Theo Cục Khảo sát địa chất Mỹ, Việt Nam có kho báu đất hiếm khoảng 22 triệu tấn, chỉ bằng ½ trữ lượng Trung Quốc (44 triệu tấn) nhưng lớn gấp 12 lần Mỹ (1,8 triệu tấn).
Đất hiếm gồm 17 loại vật chất có từ tính và tính điện hóa đặc biệt. Là một loại khoáng sản đặc biệt, nguyên tố đất hiếm có vai trò rất quan trọng và là vật liệu chiến lược đối với sự phát triển của các ngành kỹ thuật mũi nhọn, công nghệ cao như điện, điện tử, quang học, laser, vật liệu siêu dẫn, chất phát quang. Đất hiếm là chất không thể thiếu trong xe ô tô điện, pin lưu trữ, tấm pin mặt trời và tua bin gió…
Theo quyết định số 866/QĐ-TTg phê duyệt vào tháng 7/2023 về "quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050", Việt Nam dự kiến khai thác khoảng 2 triệu tấn quặng đất hiếm nguyên khai/năm. Trong đó, có mỏ được tập trung đầu tư để khai thác là Yên Phú (Yên Bái) và Đông Pao (Lai Châu).
Đất hiếm ở Việt Nam được phân bổ chủ yếu ở vùng Tây Bắc. Khu vực này rất phong phú các đá magma kiềm và á kiềm giàu những nguyên tố đất hiếm, tạo điều kiện thuận lợi để hình thành các mỏ đất hiếm.
Thực tế, nhiều nước lớn trên thế giới đã thể hiện sự quan tâm tới đất hiếm tại Việt Nam. Vào tháng 4/2024, Công ty Nhà nước Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc (CREG), một trong những công ty đất hiếm lớn nhất thế giới, hiện nắm 37,6% hoạt động khai thác đất hiếm của Trung Quốc đã bày tỏ mong muốn được hợp tác khai thác, chế biến đất hiếm tại Việt Nam.
Đáng chú ý, đây là lần thứ hai Tập đoàn Trung Quốc này ngỏ lời đầu tư vào đất hiếm Việt Nam. Trước đó, tại buổi làm việc giữa Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp với Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc vào 23/11/2023, CREG cũng đã mở lời mong muốn hợp tác.
Bên cạnh Trung Quốc, Mỹ cũng đã ngỏ ý đầu tư công nghệ bán dẫn, tính toán trữ lượng, khai thác đất hiếm ở Việt Nam. Tại Diễn đàn Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ diễn ra vào tháng 11/2023, bà Susan Burns, Tổng Lãnh sự Hoa Kỳ tại TPHCM cho biết, đối với lĩnh vực khai khoáng, Việt Nam được đánh giá là đang có trữ lượng đất hiếm lớn thứ 2 sau Trung Quốc và chưa được khai thác. Do vậy, Mỹ sẽ cùng Việt Nam thực hiện đa dạng hoá chuỗi cung ứng, thu hút đầu tư Hoa Kỳ để khai thác.
Mới đây, vào tháng 7/2024, hai nhà đầu tư tới từ Mỹ và Hàn Quốc là Zoetic Global và Trident Global Holdings đã công bố việc hợp tác chiến lược cùng tập đoàn Hưng Hải của Việt Nam với mục tiêu khai thác và phát triển các mỏ đất hiếm.
Về công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm của Việt Nam, mặc dù đã có nghiên cứu từ rất sớm nhưng phần lớn mới triển khai trong phòng thí nghiệm, chưa có công nghệ nào áp dụng vào thực tế.
Trong khi đó, Trung Quốc là nước có công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm hiện đại hàng đầu thế giới. Hiện nay, Trung Quốc đã áp dụng công nghệ thị giác AI vào quy trình khai thác, chế biến đất hiếm.
Công nghệ AI giúp kiểm tra chất lượng, từ đó tăng gấp đôi năng suất. Tuy nhiên, ngành đất hiếm Trung Quốc cũng đối mặt với 3 thách thức chính, đó là: khó đo lường giá trị thực sự của AI, thiếu quản lý dữ liệu hiệu quả và khan hiếm nhân tài tổng hợp hiểu biết sâu về cả AI lẫn đặc thù của ngành đất hiếm.
Với Mỹ, trang Mining News, các công nghệ khai thác, đo lường đất hiếm của Mỹ đang được phát triển mạnh mẽ, tập trung vào tính bền vững và hiệu quả cao. Các hệ thống khoan tự động và drone thăm dò đang được triển khai để tăng hiệu quả và an toàn trong khai thác mỏ. Cùng với đó, các giải pháp quản lý năng lượng và hiệu suất dựa trên kỹ thuật số giúp giảm sự phức tạp trong vận hành và tối ưu hóa tài nguyên.
Đặc biệt, công nghệ trong đo lường đất hiếm tại Mỹ đang tập trung vào cải tiến độ chính xác và tính ứng dụng thực tế. Tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và cảm biến kỹ thuật số để phân tích dữ liệu địa chất, giúp phát hiện các mỏ đất hiếm tiềm năng với độ chính xác cao. Công nghệ này không chỉ giúp định vị các khu vực khai thác mà còn tối ưu hóa quy trình khai thác nhằm giảm tác động môi trường.
