Cần Thơ thúc đẩy '1 triệu ha lúa xanh': Hướng tới nền nông nghiệp không đánh đổi môi trường

Còn nhiều thách thức

Tại hội thảo Giải pháp nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo và bảo vệ môi trường, diễn ra ngày 27/10, tại Cần Thơ, ông Nguyễn Văn Sử - Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP. Cần Thơ, Chủ tịch Hội Nông dân Thành phố cho biết: Trước những thách thức của biến đổi khí hậu, biến động thị trường, xu thế tiêu dùng, chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo cần có những thích ứng linh hoạt để trở nên chuyên nghiệp và bền vững. Từ đó tạo ra các sản phẩm lúa gạo chất lượng cao, góp phần kiến tạo một hệ sinh thái ổn định, an lành.

Theo ông Sử, Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL là chủ trương lớn, đúng đắn và kịp thời của Chính phủ . Việc triển khai Đề án tại Cần Thơ đạt nhiều kết quả tích cực, đến giữa năm 2025, Thành phố có trên 104.000ha, với 191 tổ hợp tác, hợp tác xã (HTX) tham gia. Các mô hình thí điểm cho thấy năng suất tăng từ 0,3-0,7 tấn/ha, giảm 40-50% lượng giống, giảm trên 30% lượng phân đạm, giảm 2-3 lần phun thuốc, lợi nhuận tăng ít nhất 20%, khí phát thải giảm từ 2-12 tấn CO2/ha so với sản xuất thông thường.

Nhiều HTX đã mạnh dạn áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn phát thải thấp , sử dụng phân hữu cơ, thuốc sinh học, quản lý nước tiết kiệm, ghi chép sổ tay điện tử. Đáng chú ý, nhận thức của nông dân và doanh nghiệp đã thay đổi rõ rệt, từ sản xuất đơn lẻ sang liên kết chuỗi giá trị, chú trọng đến tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm và yêu cầu thị trường xanh, sạch, bền vững.

Tuy nhiên, theo ông Sử, thực tiễn triển khai Đề án vẫn còn những khó khăn, hạn chế. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún vẫn là rào cản lớn. Dù có nhiều HTX tham gia nhưng số lượng đạt chuẩn liên kết chuỗi bền vững còn ít, diện tích liền vùng liền thửa đủ lớn để áp dụng đồng bộ quy trình chất lượng cao chưa nhiều.

Ngoài ra, liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân chưa bền vững, bao tiêu sản phẩm còn phụ thuộc vào thị trường ngắn hạn, thiếu hợp đồng dài hạn và cơ chế bảo hiểm rủi ro. Đặc biệt, năng lực quản lý của HTX và trình độ kỹ thuật của nông dân chưa đồng đều. Một bộ phận còn sản xuất theo tập quán cũ, ngại thay quy trình, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

TS Nguyễn Thị Kim Thu - Viện Lúa ĐBSCL cho rằng, canh tác lúa ít khí thải nhà kính vừa góp phần bảo vệ môi trường, vừa tiết kiệm chi phí, tạo ra sản phẩm giảm phát thải để bán ra thị trường carbon tự nguyện trên thế giới. Điều này tạo cơ hội thực hiện nghĩa vụ thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường trong nước và các cam kết quốc tế của Việt Nam.

Tuy nhiên, đi kèm cơ hội là những thách thức. Theo bà Thu, không thể cùng lúc thực hiện các mục tiêu an ninh lương thực , phát triển kinh tế và giảm phát thải khí nhà kính. Rất khó để thuyết phục nông dân tham gia và sản xuất phát thải carbon thấp, vì chưa có chính sách thu nhập cho nông dân trồng lúa thực hành canh tác phát thải carbon thấp. Cần thay đổi các chính sách và cơ chế cắt giảm phát thải như ứng dụng công nghệ vào sản xuất và quản lý, thay vì chỉ cung cấp hỗ trợ tài chính cho các biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu.

Yêu cầu tất yếu và cấp bách

Ông Trần Chí Hùng – Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ cho biết, Cần Thơ có nhiều điều kiện thuận lợi về đất đai, hệ thống thủy lợi và trình độ sản xuất của nông dân. Thời gian qua, thành phố triển khai các mô hình sản xuất lúa tiên tiến, áp dụng khoa học – công nghệ, mở rộng liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Tuy nhiên, theo ông Hùng, thực tế cho thấy sản lượng cao chưa đồng nghĩa với thu nhập cao; sản xuất nhỏ lẻ, chi phí lớn và ô nhiễm môi trường vẫn là thách thức lớn đối với ngành lúa gạo. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, chi phí sản xuất gia tăng, thị trường thế giới cạnh tranh khốc liệt, việc triển khai Đề án 1 triệu ha là yêu cầu tất yếu và cấp bách đối với ngành nông nghiệp nước ta, đặc biệt là vùng ĐBSCL.

Ông Hùng cũng cho rằng, Đề án được triển khai không chỉ nhằm tái cấu trúc lại ngành lúa gạo theo hướng bền vững, còn hướng tới chuyển đổi tư duy từ “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp”, lấy hiệu quả kinh tế, môi trường và xã hội làm thước đo phát triển. Đây cũng là cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế trong giảm phát thải khí nhà kính, qua đó nâng cao vị thế và thương hiệu gạo Việt Nam xanh, sạch, trách nhiệm trên thị trường toàn cầu.

Để Đề án thật sự mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân, giảm phát thải, bảo vệ môi trường sinh thái, ông Hùng đề nghị, Hội Nông dân tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt trong tuyên truyền, vận động hội viên, nông dân tham gia tích cực vào Đề án. Qua đó giúp bà con hiểu rõ lợi ích lâu dài của sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải, tiết kiệm chi phí và nâng cao giá trị. Phát huy vai trò của tổ hợp tác, HTX hình thành nhóm nông dân nòng cốt làm hạt nhân lan tỏa mô hình sản xuất “lúa xanh – gạo sạch – giá trị cao”.

Lãnh đạo UBND TP. Cần Thơ cũng giao các sở ngành liên quan xây dựng bản đồ thổ nhưỡng, vùng sản xuất lúa chất lượng cao. Hướng dẫn, chuẩn hóa quy trình kỹ thuật canh tác giảm phát thải tới nông dân. Xây dựng mô hình điểm “cánh đồng phát thải thấp” tiến tới nhân rộng trên toàn thành phố. Kiểm tra, giám sát vùng trồng, bảo đảm truy xuất nguồn gốc minh bạch, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu, gắn với thương hiệu “Gạo Cần Thơ – xanh và bền vững”. Hỗ trợ doanh nghiệp và HTX ứng dụng truy xuất nguồn gốc, chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế, mở rộng thị trường xuất khẩu, phát triển hạ tầng chế biến, kho trữ, logistics, giảm thất thoát sau thu hoạch.

Ông Hùng kêu gọi doanh nghiệp chủ động ký kết hợp đồng liên kết sản xuất - tiêu thụ với nông dân và HTX, chia sẻ lợi nhuận hài hòa, minh bạch. Đầu tư công nghệ chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm từ lúa gạo, nâng cao giá trị và sức cạnh tranh. Các tổ chức tín dụng cần xây dựng gói tín dụng xanh, hỗ trợ vay ưu đãi cho nông dân, HTX và doanh nghiệp tham gia mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp.