Từ trước năm 1975, làng võ Việt Nam từng sản sinh ra những huyền thoại khét tiếng, làm mưa làm gió trên võ đài trong nước và ngoài nước. Một nhân vật nổi bật trong số đó phải kể tới cố võ sĩ Kid Dempsey – huyền thoại được ca ngợi là "Ông vua làng boxing Việt Nam", từng chiến thắng hàng trăm lần thượng đài.
Đại cao thủ danh bất hư truyền, khi về già còn bị thách đấu
Từ năm 1939, một thanh niên người Việt Nam mới 25 tuổi đã đoạt chức vô địch toàn Đông Dương về môn quyền Anh (boxing) sau khi bất khả chiến bại ở trong nước. Người đó không ai khác chính là Kid Dempsey (tên thật là Nguyễn Văn Phát nhưng do thần tượng huyền thoại boxing Jack Dempsey nên đã tự đặt cho mình cái tên Kid Dempsey).
Năm 1939 cũng bắt đầu Chiến tranh thế giới thứ hai. Thực dân Pháp đã bắt một số thanh niên người Việt Nam sang Pháp để trở thành lính đánh thuê, để đối đầu với phát xít Đức. Trong số này có cả Kid Dempsey.
Theo võ sư, tiến sĩ, nhà nghiên cứu võ thuật Hồ Tường (Chưởng môn phái Võ Lâm Tân Khánh Bà Trà, cũng là người từng có thời gian thọ giáo cố võ sĩ Kid Dempsey) thì khoảng gần hai thập kỷ suốt từ năm 1939 cho đến trước năm 1959, Kid Dempsey đã thi đấu đến khoảng hơn 200 trận ngay tại nước Pháp ở những thành phố lớn như Paris, Marseilles…
Số trận thắng của Kid Dempsey cũng lên tới hàng trăm, trong đó có 2 lần ông tranh giải vô địch boxing toàn nước Pháp, đoạt tới chức Á quân, lấy 2 huy chương bạc ở hạng ruồi, là hạng cân nhẹ nhất của châu Âu (thời đó là từ 48 kg đến 51 kg). Trong quãng thời gian dài ở Pháp, Kid Dempsey lấy vợ người Pháp và sinh được một người con trai.
Chân dung huyền thoại Kid Dempsey, người được ca ngợi là "Ông vua boxing Việt Nam" (ảnh do võ sư Hồ Tường cung cấp).
Năm 1959, Kid Dempsey rời nước Pháp trở về Sài Gòn. Hào quang thành tích thi đấu của ông đã khiến cho không ít võ sư khác ganh tỵ. Kết quả là từ năm 1959 cho đến năm 1974 (khi ông đã 60 tuổi), Kid Dempsey đã trở thành cái tên bị nhiều võ sư thách đấu nhất.
Theo võ sư Hồ Tường thì có một điều khá tức cười là Kid Dempsey chuyên môn về quyền Anh nhưng đã bị khoảng 15 vị võ sư ở miền Trung và miền Nam thay phiên nhau thách Kid Dempsey đấu quyền tự do của Võ Việt Nam. Không trúng chuyên môn, nhưng Kid Dempsey luôn vui vẻ chấp nhận mọi lời thách đấu.
"Cách thách đấu ngày xưa rất minh bạch. Tôi còn nhớ rất rõ, ngay trong một kỳ võ đài diễn ra tại sân Tinh Võ (nay là Trung tâm TDTT Tinh Võ, số 756 đường Nguyễn Trãi, quận 5, TP.HCM) thì một vị võ sư đến gặp ban tổ chức của Tổng cuộc Quyền thuật xin được leo lên đài tuyên bố thách đấu với võ sư Kid Dempsey một trận đấu gồm 3 hiệp, mỗi hiệp 3 phút, vào kỳ võ đài sau đó.
Tôi đã chứng kiến đủ cả ba lần, võ sư Kid Dempsey đều vui vẻ lên đài, bắt tay ngay với đối thủ, nói lời chấp nhận thi đấu, nhưng thay vì đấu 3 hiệp thì Kid Dempsey lại đề nghị đấu 5 hiệp, mỗi hiệp 3 phút cho đã.
Lần đầu tiên tôi chứng kiến vào khoảng năm 1965, khi ấy võ sư Cao Thành Sang thách đấu Kid Dempsey. Lần thứ hai khoảng năm 1968, võ sư Nguyễn Trầm thách đấu Kid Dempsey. Và lần thứ ba khoảng năm 1969, võ sư Nguyễn Xuân Bình khi đó mới từ miền Trung vào Biên Hòa (Đồng Nai), vừa tham gia sinh hoạt Tổng cuộc Quyền thuật cũng đã thách đấu võ sư Kid Dempsey.
Trong ba trận đó, tôi đều đi xem cả ba. Trận nào cũng vậy, các võ sư Võ Việt Nam là Cao Thành Sang, Nguyễn Trầm và Nguyễn Xuân Bình đều có sử dụng đủ cả đòn tay và đòn chân, đánh xa cũng như vô gần. Trong khi đó, võ sư Kid Dempsey chỉ sử dụng 3 đòn tay của quyền Anh là đấm thẳng, móc ngang và móc lên, còn hai chân chỉ để di chuyển tới lui, qua lại, kèm theo các kiểu tránh né bằng đầu rất ngoạn mục.
