Năm 2006, Tập đoàn Intel, một trong những doanh nghiệp tư nhân hàng đầu của Hoa Kỳ, đã bắt đầu hoạt động ở Việt Nam, đánh dấu cột mốc đầu tiên của việc thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực bán dẫn. Đến năm 2021, với khoản đầu tư trị giá 1 tỷ USD, Intel trở thành doanh nghiệp Hoa Kỳ đầu tiên khánh thành nhà máy lắp ráp và thử nghiệm chip lớn nhất thế giới ở Việt Nam. Ước tính, nhà máy này chiếm hơn 50% tổng sản lượng của Intel trên toàn cầu.
Cùng với Intel, vào tháng 8/2022, trong buổi gặp mặt giữa Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và ông Roh Tae-Moon, Tổng giám đốc Tập đoàn Samsung Điện tử (Hàn Quốc), đại diện của Samsung cũng tuyên bố kế hoạch sản xuất linh kiện bán dẫn ở Việt Nam. Việc sản xuất đại trà các sản phẩm lưới bóng chíp bán dẫn của Nhà máy Samsung Electro-Mechanics Việt Nam tại Thái Nguyên dự kiến được thực hiện vào cuối năm 2023, sau khi công tác sản xuất thử nghiệm hoàn tất.
Thế nhưng, tính đến thời điểm hiện tại, những "ông lớn" trong ngành bán dẫn đã hiện diện, đang quan tâm đến Việt Nam không chỉ có Intel hay Samsung.
Năm 2023 đánh dấu một năm đầy sôi động của Việt Nam trong công nghiệp bán dẫn, khi hàng loạt tên tuổi hàng đầu thế giới về lĩnh vực này liên tiếp rót vốn vào Việt Nam với những dự án lên đến cả tỷ USD. Cụ thể, tháng 10 vừa qua, Tập đoàn Amkor đã khánh thành Nhà máy Amkor Technology Việt Nam (ATV) tại Khu công nghiệp Yên Phong II-C, Bắc Ninh. Dự án có tổng vốn đầu tư đến năm 2030 là 1,6 tỷ USD, trong đó giai đoạn 1 là 520 triệu USD. Nhà cung cấp dịch vụ thử nghiệm và đóng gói sản phẩm bán dẫn được thành lập vào năm 1968 này cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu triển khai đầu tư xây dựng giai đoạn 2, 3 của nhà máy, đưa Bắc Ninh trở thành một trong những điểm sản xuất chip bán dẫn mới của thế giới.
Bên cạnh Tập đoàn Amkor, Công ty TNHH Hana Micron Vina (Hàn Quốc), doanh nghiệp sản xuất và gia công bảng vi mạch tích hợp sử dụng cho điện thoại di động và các sản phẩm điện tử thông minh, cũng khánh thành nhà máy sản xuất Hana Micron Vina 2 tại Khu công nghiệp Vân Trung (Bắc Giang) vào hồi tháng 9. Với tổng vốn đầu tư gần 600 triệu USD, đây là nhà máy sản xuất chất bán dẫn đầu tiên tại miền Bắc. Công ty có kế hoạch tăng vốn đầu tư lên hơn 1 tỷ USD vào năm 2025.
Trong khi đó, tập đoàn công nghệ Marvell và Synopsis sẽ đầu tư vào các trung tâm ươm tạo và thiết kế chip bán dẫn tại TP HCM. Không chỉ vậy, tại Diễn đàn Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ 2023 do Bộ Công Thương phối hợp với Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam, chính quyền các Bang Oregon và Colorado, Hoa Kỳ tổ chức, bà Susan Burns, Tổng Lãnh sự Hoa Kỳ tại TP. HCM khẳng định: Các công ty Hoa Kỳ thuộc nhiều lĩnh vực đang hướng tới thị trường Việt Nam, nhất là lĩnh vực đầu tư bán dẫn và khai khoáng.Chính phủ Hoa Kỳ đã xây dựng kế hoạch hành động chi tiết nhằm tăng khả năng phục hồi ngành bán dẫn.
Cụ thể, Hoa Kỳ đã rà soát lại khung pháp lý của Việt Nam và đã dành khoản đầu tư 240 triệu USD để thúc đẩy phát triển hệ sinh thái chất bán dẫn. Trong đó có 40 triệu USD được dành riêng để đầu tư vào dự án mới liên quan đến lĩnh vực này.
