Đó là cây chuối.
Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Việt Nam hiện có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm khoảng 161.000 ha, mang về kim ngạch xuất khẩu gần 380 triệu USD trong năm 2024, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu chuối lớn thứ 9 thế giới. Chuối Việt Nam đã hiện diện tại nhiều thị trường lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác.
Chuối được xem là "cây giảm nghèo", giúp nhiều hộ nông dân vươn lên thu nhập tiền tỷ. Đồng Nai hiện là "thủ phủ chuối" của cả nước. Tỉnh này có gần 20.000 ha chuối, dẫn đầu về diện tích trồng chuối xuất khẩu, trong đó chuối cấy mô chiếm tỷ lệ lớn. Đây là loại cây lâu năm có tốc độ tăng diện tích nhanh nhất những năm qua nhờ giá xuất khẩu sang Trung Quốc duy trì ở mức cao.
Tại nhiều vùng đồi dốc trước kia trồng cà phê, tiêu hay điều, hàng loạt trang trại chuối cấy mô quy mô hàng chục héc-ta đã hình thành. Không ít hộ nhờ loại cây này đạt lợi nhuận 250–500 triệu đồng/ha/năm, trở thành cây làm giàu cho hàng ngàn gia đình (theo báo Nông nghiệp và Môi trường).
Nuôi cấy giống chuối kháng bệnh.
Tuy nhiên, sau thời gian tăng trưởng diện tích mạnh, ngành chuối bắt đầu đối mặt hàng loạt rủi ro: chất lượng giống thiếu đồng đều, dịch bệnh gia tăng, thị trường xuất khẩu biến động và nguy cơ cung vượt cầu. Nhiều hộ trồng theo phong trào, thiếu thông tin thị trường, chưa nắm kỹ thuật hoặc quy trình phòng bệnh. Khi thị trường xuất khẩu gặp trục trặc, hàng nghìn buồng chuối từng bị chặt bỏ ngay tại vườn do không có đầu ra, khiến giá rớt mạnh và nông dân lao đao.
Nguy cơ lớn nhất hiện nay là bệnh Panama – căn bệnh được ví như "đại dịch toàn cầu của cây chuối". Bệnh lây lan nhanh qua đất, nước, rễ và dụng cụ canh tác; đặc biệt nguy hiểm ở vùng trồng liên tục và sử dụng giống không sạch bệnh. Một khi xâm nhiễm, hầu như không có biện pháp chữa trị. Nhiều quốc gia đã buộc phải phong tỏa hoặc bỏ hoang vùng trồng bị nhiễm bệnh.
Doanh nghiệp – chính quyền bắt tay bảo vệ vùng trồng
Theo báo Nông nghiệp và môi trường, để bảo vệ sinh kế bền vững, Trung tâm Ứng dụng Công nghệ sinh học Đồng Nai và Công ty Cổ phần Nông nghiệp U&I đã ký kết hợp tác chuyển giao giống chuối UNI 126 – giống được đánh giá có khả năng kháng bệnh Panama.
Giống UNI 126 hiện được triển khai trên hơn 400 ha tại Phú Giáo (TP.HCM), cho thấy khả năng sinh trưởng tốt, năng suất cao và hạn chế ảnh hưởng từ bệnh Panama. Mô hình này mang lại lợi nhuận 500–600 triệu đồng/ha, quan trọng nhất là doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm giúp người trồng yên tâm sản xuất.
Song song với chuyển giao giống, Trung tâm Công nghệ sinh học Đồng Nai xây dựng vườn trình diễn, tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn ghi chép nhật ký sản xuất – yêu cầu bắt buộc khi xuất khẩu chính ngạch. Đồng thời, Trung tâm đóng vai trò cầu nối giữa cơ quan quản lý – doanh nghiệp – nông dân, giúp vùng chuối phản ứng nhanh với biến động thị trường và dịch bệnh.
Khác với trước đây, nông dân Đồng Nai giờ chủ động tìm kiếm thông tin về thị trường, thời tiết, tiêu chuẩn xuất khẩu và cảnh báo dịch bệnh. Những dữ liệu này trở thành "vật tư đầu vào" quan trọng không kém phân bón hay giống. Nhờ đó, sản xuất chuối đang chuyển từ cách làm cảm tính sang quản trị rủi ro, tăng khả năng cạnh tranh và hướng đến sản xuất bền vững.