"Hạt nhân" trong đội chính sách của Ngoại trưởng Mỹ
Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump mời nhà đàm phán thương mại hàng đầu Trung Quốc Lưu Hạc đến phòng Bầu Dục hồi tháng 1 năm 2019, ngồi dọc theo bàn làm việc ở giữa phòng là đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer.
Bên phải Lighthizer là Bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin, cố vấn thương mại Peter Navarro và Bộ trưởng Tài chính Wilbur Ross. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngồi ở một phía của căn phòng.
Một năm rưỡi sau, hôm nay, ông Pompeo đã nổi lên như nhân vật chủ chốt trong việc xây dựng chính sách về Trung Quốc, dẫn đầu một chính sách cứng rắn hơn.
Và học giả Mỹ gốc Hoa Miles Yu, một thành viên của ban hoạch định chính sách, thuộc Bộ Ngoại giao, được xem như bộ não đằng sau chính sách "diều hâu".
Sinh năm 1962, ông Yu lớn lên giữa thời kỳ Cách mạng văn hóa và được xem là một chuyên gia nghiên cứu về Trung Quốc. Ngoại trưởng Mỹ Pompeo từng mô tả ông Yu là "thành phần hạt nhân của nhóm" trong khi Trợ lý Ngoại trưởng David Stilwell gọi ông Yu là "báu vật quốc gia".
Học giả người Mỹ gốc Hoa này được cho là đã chấp bút cho bài phát biểu của Ngoại trưởng Mỹ hồi tháng 7, đưa ra một đường lối cứng rắn với Bắc Kinh.
Tại một cuộc họp của Bộ Ngoại giao vào tháng 12, ông Yu cho hay, Bắc Kinh đang tìm kiếm sự thống trị toàn cầu, được thúc đẩy bởi chủ nghĩa dân tộc.
Lớn lên ở một quận ngoại ô của Trùng Khánh, Yu theo học lịch sử tại Đại học Nankai danh tiếng ở Thiên Tân trước khi chuyển đến Mỹ vào những năm 1980 và nhận bằng Tiến sĩ tại Đại học California, Berkeley.
Yu là giáo sư lịch sử tại Học viện Hải quân Mỹ từ năm 1994, chuyên ngành Trung Quốc, Đông Á, lịch sử quân sự và ngoại giao. Ông hiện đang là nhân viên hoạch định chính sách của Bộ Ngoại giao Mỹ, cùng tầng với văn phòng của Ngoại trưởng Pompeo.
"Kẻ phản bội" ở Trung Quốc
Nhưng sau khi được nhiều người biết đến, Yu trở thành mục tiêu chỉ trích tại Trung Quốc.
Sau khi tờ Washington Times viết rằng, Yu là kiến trúc sư của chính sách về Trung Quốc của Ngoại trưởng Mỹ Pompeo, Tổng biên tập tờ Hoàn cầu đã gọi Yu là "giả khoa học", người bị dẫn dắt bởi những tiếng nói cực đoan trên Internet.
Ông Hồ Tích Tiến cho rằng, Yu đã rời Trung Quốc quá sớm, khi đất nước này còn yếu và các trí thức cũng như những người trẻ còn ngưỡng vọng phương Tây.
Các phương tiện truyền thông Trung Quốc sử dụng các lập luận tương tự để cố gắng làm mất uy tín của Yu. Một bài báo của Thời báo Hoàn cầu đã gọi ông Yu là một "kẻ cuồng tín về học thuật", người có "kiến thức về Trung Quốc về cơ bản không khác biệt so với nhiều học giả Mỹ, hầu hết dựa vào các nguồn thứ cấp.
Tên của ông Mile Yu bị xóa đi trên tấm bia. Ảnh: Nikkei.
Ở quê hương thời thơ ấu của Yu, cách trung tâm Trùng Khánh 70 km về phía tây, có một tấm bia đá khắc tên của những người đạt thành tích cao nhất trong các kỳ thi tuyển sinh đại học. Tấm bia này được che bằng một tấm bìa màu xanh với lý do "đang được sửa chữa".
Nhìn qua tấm bìa, tên của Yu đã bị xóa và từ "kẻ phản bội" và "bù nhìn Mỹ" được khắc nguệch ngoạc lên bằng tiếng Trung.
"Ngoại trưởng Pompeo chắc chắn đóng vai trò trung tâm trong việc hoạch định chính sách của chính quyền đối với Trung Quốc trong năm qua", Michael Hirson, công ty tư vấn Eurasia Group có trụ sở tại New York, cho biết.
Thỏa thuận giai đoạn một không diễn ra tốt đẹp, một phần do COVID-19, đã tạo không gian cho các quan chức chính sách đối ngoại thúc đẩy chương trình nghị sự.
Chính sách này được thúc đẩy bởi sự hoài nghi rằng các quan chức ngoại giao đã quá rụt rè và trong cách tiếp cận với Trung Quốc, Hirson nói thêm.
Tuy nhiên, ông cũng cho rằng các biện pháp của chính quyền hiện tại có thể đã quá mức. "Mặc dù chính quyền đã xác định được những điểm yếu trong chiến lược của các chính quyền trước đây, nhưng chính quyền tại nhiệm đã thay đổi quá mức và chúng ta đang ở thời điểm khá rủi ro trong mối quan hệ này", Hirson nói.
Về vai trò ngoại cỡ của Yu, Ryan Hass, thành viên của Viện nghiên cứu Brookings cho biết: "Thật là kỳ lạ khi một người ở vị trí của Miles Yu lại thu hút được sự chú ý của báo chí. Việc hoạch định chính sách thường là công việc hướng nội, tập trung vào việc đưa ra các lời khuyên và khuyến nghị chất lượng cho Ngoại trưởng".
Tuy nhiên, chính quyền hiện tại dường như không quá ràng buộc với các quy tắc thông thường, Hass nói thêm.