lược của Trung Quốc vẫn coi kênh đào Kra là một lựa chọn hữu dụng để giảm thiểu rủi ro.
Bắc Kinh chưa từng chính thức đưa dự án này vào khuôn khổ sáng kiến Vành đai và Con đường. Thay vào đó, nhiều nhà phân tích Thái Lan cho rằng Bắc Kinh chỉ âm thầm thúc đấy các công ty Trung Quốc hỗ trợ cho dự án này", theo ông Storey.
Việc Thái Lan công khai ý định tìm kiếm giải pháp thay thế cho dự án kênh đào Kra được cho là một quyết định gây bất lợi cho Trung Quốc, khi động thái này được công bố chỉ vài ngày sau khi Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha đã thông báo ngừng mua thêm 2 tàu ngầm Trung Quốc trị giá 724 triệu USD trước sức ép của dư luận trong nước.
Trong bài xã luận được đăng tải trên trang TFI Post hồi cuối tháng 8 vừa qua, tác giả Akshay Narang đã giải thích rằng kênh đào Kra là tham vọng dài hạn của Trung Quốc, nhằm giải quyết "nút thắt" ở eo biển Malacca trong tham vọng toàn cầu của nước này. Cùng với quyết định ngừng mua tàu ngầm, có thể coi động thái của Thái Lan đối với dự án kênh đào Kra là "cú sốc" đối với Trung Quốc.
Cả kênh đào Kra và dự án thay thế đều không khả thi?
Tuy nhiên, đối với nhiều ý kiến ở Thái Lan, trong bối cảnh đại dịch COVID-19, việc Trung Quốc tham gia xây dựng kênh đào Kra không đáng lo ngại bằng những vấn đề kinh tế trong nước.
Bà Ghanyapad Tantipipatpong, Chủ tịch Hội đồng Vận chuyển Quốc gia Thái Lan, cho rằng những tranh cãi về cây cầu và kênh đào vẫn còn thiếu sót ở nhiều điểm.
"Mọi người tập trung vào vấn đề giảm thời gian di chuyển cho các tàu hàng, nhưng tổng thời gian di chuyển là bao lâu? Còn về những cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất khác thì sao? Việc xây dựng cảng biển ở hai đầu kênh đào sẽ phá hủy các rặng san hô, và tất nhiên môi trường và ngành du lịch cũng sẽ chịu ảnh hưởng", bà Ghanyapad nói.
Ảnh minh họa: Tân Hoa Xã
Theo bà Ghanyapad, trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng nặng nề do đại dịch COVID-19 và xung đột thương mại giữa hai nước Mỹ-Trung như hiện nay, nhiều ý kiến trong ngành xuất khẩu của Thái Lan lo ngại rằng dự án kênh đào Kra sẽ không kiếm đủ lợi nhuận để bù lại phần chi phí đầu tư.
Ông Sumeth từ Hiệp hồi Kênh đào Thái Lan tranh luận rằng cây cầu nối hai cảng biển mới là không thực tế, bởi con đường này sẽ gây phức tạp thêm cho việc vận chuyển khi các container hàng hóa phải được dỡ xuống ở một cảng, sau đó chuyển sang một tàu khác ở cảng còn lại.
"Thời gian bốc, dỡ, chất hàng hóa sẽ khiến các tàu tiếp tục lựa chọn tuyến đường qua eo biển Malacca. Trong khi đó kênh đào Kra có thể giúp tiết kiệm thời gian", Sumeth nói.
Trong khi đó, ông Storey tin rằng, mặc dù chi phí xây dựng cầu có thể thấp hơn so với xây dựng kênh đào, nhưng "cả hai dự án này đều không khả thi nếu xét đến khía cạnh kinh tế".
"Trong thời kỳ nhu cầu về hàng hóa trên thế giới giảm, giá dầu lại tụt sâu như hiện nay, thì các công ty vận tải sẽ không cần tiết kiệm 2 ngày di chuyển trên biển - điều mà cả kênh đào và cây cầu trên bộ đều có thể làm được. Các công ty vận tải kiếm tiền nhờ lịch trình đáng tin cậy, không phải nhờ rút ngắn thời gian vận chuyển.
Với bối cảnh nền kinh tế toàn cầu khủng hoảng do đại dịch COVID-19 như hiện nay, rất ít nhà đầu tư sẽ sẵn sàng chi tiền cho các dự án chỉ tạo ra lợi nhuận ít ỏi"; trong khi chính phủ của ông Prayuth đang bận giải quyết những bất ổn trong nước nên sẽ chưa thể xem xét đến các sáng kiến này, ông Storey kết luận.
Mời quý độc giả theo dõi chúng tôi trên MXH Lotus: