Các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM thường xuyên ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng cho phép. Không chỉ ở đô thị, vùng nông thôn miền Bắc cũng đối mặt với ô nhiễm bụi mịn nghiêm trọng, đặc biệt tại các làng nghề, với nồng độ PM2.5 vượt quy chuẩn. Bụi mịn tác động tiêu cực tới chất lượng không khí và sức khỏe con người.
PGS.TS Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý Môi trường Y tế (Bộ Y tế), Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Môi trường Sức khỏe, cho biết bên cạnh bụi mịn, Việt Nam đang phải đối mặt với ô nhiễm vi nhựa. Cả bụi mịn và vi nhựa đều là những yếu tố gây tổn hại cơ quan nội tạng, làm tăng nguy cơ ung thư. Đặc biệt, vi nhựa còn có thể gây tổn thương nội tiết, khiến trẻ em có nguy cơ vô sinh, ảnh hưởng đến tim mạch, não, thận, gan, phổi và khớp.
Theo số liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ), mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, trong đó khoảng 0,28–0,73 triệu tấn bị trôi ra biển. Tuy nhiên, chỉ khoảng 27% lượng rác thải nhựa được tái chế hoặc tận dụng.
Vi nhựa theo chuỗi thức ăn vào cơ thể con người.
Tác động tới hệ sinh thái và cây trồng
PGS.TS Nguyễn Huy Nga cho biết, rác thải nhựa trong tự nhiên phải mất từ 500–1000 năm mới có thể phân hủy. Sự tích tụ nhựa lâu dài trong đất và nước làm thay đổi cấu trúc hệ sinh thái, giảm khả năng sinh trưởng của cây cối và ảnh hưởng tới các hệ động vật sống trong đất, nước.
Đặc biệt, khi nhựa phân rã thành các hạt vi nhựa, chúng tác động rất lớn tới sự phát triển của cây trồng. Một nghiên cứu quốc tế mới đây chỉ ra rằng vi nhựa có thể làm giảm tới 18% tỷ lệ quang hợp ở cây cối — điều này là lời cảnh báo về tác động to lớn của vi nhựa tới an ninh lương thực và chất lượng khí quyển.
“Vi nhựa làm chết các vi sinh vật trong đất, nước, gây ô nhiễm hệ sinh thái tự nhiên, ảnh hưởng tới sự đa dạng sinh học. Thế giới hiện đang coi vi nhựa là một trong những nguy cơ lớn nhất đe dọa sức khỏe con người, song hành với bụi mịn”, PGS.TS Nguyễn Huy Nga nhấn mạnh.
Đe dọa sinh vật biển và động vật hoang dã
PGS.TS Nguyễn Huy Nga chỉ ra, rác thải nhựa và vi nhựa còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới sinh vật biển. Các loài động vật biển có thể bị chết do mắc kẹt trong rác nhựa hoặc nuốt phải nhựa.
Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF), mỗi năm có khoảng 100.000 động vật biển chết do nuốt phải nhựa hoặc bị mắc vào các ngư cụ bằng nhựa bị vứt bỏ. WWF cảnh báo, nếu tình trạng này tiếp diễn, đến năm 2050, số lượng rác thải nhựa trong đại dương có thể vượt quá số lượng cá.
Điều nghiêm trọng hơn là các loại cá, tôm, thủy hải sản sau khi ăn phải thức ăn có chứa vi nhựa, sẽ trở thành nguồn lây nhiễm cho con người. Ngay cả trên cạn, vi nhựa cũng tồn tại khắp nơi: trâu, bò, gà ăn phải thực phẩm chứa vi nhựa, và theo chuỗi thức ăn, chúng xâm nhập vào cơ thể người. Các mảnh nhựa nhỏ có thể đi vào phổi, máu, ruột, gây viêm nhiễm và tổn thương mô.
Cần hành động quyết liệt hơn
Rác thải nhựa và vi nhựa không chỉ làm ô nhiễm môi trường mà còn đe dọa trực tiếp sức khỏe con người, từ bào thai tới người trưởng thành. Để giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm vi nhựa, cần truyền thông mạnh mẽ để người dân hiểu rõ tác hại của nhựa, đồng thời vận động người dân thay đổi thói quen tiêu dùng. Giáo dục truyền thông phải đi đôi với các hướng dẫn cụ thể.
“Khi người tiêu dùng trở nên thông thái hơn, nhu cầu sản xuất nhựa sẽ giảm, hoặc nếu có sử dụng thì phải là loại nhựa tốt, không dễ sinh ra vi nhựa”, PGS.TS Nguyễn Huy Nga nói.
Bên cạnh đó, Nhà nước cần quản lý chặt chẽ việc sử dụng nhựa dùng một lần. “Tôi có một người bạn là giáo sư từng đến một quốc gia ở châu Phi, tại đó, du khách không được phép mang túi nhựa dùng một lần vào. Nếu vi phạm, sẽ bị phạt tới 50 USD”, PGS.TS Nguyễn Huy Nga chia sẻ.