Bằng cách chấp nhận yêu cầu đàm phán song phương của Bắc Kinh, ông Duterte đã vứt bỏ nỗ lực hàng thập kỷ của ASEAN trong việc xây dựng tình đoàn kết của khối này.
Chính phủ Philippines nhiệm kỳ trước, thậm chí trước khi đưa vụ kiện Trung Quốc liên quan đến vấn đề Biển Đông ra Tòa Trọng tài ở La Hay (Hà Lan), đã chủ trương thúc đẩy ASEAN thành một khối để đàm phán với Trung Quốc. Đây là cách tiếp cận của tất cả chính quyền Philippines trước đây.
Trong khi trên thực tế, không có một tuyên bố rõ ràng về vấn đề Biển Đông, thì nguyên tắc đa phương vẫn còn nguyên vẹn. Nhưng tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN ở Vientiane, Lào vào tháng 7/2016 vừa qua, ông Duterte đã tuyên bố rằng “Philippines không cần hợp tác với ASEAN.”
Thái độ của ông Duterte đối với ASEAN cho thấy giới lãnh đạo chính trị khu vực Đông Nam Á có một khoảng cách nhất định, điều được giới chuyên gia cho rằng có thể là những chiến lược phòng ngự nước đôi mềm dẻo.
Nói một cách đơn giản, những chiến lược này liên quan đến ba yếu tố: các hình thức của chính sách không liên kết được điều chỉnh linh hoạt, một thái độ không mong muốn phải lựa chọn trong bối cảnh cạnh tranh Trung Quốc-Mỹ gia tăng và không từ chối các mối liên kết hiện tại trong khi tạo ra những liên kết mới.
Ở mức độ nghiêm trọng nhất, chính sách đối nội của ông Duterte đang thách thức một chuẩn mực cơ bản của ASEAN, cụ thể là nguyên tắc của luật pháp. Kể từ khi ông Duterte lên nắm quyền Tổng thống Philippines, khoảng 4.700 người liên quan đến ma túy đã bị sát hại ngoài vòng pháp luật.
Thậm chí, ông Duterte còn cho phép các nhóm giữ gìn trật tự do nhà nước kiểm soát và các nhóm thuê mướn hành động mà không bị pháp luật trừng trị.
Các quốc gia khác ở Đông Nam Á hầu như không đặt chuẩn mực của sự cai trị bằng pháp luật lên hàng đầu, song ít nhất một số thủ tục pháp lý mang tính biểu tượng cần được tôn trọng.
Theo quy định của ASEAN, quốc gia thành viên phải hợp pháp hóa các chế độ liên quan đến bầu cử trong nước bằng cách tăng cường ý thức về chủ quyền đối với các vấn đề nội bộ.
Tại Philippines, ông Duterte cho rằng ASEAN không thích hợp (và có lẽ thậm chí là bất lợi) trong việc tăng cường quyền lực chính trị trong nước.
Điều này sẽ phá hoại mục tiêu của ASEAN trở thành thành một khối thống nhất, hoặc ít nhất là trong các điều khoản Hiến chương của khối đồng thời cũng làm suy yếu vai trò hội nhập khu vực Đông Nam Á trong việc góp phần củng cố nền dân chủ ở cấp độ quốc gia./.