Về tuổi tác của bốn vị võ sư đó, theo tôi biết đều sinh trong thập niên 1910. Kid Dempsey sinh năm 1914, Cao Thành Sang năm 1916, Nguyễn Trầm sinh 1917 và Nguyễn Xuân Bình là 1919. Nghĩa là tính đến những năm 1960 - 1970 thì đều đã bắt đầu bước vào top "những người cao tuổi" rồi. Cho nên, chỉ trừ võ sư Cao Thành Sang còn đứng tới hiệp thứ 3 trên tổng số 5 hiệp đấu, thì hai võ sư Nguyễn Trầm và Nguyễn Xuân Bình đều đã bỏ cuộc vào đầu hiệp 3.
Theo tôi nghĩ, có lẽ võ sư Kid Dempsey đoán biết được về phong độ, thể lực của đối thủ, nên đã "chơi sang" bằng cách đề nghị nâng số lượng hiệp đấu lên 5 hiệp. Riêng võ sư Kid Dempsey đã chơi môn quyền Anh từ lâu, cho nên giữ phong độ thi đấu là một việc không khó" – võ sư Hồ Tường kể lại với chuyên trang Trí Thức Trẻ, báo điện tử Tổ Quốc.
Kid Dempsey khi làm trọng tài trong lần tuyên bố chiến thắng cho võ sĩ Từ Thanh Tòng (ảnh do võ sư Hồ Tường cung cấp).
Tinh thần thượng võ và đoạn kết bi thương của một huyền thoại
Theo võ sư Hồ Tường thì Kid Dempsey được ca ngợi là người sở hữu những cú đấm huyền thoại. Chỉ bằng ba đòn đấm cơ bản của quyền Anh là đấm thẳng, móc ngang và móc lên nhưng sinh thời, Kid Dempsey từng khiến nhiều đối thủ phải thất bại trong sự nể phục.
Trong những lần bị thách đấu ở Việt Nam theo luật đánh của Võ Việt Nam, Kid Dempsey cũng biết rằng nhược điểm của ông là không có đòn chân, nên ông thường chọn giải pháp là chọc cho đối phương đá nhiều trong hiệp đầu để sang hiệp 2 cùng đấu tay với ông.
Trong ba lần tỉ thí với Cao Thành Sang, Nguyễn Trầm và Nguyễn Xuân Bình, với tinh thần thượng võ, biết đối thủ của mình cũng đang là thầy dạy võ, cho nên trong suốt thời gian đầu, võ sư Kid Dempsey đã không tấn công dồn dập, mà chỉ đánh 2, 3 đòn trúng rồi thì thôi, lại nhảy lui ra
"Sau ba lần đấu với Cao Thành Sang, Nguyễn Trầm và Nguyễn Xuân Bình thì ở Sài Gòn, cũng không còn ai muốn thách đấu với Kid Dempsey nữa bởi tất cả đều thừa nhận tài năng và tinh thần thượng võ của ông. Có một chi tiết nữa đó là khi ông Xuân Bình còn sống, không bao giờ ông ấy nhắc tới trận thua Kid Dempsey" – võ sư Hồ Tường khẳng định.
Võ sư Hồ Tường thị phạm tại Nhà văn hóa Thanh niên TP.HCM, ông chính là người từng có thời gian thọ giáo huyền thoại Kid Dempsey.
Cũng theo võ sư Hồ Tường thì dù trải qua sự nghiệp lừng lẫy trên võ đài nhưng những ngày tháng cuối đời của huyền thoại Kid Dempsey lại thực sự là một câu chuyện buồn.
"Khoảng năm 1980, võ sư Kid Dempsey qua đời ở Bình Thạnh, trong hẻm 125 đường Đinh Tiên Hoàng sau một thời gian chống chọi với bệnh tật. Trước lúc đó, người vợ sau của ông là người Việt Nam cũng đã bán sạch nhà cửa, đồ đạc hết, bỏ mặc ông bị bệnh già.
Những ngày tháng cuối cùng của Kid Dempsey hoàn toàn vắng bóng dáng người thân trong gia đình. Người vợ cũ và con trai của ông vẫn ở bên Pháp còn vợ sau thì không được người con nào cả. Chính một số học trò nghèo đã lo cho ông những ngày cuối đời, lo luôn tang lễ của ông, trong đó có anh Chà Và Hương.
Tôi không được chứng kiến giây phút lúc ông qua đời nhưng theo tôi từng được nghe kể lại thì khi Kid Dempsey mất là đang ở với gia đình một học trò nghèo, nhà chỉ có một tấm ván. Người học trò ấy đã lấy ván ghép thành chiếc quan tài để chôn cất ông.
Lúc đó, những năm 1980, tôi đang hồi hương, vì hoàn cảnh địa lý và một số lý do bất khả kháng nên cũng không thể đến thăm ông, dù rằng ông đã từng có thời gian chỉ dạy cho tôi" – võ sư Hồ Tường bồi hồi kể lại.
Cho đến nay, Kid Dempsey vẫn được coi là một cây đại thụ của làng võ Việt Nam ở thế kỷ 20 và được các hậu bối ca ngợi là "Vua boxing" của nước nhà. Bên cạnh những ánh hào quang làm hậu thế ngưỡng mộ, đoạn kết buồn trong cuộc đời của ông cũng để lại cho giới võ lâm đồng đạo không ít những nỗi niềm trắc ẩn.
(Bài viết được ghi chép theo lời kể của võ sư Hồ Tường, Chưởng môn phái Võ Lâm Tân Khánh Bà Trà, phụ trách võ đường Nhà văn hóa Thanh niên TP.HCM).