Ông John Neuffer, Chủ tịch Hiệp hội Bán dẫn Hoa Kỳ cho biết, nếu nhìn vào bức tranh toàn cảnh, thời điểm hiện tại trên thế giới đang có rất nhiều hoạt động tái cân bằng chuỗi giá trị. Các doanh nghiệp đều đang cố gắng phân tán rủi ro. Chẳng hạn, hiện tại, hơn 75% số chip trên thế giới được sản xuất ở Đông Á. Sau khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, các chuyên gia trong ngành nhận ra rằng có rất nhiều lỗ hổng đang tồn tại, như hoạt động sản xuất bán dẫn đang quá tập trung ở khu vực Đông Á và vấn đề đặt ra bây giờ là cần phải phân bổ đồng đều hoạt động này ở nhiều khu vực khác.
"Đây chính là lúc Việt Nam gia nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu và trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn. Việt Nam đang ở vị trí thuận lợi để hưởng lợi từ những làn sóng đầu tư mới của các công ty chip đang nỗ lực xây dựng chuỗi cung ứng mạnh hơn, tốt hơn trên toàn thế giới", Chủ tịch Hiệp hội Bán dẫn Hoa Kỳ nhấn mạnh.
Theo báo cáo của Gartner, quy mô của thị trường bán dẫn toàn cầu ước tính sẽ đạt khoảng 1.400 tỷ USD vào năm 2029. Nếu tham gia thị trường này, Việt Nam sẽ có được các cơ hội tỷ USD. Dự báo đến năm 2024, công nghiệp bán dẫn Việt Nam sẽ vượt giá trị 6,16 tỷ USD.
GS.TSKH Nguyễn Mại cho biết, hiện nay đã có hàng chục hợp đồng đã được thương thảo và chắc chắn sẽ được ký kết, trong đó có những nguồn đầu tư từ Mỹ dự kiến đầu tư vào Việt Nam. Như vậy, Việt Nam sẽ có một cơ hội rất lớn để trở thành trung tâm bán dẫn.
"Hiện tại, công nghiệp chế tạo của chúng ta lâu nay chiếm khoảng 65% tổng vốn FDI. Nhưng cấu trúc FDI Việt Nam trong tương lai sẽ thay đổi với công nghệ tương lai, công nghệ bán dẫn sẽ chiếm phần chủ đạo", GS.TSKH Nguyễn Mại nhấn mạnh.
Phát biểu tại Hội nghị cấp cao về công nghiệp bán dẫn Việt Nam hồi tháng 10, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, trong thời gian qua, Việt Nam đã đẩy mạnh phát triển toàn diện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tạo môi trường thúc đẩy nghiên cứu phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ.
Trong đó, Việt Nam xác định phát triển công nghệ cao, đặc biệt là công nghiệp bán dẫn là một trong những lĩnh vực tạo đột phá cho phát triển, là cơ hội cho các doanh nghiệp nước nhà tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Bên cạnh các dự án nước ngoài, một số đơn vị, doanh nghiệp công nghệ Việt Nam đã nghiên cứu, thiết kế, sản xuất chip như FPT Semiconductor, Viettel…. Đơn cử, năm 2023 đánh dấu lần đầu tiên kỹ sư người Việt tại Viettel đã phát triển thành công dòng chip phức tạp nhất của hệ sinh thái 5G. FPT cũng đã tuyên bố thiết kế sản xuất thành công chip thương mại cung cấp cho nhiều thị trường và mục tiêu vươn tới vị trí công ty thiết kế chip lớn nhất Đông Nam Á.
"Chúng ta có một lợi thế rất đặc biệt, đó là lợi thế của người đi sau. Chúng ta hiểu được những bài học thất bại, những khó khăn của những người đi trước và chọn cho mình những điểm để có thể bắt đầu có thể bứt phá trong thời gian tới", ông Hoàng Nam Tiến, Phó chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT chia sẻ.
Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, Việt Nam đang có nhiều tiềm năng, cơ hội để phát triển hệ sinh thái ngành công nghiệp bán dẫn như hệ thống chính trị ổn định, vị trí địa lý thuận lợi.
