al-Zawahiri phát biểu nhân ngày xảy ra vụ tấn công khủng bố nhằm vào Mỹ, tại một địa điểm bí mật, ngày 11/9/2012. Ảnh: AFP/TTXVN
Kỳ 1: Xuất thân danh giá
Ayman Muhammad Rabie al-Zawahir vừa bị tiêu diệt trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ở Kabul, Afghanistan vào cuối tuần qua. Theo giới chức Mỹ, hắn có một cuộc sống bí mật, phản bội, âm mưu và bạo lực mà nổi bật nhất là hình thành kế hoạch vụ tấn công khủng bố ngày 11/9/2001 ở Mỹ.
Ayman Muhammad Rabie al-Zawahiri sinh ngày 19/6/1951 tại Maadi, ngoại ô Cairo trong gia đình có 5 người con. Bố là giáo sư dược học. Ông chú của bố là đại giáo sĩ của Al Azhar - trường đại học 1.000 năm tuổi, là trung tâm học tập Hồi giáo.
Ayman al-Zawahri thời trẻ. Ảnh: AFP
Ông ngoại là chủ tịch Đại học Cairo, người sáng lập và giám đốc Đại học King Saud ở Riyadh, là đại sứ tại Saudi Arabia và các quốc gia khác. Một người khác trong dòng họ al-Zawahiri là tổng thư ký thứ nhất của Liên đoàn Arab.
Cho dù nổi tiếng nhưng gia đình al-Zawahiri không thể hiện sự giàu sang, mãi tới khi al-Zawahiri lớn lên thì gia đình mới có ô tô.
Al-Zawahiri là một học sinh xuất sắc, thực dụng, coi các môn thể thao tiếp xúc là vô nhân đạo. Al-Zawahiri bắt đầu đọc văn học Hồi giáo khi còn nhỏ. Một người có ảnh hưởng lớn với hắn là Sayyid Qutb, một nhà tư tưởng Hồi giáo có quan điểm rằng thế giới bị phân chia hoàn toàn giữa những người có đức tin và những người ngoại đạo. Qutb bị bắt giam và bị treo cổ ở Ai Cập vào năm 1966.
Trong cuốn “Đường đến Al Qaeda: Câu chuyện về Cánh tay phải của Bin Laden” (2004), tác giả Montasser al-Zayyat viết: “Trong mắt al-Zawahri, những lời nói của Sayyid Qutb gây ấn tượng sâu sắc với thanh niên Hồi giáo hơn là những người khác cùng thời vì những lời nói đã khiến ông này bị hành quyết”.
Một ảnh hưởng khác là thất bại của các nước Arab trước Israel vào năm 1967. Thất bại này khiến nhiều người trẻ rời bỏ chủ nghĩa xã hội Liên Arab và hướng tới các hình thức chống phương Tây.
Năm 1966, al-Zawahiri đã giúp thành lập một nhóm chiến binh ngầm nhằm thay thế chính phủ thế tục của Ai Cập bằng một tổ chức Hồi giáo. Lúc đó, al-Zawahiri mới 15 tuổi.
Lúc đầu có năm thành viên. Đến năm 1974, nhóm đã có 40. Al-Zawahiri giữ bí mật việc mình tham gia nhóm ngay cả với gia đình trong khi theo học trường y tại Đại học Cairo. Hắn tốt nghiệp năm 1974, phục vụ ba năm trong quân đội và lấy bằng thạc sĩ phẫu thuật năm 1978.
Thông qua gia đình hai bên, al-Zawahiri đã gặp Azza Nowair – một người sùng đạo sâu sắc, đeo mạng che mặt và dành cả đêm đọc kinh Quran. Khi họ kết hôn vào năm 1979, al-Zawahiri mới chỉ nhìn thấy mặt Azza đúng một lần. Họ có bốn con gái và một con trai.
Vào tháng 10/2001, ngay sau các cuộc tấn công vào nước Mỹ, Azza và ít nhất một đứa con đã thiệt mạng do các cuộc không kích ở Afghanistan. Dù bị thương, Azza đã từ chối để người ta kéo ra khỏi đống đổ nát, vì sợ rằng những người cứu hộ sẽ nhìn thấy mặt mình - một hành vi xúc phạm tới người Hồi giáo.
Al-Zawahiri đang làm việc tại một phòng khám ở Ai Cập vào năm 1980 thì có cơ hội đến Peshawar (Pakistan) làm việc cho tổ chức Trăng lưỡi liềm đỏ để điều trị cho những người tị nạn chạy trốn khỏi Afghanistan. Hắn đã đến Afghanistan và nhận ra đây là nơi thích hợp để phát động một cuộc thánh chiến và đã quay trở lại nhiều lần.
Khi bị bắt vào năm 1981 vì âm mưu giết Tổng thống Ai Cập Sadat, al-Zawahiri đã bị cảnh sát trưởng tát và hắn ta hành hung cảnh sát trưởng. Tại phiên tòa xét xử, hắn chỉ bị kết tội sở hữu súng. Nhưng khi phiên tòa diễn ra trong gần ba năm, hắn liên tục bị tra tấn trong tù và tiết lộ tên, hoạt động và nơi ở của một trong những người cộng tác, dẫn đến việc người này bị bắt.
Trong một cuộc phỏng vấn với The New Yorker năm 2002, ông Zayyat, luật sư của nhiều nhà hoạt động Hồi giáo, cho rằng cảm giác phản bội tội lỗi của al-Zawahiri là lý do chính khiến hắn rời Ai Cập sau khi được trả tự do vào năm 1984.
