Lừa đảo rút tiền ví trả sau Shopee SpayLater
Đặng Thị Hân, làm việc tại một spa. Hết tiền từ đầu tháng 6, cô tìm đến một nhóm trên Facebook có tên "Cộng đồng ví Shopee SpayLater". Tại đây, có người sẽ chuyển tiền mặt cho cô tiêu xài. Đổi lại, Hân dùng ví trả sau của Shopee để thanh toán hóa đơn.
Hân làm theo và từ đó không còn nghe gì về anh ta nữa.
Tính năng ví trả sau khá phổ biến trong thương mại điện tử. Nhưng sự phát triển nhanh chóng của hình thức này đang thúc đẩy thị trường rút tiền mặt từ ví ở Đông Nam Á.
Hàng trăm nhóm rút tiền mặt trên Facebook kết nối người cho vay có hóa đơn với người vay đang cần tiền mặt. Nhưng người cho vay có thể biến mất mà không thực hiện khoản thanh toán đã hứa và đôi khi người vay không thể trả hết số nợ từ ví.
"Tôi không phải là người duy nhất bị lừa đảo trên Shopee SPayLater — còn có nhiều người khác nữa", Hân, 21 tuổi, chia sẻ với Rest of World.
Cô đã trả 611.000 đồng cho hóa đơn tiện ích của người kia, hy vọng anh ta sẽ chuyển tiền mặt cho mình sau khi đã tính một khoản phí nhỏ. Nhưng anh ta đã biến mất.
"Tôi phải trả lãi cao cho số tiền này hàng tháng", Hân cho biết.
Kể từ khi được giới thiệu tại Đông Nam Á vào năm 2018, mua trước trả sau đã giúp thúc đẩy mua sắm trực tuyến, đặc biệt là đối với những người tiêu dùng trẻ tuổi.
Hình thức này cũng được những người bị hạn chế tiếp cận với các nguồn tín dụng chính thống tìm đến. Khoảng 30% dân số từ 15 tuổi trở lên ở Thái Lan không có tài khoản ngân hàng hoặc không đủ điều kiện sử dụng ngân hàng. Ở Việt Nam và Philippines, con số đó là hơn 60%, theo Euromonitor International.
Khi ví trả sau trở nên phổ biến, mối lo ngại về nợ nần cũng gia tăng. Ngân hàng Kasikorn của Thái Lan, đơn vị điều hành KPayLater, hồi đầu năm nay phải ngừng chấp nhận người dùng ví trả sau mới vì không thể xác định được "mức thu nhập của khách hàng".
Cục tín dụng quốc gia Thái Lan đã kêu gọi các nhà cung cấp cải thiện các biện pháp kiểm soát để ngăn chặn việc sử dụng sai hệ thống để tạo ra các khoản vay không chính thức. Cục cho biết điều này có thể khuyến khích những kẻ cho vay nặng lãi và làm trầm trọng thêm nợ hộ gia đình.
Theo Huy Pham, giảng viên tài chính tại Học viện Công nghệ Hoàng gia Melbourne (RMIT), rút tiền mặt từ ví trả sau hấp dẫn đối với cá nhân vì "nó mang đến nguồn tiền mặt nhanh chóng và lãi suất thấp" khi so với cho vay tiền truyền thống.
Nhưng hoạt động mới này hiện chưa được quản lý và những người bị lừa đảo không biết làm cách nào để tự bảo vệ mình.
Theo báo cáo của IDC Financial Insights, thanh toán thương mại điện tử ví trả sau tại Đông Nam Á, trị giá 3,1 tỷ USD vào năm 2022, dự kiến sẽ tăng gấp năm lần vào năm 2027.
Một số công ty thương mại điện tử có thể đang nhắm mắt làm ngơ trước việc rút tiền mặt vì "họ muốn mở rộng quy mô nhanh chóng", Nguyễn Anh Cường, giám đốc điều hành của Fundiin, một nhà cung cấp ví trả sau tại Việt Nam, nói với Rest of World.
"Họ có thể không quá nghiêm ngặt… vì kiểm soát chặt chẽ từng giao dịch sẽ dẫn đến trải nghiệm không tốt cho khách hàng", ông nói.
Về mặt kỹ thuật, các nền tảng không cho phép rút tiền từ ví trả sau. Tại Fundiin, các thương nhân được yêu cầu cung cấp biên lai cho các giao dịch giá trị cao để loại bỏ các đơn hàng giả, Cuong cho biết.