Về cơ chế, chính sách, Chính phủ Việt Nam đã giao các Bộ ngành liên quan xây dựng kế hoạch hành động và chiến lược để phát triển ngành này ở Việt Nam, xây dựng đề án phát triển nguồn nhân lực với mục tiêu hình thành đội ngũ 50.000 kỹ sư cho ngành công nghiệp này đến năm 2030.
Bên cạnh đó, các dự án đầu tư ngành bán dẫn thuộc lĩnh vực công nghệ cao, được áp dụng những ưu đãi cao nhất trong khuôn khổ pháp luật Việt Nam.
Không chỉ vậy, Việt Nam có lực lượng lao động kỹ thuật dồi dào; có những đơn vị nghiên cứu, đào tạo uy tín trong lĩnh vực bán dẫn như Đại học Quốc gia Hà Nội và Hồ Chí Minh, Đại học Đà Nẵng, Đại học Bách Khoa Hà Nội, các doanh nghiệp lớn có nguồn lực và sẵn sàng hợp tác phát triển ngành bán dẫn: Viettel, VNPT, FPT, CMC. Đồng thời, Việt Nam đã thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) và 3 khu công nghệ cao tại TP HCM, Hòa Lạc (Hà Nội) và Đà Nẵng với đầy đủ các điều kiện về cơ sở hạ tầng sẵn sàng đón các nhà đầu tư ngành bán dẫn với cơ chế ưu đãi cao.
Ngoài ra, các công ty Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu, Đài Loan,... thuộc nhiều lĩnh vực đang hướng tới thị trường Việt Nam, nhất là lĩnh vực đầu tư bán dẫn và khai khoáng. Đặc biệt, vào tháng 9 vừa rồi, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã thăm Việt Nam và hai nước đã nâng cấp mối quan hệ lên tầm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện.
Ảnh: VGP
Đáng chú ý, một trong các nội dung hợp tác chiến lược là về đổi mới sáng tạo bao gồm phát triển ngành công nghiệp bán dẫn. Theo GS. TSKH Nguyễn Mại, Việt Nam đang có "cơ hội trời cho" trong bối cảnh thế giới coi chất bán dẫn như một yếu tố cạnh tranh giữa các nền kinh tế. Mà một trong những lợi thế mà Việt Nam có được đó là nguồn tài nguyên về đất hiếm, nguyên liệu quan trọng dùng trong sản xuất bán dẫn, sản xuất pin. Đây cũng chính là một trong những lý do khiến các ông lớn trong ngành này tìm tới Việt Nam để đầu tư.
Dữ liệu của Cục Công nghiệp, Bộ Công thương chỉ ra rằng, trữ lượng đất hiếm ở Việt Nam vào khoảng 22 triệu tấn, lớn thứ 2 thế giới, chỉ sau Trung Quốc.
GS. TSKH Nguyễn Mại cho biết, trước chuyển thăm của Tổng thống Hoa Kỳ, Việt Nam cũng đã đón tiếp Tổng thống Hàn Quốc cùng với 200 doanh nghiệp nước này. Đáng chú ý, trong các ký kết giữa các bên có nội dung quan trọng về việc liên doanh khai thác đất hiếm giữa Hàn Quốc và Việt Nam. Vào năm 2024, hai nước sẽ chính thức kết hợp có thể khai thác đất hiếm tại Việt Nam. Không chỉ vậy, Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế Thương mại Hoa Kỳ gần đây tuyên bố rằng, Hoa Kỳ sẽ hỗ trợ Việt Nam trong việc đấu thầu đất hiếm.
"Việc này không chỉ có lợi cho Việt Nam mà còn có lợi cho thế giới. Thay vì phụ thuộc vào nguồn đất hiếm của Trung Quốc, giờ đây Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU sẽ hợp tác với Việt Nam không chỉ để khai thác cung cấp cho họ mà còn đưa Việt Nam trở thành trung tâm công nghiệp bán dẫn toàn cầu", GS. TSKH Nguyễn Mại nhấn mạnh.
Việc phát triển lĩnh vực bán dẫn không phải là một việc dễ dàng trong bối cảnh cạnh tranh giữa các quốc gia ngày một tăng cao và Việt Nam đang phát triển chiến lược bán dẫn quốc gia của riêng mình. Để có thể nâng cao vị trí trong chuỗi, ông John Neuffer, Chủ tịch Hiệp hội Bán dẫn Hoa Kỳ cho rằng các quốc gia cần nhìn vào điểm mạnh của mình và nắm bắt cơ hội để phát triển, thay vì cố gắng làm chủ mọi thứ.
