Lễ hóa vàng đánh dấu kết thúc ngày Tết tại các gia đình nên người ta còn gọi là làm hết Tết.
Lễ hóa vàng thường diễn ra vào ngày 3, 7 hoặc ngày 10 âm lịch. Tuy nhiên, hiện nay người dân ăn tết ngắn hơn trước đây nên các gia đình thường làm lễ hóa vàng sớm hơn để còn quay lại với công việc. Có nhiều gia đình làm lễ hóa vàng từ ngày mùng 2 âm lịch, nhưng chủ yếu là bắt đầu từ ngày mùng 3 Tết đến khoảng mùng 10 Tết Nguyên Đán.
Lễ hóa vàng thường diễn ra vào ngày 3 tết. Ảnh minh họa
Để thực hiện nghi lễ hóa vàng tiễn đưa tổ tiên, ông bà, các gia đình chuẩn bị một mâm cơm cúng. Sau khi kết thúc tuần hương, họ sẽ đốt vàng mã đã được cúng trong suốt dịp Tết.
Trong lễ hóa vàng, gia chủ sẽ hóa giấy tiền, vàng mã và một số vật dụng khác. Việc hóa vàng được thực hiện khi nén nhang cúng ở bàn thờ ông bà tổ tiên sắp cháy hết.
Tùy điều kiện kinh tế hoặc phong tục tập quán, mỗi gia đình chuẩn bị mâm cỗ hóa vàng khác nhau.
Tuy nhiên, mâm cỗ cúng cơ bản cũng đầy đủ "giò - nem - ninh - mọc" cùng bánh chưng xanh, gà luộc, xôi, hương, đèn, nến, hoa quả, hoa tươi, bánh kẹo, trầu cau, thuốc lá, chè...
Trong mâm cỗ hóa vàng, gà cúng phải là gà trống to, tròn, chắc nịch, có đôi chân đẹp và được bày biện cẩn thận. Đây là vật tế trong nghi lễ truyền thống không thể thiếu trên mâm cỗ hóa vàng.
Theo tục xưa, tại nơi đốt vàng mã, người ta thường đặt hai cây mía dài để làm "đòn gánh" cho người ở cõi âm, cũng là vũ khí để xua đuổi quỷ dữ. Theo dân gian quan niệm dân gian, cây mía để các cụ chống đi cho đỡ mỏi hoặc có thể sử dụng để gánh các đồ cúng về trời.
Nhiều gia đình rất coi trọng việc hóa vàng, mua nhiều đồ vàng mã về đốt, tuy nhiên, theo chia sẻ của chuyên gia, không cần đốt quá nhiều mà quan trọng là gia chủ phải thành tâm nghĩ đến tổ tiên, người đã khuất. Hiện nay việc đốt vàng mã trong lễ hóa vàng cũng được khuyến cáo hạn chế tối đa để tránh lãng phí và ảnh hưởng đến môi trường sống, giảm nguy cơ gây hỏa hoạn.
Năm 2023, mùng 3 Tết rơi vào thứ Ba, ngày 24-1-2023 dương lịch. Khung giờ tốt để thực hiện nghi lễ hóa vàng trong ngày mùng 3 Tết gồm:
Quý Mão (5-7 giờ): Ngọc Đường
Bính Ngọ (11-13 giờ): Tư Mệnh
Mậu Thân (15-17 giờ): Thanh Long
Kỷ Dậu (17-19 giờ): Minh Đường
Ngoài ngày mùng 3 Tết hóa vàng như thông lệ, năm Quý Mão 2023, các gia đình có thể tham khảo thêm 3 ngày khá phù hợp khác để làm lễ hóa vàng hết Tết là mùng 4, 5 và 8 tháng 1 âm lịch.
Dưới đây là bài văn khấn lễ hóa vàng (lễ tạ năm mới) theo sách Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hoá Thông tin:
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần
Con kính lạy Ngài Đương niên hành khiển, ngài Bản cảnh Thành hoàng, các ngài Thổ địa, Táo quân, Long mạch tôn thần.
Con kính lạy các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, nội ngoại tiên linh.
Hôm nay là ngày.......... tháng................ năm Quý Mão
Chúng con là..................... tuổi...........................
Hiện cư ngụ tại...................................................................
Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, phù tửu lễ nghi, cung bày trước án. Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên đán đã qua, nay xin thiêu hóa kim ngân, lễ tạ tôn thần, rước tiễn âm linh trở về âm cảnh.
Kính xin lưu phúc, lưu ân, phù hộ độ trì dương cơ âm trạch, mọi chỗ tốt lành, con cháu được bách sự như ý, vạn sự bình an, tài lộc song toàn, gia đạo hưng vượng.
Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)
Lưu ý: Khi hóa vàng, phần tiền vàng của gia thần phải hóa trước, tiền vàng, đồ dùng của tổ tiên hóa sau.
Sau khi cúng tạ, đưa tiễn ông bà về cõi âm, coi như là hết Tết, gia chủ bắt đầu một năm mới với niềm vui hạnh phúc, cầu chúc một năm bình an.