Người dùng chỉ có thể nạp tiền bằng số điện thoại của chính họ và biện pháp này cũng có thể áp dụng cho hóa đơn tiện ích.
Trước những phản ánh trên, SpayLater nói họ vẫn "theo dõi và thực hiện hành động chống lại các tài khoản hoặc giao dịch đáng ngờ".
Đa phần là lừa đảo
Lu Tan Tu cung cấp dịch vụ rút tiền mặt cho các hóa đơn tiện ích thông qua SPayLater và ví điện tử MoMo tại Đà Nẵng.
Người đàn ông 24 tuổi thực hiện giao dịch rút tiền mặt trong một năm qua, với số tiền dao động từ 500.000 đồng đến 3 triệu đồng. Anh tính phí 1%–5% phí dịch vụ mà anh nói là "chỉ làm thêm để kiếm tiền đổ xăng".
Đối với người đi vay, giao dịch rút tiền mặt là "một giải pháp thay thế an toàn hơn" so với cho vay nặng lãi, Tu giải thích với Rest of World.
TPBank, đơn vị xử lý tín dụng cho SPayLater tại Việt Nam, nêu trong điều khoản dịch vụ rằng tính năng chỉ có thể sử dụng để mua hàng hóa và dịch vụ trên Shopee. Nhưng khi sử dụng cho hóa đơn tiện ích, các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán bằng tiền mặt thực sự không vi phạm quy tắc, Huy tại RMIT cho biết.
Tại tỉnh Pampanga ở Philippines, Maureen Manalili Balagtas, một bà mẹ 23 tuổi, coi rút tiền mặt là dịch vụ có lợi. Cô đã biết về dịch vụ rút tiền mặt SPayLater từ các hướng dẫn trên YouTube.
Các nhà cung cấp có tài khoản doanh nghiệp tương thích với SPayLater sử dụng mã QR cho chức năng quét để thanh toán của Shopee. Khách hàng muốn rút tiền chỉ cần quét mã QR như thể họ đang thanh toán cho một mặt hàng. Khi người bán nhận được tiền, họ sẽ chuyển tiền cho khách hàng, trừ đi một khoản phí dịch vụ.
Balagtas tính phí dịch vụ 4% cho rút tiền mặt và đã có hơn 100 khách hàng ngay trong tháng đầu tiên. Khách hàng của cô sử dụng số tiền này để thanh toán hóa đơn và thậm chí là khởi nghiệp kinh doanh nhỏ. Nhưng cô cũng biết về tình trạng gian lận:
"Nhiều người đã bị lừa", Balagtas nói.
Một số khách hàng của Tu tại Việt Nam đã không thể trả nợ cho các nền tảng ví trả sau đúng hạn. Anh ước tính khoảng 70% những người quảng cáo rút tiền mặt trong các nhóm Facebook là những kẻ lừa đảo. "Những kẻ lừa đảo rất tinh vi; chúng làm giả đủ thứ".
Các nền tảng đã đưa ra cảnh báo. Tại Việt Nam, MoMo khẳng định các chương trình rút tiền mặt là lừa đảo. Tuy nhiên, một nhóm Facebook về rút tiền mặt MoMo vẫn có đến gần nửa triệu thành viên.
Thật khó để xác định quy mô các khoản nợ xấu với các khoản rút tiền mặt từ ví trả sau. Ngô Minh Hiếu, người đứng đầu một dự án phòng chống lừa đảo tại Việt Nam, cho biết số tiền vay "không lớn".
Điều đáng lo ngại hơn là người vay đang cung cấp thông tin cá nhân của mình cho người lạ, "có thể được tái sử dụng cho các vụ lừa đảo trong tương lai", ông nói với Rest of World .
Về phần mình, Hân, nhân viên spa, đã đăng cảnh báo về kẻ lừa đảo trên nhóm Facebook SPayLater, kèm theo ảnh chụp màn hình. Để tránh bị SPayLater tính phí thanh toán trễ, cô phải vay tiền từ các ứng dụng cho vay khác.
"Mọi người nên cảnh giác và suy nghĩ kỹ trước khi rút tiền," Han nói. "Chỉ một lần thôi cũng đủ khiến tôi sợ cả đời".