"Điều rất quan trọng đối với ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam là tập trung vào những gì quốc gia vốn mạnh như ở lĩnh vực đóng gói thử nghiệm lắp ráp, vốn là công đoạn phụ trợ. Nhưng ngành cũng nên tập trung vào khía cạnh thiết kế vì đây là lĩnh vực còn rất nhiều tiềm năng", ông John Neuffer nói thêm.
Theo báo cáo nhận định về tiềm năng lĩnh vực bán dẫn ở Việt Nam, các chuyên gia của VinaCapital cho biết, Đài Loan là một trong những thị trường dẫn đầu châu Á về lắp ráp thiết bị bán dẫn trước khi chuyển sang chế tạo theo chuỗi giá trị. Nhờ đó, rất nhiều việc làm trong ngành bán dẫn đã được tạo ra. Tuy nhiên, Đài Loan chỉ thu được một phần nhỏ lợi nhuận, vì phần lớn số tiền kiếm được trong ngành chip là từ các công ty thiết kế và sản xuất chip tiên tiến nhất.
VinaCapital chỉ ra rằng, nếu nhìn vào các cường quốc Đông Á khác trong lĩnh vực bán dẫn như Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc và Trung Quốc đại lục, để xây dựng một nhà máy chế tạo chip cần có những yếu tố sau: lực lượng công nhân lành nghề đông đảo với chi phí thấp; khả năng lãnh đạo mạnh mẽ, chẳng hạn như chuyên gia làm việc các công ty đầu ngành trong lĩnh vực bán dẫn; cùng với sự hỗ trợ và trợ cấp tài chính của chính phủ.
Do đó, để có thể trở thành một trong những cường quốc hàng đầu về sản xuất chip, Việt Nam cần giải được bài toán thiếu hụt kỹ sư trong lĩnh vực này. VinaCapital đánh giá, mặc dù có dân số 100 triệu người, số lượng kỹ sư phần cứng ở Việt Nam được đào tạo cho ngành sản xuất chip chỉ có 5.000-6.000 người, thấp hơn đáng kể so với nhu cầu dự kiến khoảng 20.000 kỹ sư trong 5 năm tới và trong 10 năm tới là 50.000 kỹ sư.
Phát biểu tại phiên họp Quốc hội diễn ra vào ngày 23/10 về 12 nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cho năm 2024 và thời gian tới, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh việc chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho những ngành, lĩnh vực mới nổi, trong đó tập trung đào tạo 50.000 – 100.000 nhân lực chất lượng cao cho ngành sản xuất chip bán dẫn trong giai đoạn từ năm 2025 đến năm 2030.
Theo ông Hoàng Nam Tiến, Phó chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT cho rằng mục tiêu 100.000 người được đào tạo về chip và bán dẫn đến năm 2030 là hoàn toàn có thể thực hiện được. Ông Tiến cho hay, hiện nay Việt Nam đã có một lực lượng đủ khả năng để thiết kế những con chip cơ bản. Không chỉ vậy, Việt Nam còn có thế mạnh trong việc thiết kế phần mềm. Trong bối cảnh nhu cầu lập trình trực tiếp cho các con chip ngày càng lớn, theo ông Tiến, đây chính là lợi thế cho Việt Nam.
Đánh giá về kế hoạch đào tạo thêm 50.000 kỹ sư chip của Việt Nam, ông John Neuffer cho biết, Việt Nam có lực lượng lao động tuyệt vời, vô cùng chăm chỉ. Không chỉ vậy, rất nhiều sinh viên STEM được đào tạo tại Việt Nam. Song, ông cũng khuyến khích Việt Nam cần phải nỗ lực hơn nữa để có thể cung cấp đủ nguồn lực được đào tạo chuyên biệt để làm việc trong ngành bán dẫn.
"Và tôi phải nói thêm rằng, Việt Nam đã chứng minh được rằng quốc gia có đủ khả năng để trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu", Chủ tịch Hiệp hội Bán dẫn Hoa Kỳ nhấn mạnh.