Al-Zawahiri đến Saudi Arabia và sau đó, vào năm 1986, quay trở lại Peshawar, nơi Osama Bin Laden thỉnh thoảng thuyết giảng tại bệnh viện nơi al-Zawahiri làm việc. Al-Zawahiri trở thành bác sĩ riêng của Bin Laden, thiết lập lực lượng an ninh xung quanh trùm khủng bố này và giúp Saudi Arabia bắt đầu suy nghĩ về cách cụ thể để làm tổn thương các cường quốc phương Tây.
Ông Zayyat nói với The New Yorker: “Khi al-Zawahiri gặp Bin Laden, ông ta đã tạo ra một cuộc cách mạng trong con người mình. Thỏa thuận rất đơn giản: al-Zawahiri sẽ dùng sự nhạy bén chính trị và học thức để biến liên minh lỏng lẻo và sức mạnh tiềm ẩn của Bin Laden thành công cụ giết người hàng loạt. Bin Laden cung cấp tiền bạc và uy tín.
Năm 1998, al-Zawahiri đã viết một tài liệu nhằm mục đích đoàn kết các nhóm chiến binh vì mục tiêu chung sát hại người Mỹ ở bất cứ đâu, không chỉ ở Trung Đông. Năm 2001, tổ chức của hắn là Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập chính thức hợp nhất với mạng lưới Al Qaeda của Bin Laden để tạo ra Al Qaeda Thánh chiến.
Al-Zawahiri có nhiệm vụ thuyết phục người khác tin vào Al Qaeda khi mạng lưới này đi chệch khỏi các giáo lý Hồi giáo vốn cấm tự sát, cấm giết người vô tội, đặc biệt là người Hồi giáo. Hắn khẳng định rằng đức tin chân chính của một người tử vì đạo đã vô hiệu hóa những điều cấm đoán này.
Al-Zawahiri đã trở nên quen thuộc với thế giới khi là người ngồi bên Bin Laden trong các video và sau đó là xuất hiện một mình. Vào năm 2003, hắn đã hủy bỏ kế hoạch phun khí độc xyanua ngập các đường hầm tàu điện ngầm ở New York vì không truyền cảm hứng mạnh.
Năm 1990, Chính phủ Sudan đã mời Bin Laden đến đó. Hắn và al-Zawahiri đã mua các trang trại ở Sudan và biến thành các căn cứ huấn luyện quân sự. Chúng cũng thành lập các trại ở Yemen.
Al-Zawahiri đã tổ chức một số hoạt động khủng bố, bao gồm cả vụ ám sát Thủ tướng Ai Cập. Quả bom trượt mục tiêu nhưng 21 người bị thương và một nữ sinh 12 tuổi thiệt mạng.
Tháng 11/1995, al-Zawahiri điều động những kẻ đánh bom liều chết làm nổ tung Đại sứ quán Ai Cập ở Islamabad, Pakistan. Sau đó, tình báo Ai Cập đã ép hai cậu bé lắp thiết bị nghe lén trong nhà của các thành viên thánh chiến Hồi giáo. Một cậu bé có nhiệm vụ để lại một chiếc vali đầy chất nổ gần al-Zawahri.
Nhưng chính quyền Sudan đã bắt giữ cả hai cậu bé. Al-Zawahiri thuyết phục nhà chức trách thả họ để mình tự thẩm vấn họ. Sau đó, hắn xét xử hai cậu bé vì tội phản quốc, kết tội và giết hai người này, sau đó tung ra một đoạn băng về lời thú tội.
Nhiều phần tử Hồi giáo quay lưng lại với al-Zawahri. Sudan đã trục xuất hắn và tổ chức của hắn. Tất cả quay trở lại Afghanistan.
Năm 1996, al-Zawahiri đã tìm cách vào nước cộng hòa Chechnya thuộc Nga, nhưng bị bắt tại biên giới và bị giam giữ. Người Nga không xác định được danh tính và thả hắn ra.
Năm 1995 và 1996, hàng loạt vụ đánh bom ở Saudi Arabia đã giết chết người Mỹ. Năm 1998, al-Zawahiri đã yêu cầu thực hiện một nghiên cứu về ảnh hưởng của người Do Thái ở Mỹ mà dựa trên đó, hắn đưa Mỹ vào danh sách các mục tiêu có thể chấp nhận được của Thánh chiến Hồi giáo. Bin Laden rất hài lòng vì đã tăng ngân sách hàng năm của tổ chức Thánh chiến Hồi giáo từ 300.000 lên 500.000 USD.
Mặt trận Hồi giáo Quốc tế Thánh chiến chống người Do Thái và Thập tự chinh được thành lập vào tháng 2/1998, kết hợp các tổ chức của Bin Laden và al-Zawahri. Mục tiêu của tổ chức là giết người Mỹ ở khắp mọi nơi.
Al- Zawahiri viết trong tuyên ngôn thành lập: “Giết người Mỹ và các đồng minh, cả dân sự và quân sự, là nhiệm vụ cá nhân đối với mỗi người Hồi giáo và người Hồi giáo có thể làm điều đó ở mọi quốc gia có thể”. Ba năm sau, hắn biến lời nói thành hành động khi hỗ trợ lên kế hoạch cho các cuộc tấn công vào Trung tâm Thương mại Thế giới và Lầu Năm Góc vào ngày 11/9/2001.
Đón đọc kỳ cuối: Vai trò trong Al Qaeda