Trong khi cả thế giới đang phải đối phó với đại dịch COVID-19 do chủng virus SARS-CoV-2 gây ra, các nhà khoa học cho biết họ đã phát hiện ra 6 chủng virus corona hoàn toàn mới ẩn nấp trong quần thể dơi ở Myanmar.
Nghiên cứu này vừa được công bố trên tạp chí PLOS ONE, nó là một phần kết quả của dự án PREDICT, một nỗ lực đa quốc gia được điều phối bởi Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ, nhằm phát hiện sớm các mầm bệnh trên động vật có khả năng ảnh hưởng tới sức khỏe con người.
Dấu hiệu lạc quan từ nghiên cứu này là cả 6 chủng virus corona mới được phát hiện ở Myanmar chỉ đang lây nhiễm trên dơi. Các nhà khoa học cho biết bộ gen của chúng không quá tương đồng so với SARS-CoV-2 hoặc hai chủng virus corona gây bệnh nặng trên người trước đó là SARS và MERS.
Dự án PREDICT tại Myanmar đã được triển khai từ năm 2016 đến năm 2018. Trong khoảng thời gian đó, các nhà khoa học nước này đã thu thập hàng trăm mẫu nước bọt và phân của 464 con dơi thuộc ít nhất 11 loài khác nhau. Họ đã lấy mẫu tại ba địa điểm ở Myanmar, nơi con người có tiếp xúc gần gũi với động vật hoang dã.
Đô thị hóa và canh tác đã khiến người dân ở đây tiếp xúc nhiều hơn với loài dơi, chẳng hạn như một số người nông dân vẫn thường lấy phân dơi để bón ruộng. "Hai trong số các địa điểm này cũng có hệ thống hang động nổi tiếng, nơi mọi người thường xuyên tiếp xúc với dơi thông qua việc thu hoạch phân, thực hành tôn giáo và du lịch sinh thái", các nhà nghiên cứu viết trong nghiên cứu.
Những tiếp xúc giữa con người và động vật hoang dã tiềm ẩn nguy cơ khiến virus từ dơi lây nhiễm sang con người, và rồi đột biến để có khả năng lây từ người sang người. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra dơi và động vật gặm nhấm như chuột là những bể chứa virus tiềm năng nhất gây ra các đại dịch cho con người trong tương lai.
Đó là vì dơi là loài động có vú duy nhất biết bay nên có thể lây lan bệnh cho một cộng đồng loài dơi, động vật bị chúng hút máu và cả con người trên một khu vực rộng. Trong khi đó, chuột có thể đã thích nghi để phát triển rất mạnh trong môi trường đô thị hóa của con người.
Các nhà khoa học cũng đang nghi ngờ chính chủng virus SARS-CoV-2 gây ra đại dịch COVID-19 hiện tại cũng bắt nguồn từ dơi. Nó đã lây sang một loài động vật trung gian, có thể là tê tê, trước khi lây nhiễm trên người.
Dự án PREDICT tại Myanmar
Đó là lý do PREDICT được lập ra để tìm ra những mầm bệnh tiềm năng trước khi chúng lây nhiễm sang cho chúng ta. Tại Myanmar, các nhà khoa học đã phân tích trình tự di truyền của các virus mà họ tìm thấy trong mẫu nước bọt và phân dơi.
Sau khi đối chiếu với tất cả bộ gen của các chủng virus corona đã biết, họ đã phát hiện ra 6 chủng virus mới ở 3 loài dơi: Dơi nhà vàng Asiatic (Scotophilus Heathii) mang virus PREDICT-CoV-90, dơi môi nhăn đuôi thả(Chaerephon plicatus) mang virus PREDICT-CoV-47 và -82, và dơi mũi lá Horsfield (Hipposideros larvatus) là vật chủ của virus PREDICT-CoV-92, -93 và -96.
Các nhà nghiên cứu cho biết họ cần thực hiện thêm một số nghiên cứu nữa để dự đoán tiềm năng của 6 chủng virus corona này, dự đoán xem chúng có khả năng lây chéo sang các loài khác bao gồm cả con người hay không.
"Nhiều chủng virus corona có thể không gây nguy hiểm cho con người, nhưng khi chúng ta xác định sớm những bệnh này ở động vật, tại gốc rễ của chúng, chúng ta có cơ hội quý giá để điều tra những mối đe dọa tiềm tàng", đồng tác giả nghiên cứu Suzan Murray, giám đốc Chương trình y tế Smithsonian's Global, cho biết trong một tuyên bố.
"Giám sát, nghiên cứu và giáo dục là những công cụ tốt nhất chúng ta có trong tay để ngăn chặn đại dịch trước khi chúng xảy ra".
Và đó hiện đang là một thực tế cấp bách, nhiều năm trước, tỷ phú Bill Gates cùng nhiều chuyên gia dịch tễ đã cảnh báo thế giới đang không chuẩn bị nên quá dễ bị tổn thương trước những mối đe dọa sinh học. Thực tế của đại dịch COVID-19 đang xảy ra đáng tiếc đã chứng minh điều đó là đúng.
Khi con người ngày càng xâm lấn vào môi trường sống của động vật, qua các hoạt động như săn bắt và tiêu thụ động vật hoang dã, đô thị hóa và phá hủy môi trường sống của chúng, động vật sẽ ngày càng có cơ hội giao thoa nhiều hơn vào môi trường sống của chúng ta, tạo điều kiện cho các chủng virus gọi là zoonotic lây nhiễm chéo từ các loài động vật sang người.
"Trên toàn thế giới, con người đang tương tác với động vật hoang dã với tần suất ngày càng tăng", Marc Valitutto, cựu bác sĩ thú y của Chương trình Sức khỏe Toàn cầu của Smithsonian cho biết.
"Vì vậy chúng ta càng phải hiểu về các chủng virus này trên động vật và càng hiểu rõ bao nhiêu - điều gì cho phép chúng biến đổi và chúng lây lan sang các loài khác như thế nào - thì chúng ta càng có cơ hội ngăn chặn được các đại dịch trước khi chúng xảy ra".
PREDICT, sáng kiến của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ hiện đang giúp chúng ta làm điều đó. Dự án này được thành lập từ năm 2009 và hiện đang được triển khai ở hơn 30 quốc gia trên toàn thế giới.
Tại Việt Nam, PREDICT được triển khai dưới sự hợp tác từ Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (NIHE). Kể từ năm 2016, ít nhất 2 nghiên cứu đã được tiến hành tại Hà Nội, Đồng Nai và Bắc Giang để giám sát quá trình tiếp xúc của con người với vật nuôi và động vật hoang dã, đồng thời đánh giá nguy cơ lây nhiễm virus chéo từ động vật sang con người.
Tham khảo Livescience, Nationalzoo