Nghiên cứu vừa công bố trên tạp chí khoa học Proceedings of the National Academy of Science (PNAS) cho thấy 2 loài gặm nhấm đã hoàn toàn mất nhiễm sắc thể giới tính Y, nhưng vẫn duy trì được nòi giống nhờ một bước tiến hóa hoàn toàn mới, có thể giúp tiên đoán số phận của chính con người .
Cụ thể, nhóm khoa học gia đẫn dầu bởi nhà sinh vật học Asato Kuroiwa từ Trường Đại học Hokkaido (Nhật Bản) và nhà di truyền học Jenny Graves từ Đại học La Trobe (Úc) đã nghiên cứu "chuột gai", một nhóm gồm 3 loài gặm nhấm trên bờ vực tuyệt chủng ở Nhật Bản.
Một cơ chế xác định giới tính mới sẽ ra đời nhờ quá trình tiến hóa để thay thế cho nhiễm sắc thể Y và gien xác định giới tính đang suy yếu dần của nó? (Ảnh minh họa từ Internet)
Ở các sinh vật này, nhiễm sắc thể Y cũng như gien SRY (vùng giới tính trên Y, chính là gien quan trọng trong nhiệm vụ giúp xác định giới tính nam) quyết định giới tính của con đực đã bị tiêu biến dần trong quá trình tiến hóa.
Về lý thuyết, điều này có nghĩa là loài không còn con đực và dần diệt vong - nhưng không, chúng đã tìm ra được cách bí ẩn để sinh sản, đó là tạo ra con đực theo cách khác.
Những gì họ phát hiện là sự khác biệt nhỏ gần gien giới tính quan trọng SOX9 trên nhiễm sắc thể số 3. Một sự trùng lặp nhỏ có mặt ở tất cả con đực nhưng không có ở con cái.
Họ tin rằng đoạn DNA nhân bản nhỏ này chứa công tác để bật SOX9, giúp nó hoạt động và quyết định giới tính của con đực, điều mà ở các động vật khác được đảm trách bởi SRY. Như vậy, SOX9 của loài này hoạt động mà không cần SRY nữa.
Không chỉ chuột gai, mà một cuộc thoái hóa trên diện rộng đối với nhiễm sắc thể giới tính Y từ lâu đã được nhận thấy trong thế giới động vật, bao gồm ở chính con người.
"Sự biến mất sắp xảy ra. Để sinh sản, chúng ta cần tinh trùng và cần đàn ông, nghĩa là sự kết thúc của nhiễm sắc thể Y có thể báo trước sự diệt vong của loài người. Nhưng phát hiện mới ủng hộ khả năng con người có thể tiến hóa một gien xác định giới tính mới" - giáo sư Graves viết trong bài phân tích trên chuyên san khoa học The Conversation.
Theo bà, điều này cũng tiềm ẩn rủi ro là con người có thể sẽ phân tách thành các loài mới - những gì đã xảy ra ở các loài gặm nhấm như chuột gai - sở hữu các hệ thống xác định giới tính khác nhau.
Nhưng đó sẽ là câu chuyện của tương lai xa: "Nếu ai đó ghé thăm Trái Đất 11 triệu năm nữa, có thể họ sẽ không còn gặp con người nào, hoặc một số loài người khác nhau bị ngăn cách bởi các hệ thống xác định giới tính khác nhau" - giáo sư Graves viết.
