Bom lượn tầm rất xa - bước nhảy chiến thuật của Moskva
Thông tin từ các nguồn tình báo Ukraine và quan chức phương Tây cho biết, Nga đã triển khai ít nhất một chủng loại bom lượn tầm rất xa trong chiến dịch không kích nhắm vào sâu vào hậu phương Ukraine.
Thông báo của phía Ukraine nêu rõ một mẫu mới đã chứng tỏ tầm bay 193 km, gấp đôi cách đánh dùng bom lượn phổ biến từng xuất hiện từ 2023 và vượt trội so với các biến thể trước đó chỉ đạt khoảng 80 km. Điểm then chốt nằm ở việc tích hợp mô-đun lướt cải tiến và/hoặc động cơ đẩy nhẹ - thiết kế cho phép vũ khí được thả từ độ cao lớn, sau đó duy trì quỹ đạo bay dài, thay đổi hướng và cuối cùng trượt xuống mục tiêu với khả năng dẫn đường quán tính hoặc vệ tinh.
Về mặt tác chiến, đây là một bước nhảy chiến thuật: thay vì phải dùng tên lửa hành trình tốn kém hoặc phóng nhiều drone tấn công, quân đội Nga có thể dùng các máy bay ném bom/chiến đấu có tải trọng lớn như Su-34 để thả số lượng lớn bom lượn với chi phí mỗi quả chỉ là phần nhỏ so với tên lửa. Theo báo cáo, Su-34 hiện là nền tảng chủ lực trong nhiệm vụ này do khoang tải lớn và khả năng mang nhiều tải trọng cùng lúc; sản lượng chế tạo Su-34 đã tăng mạnh, giúp Nga duy trì áp lực không quân với cường độ cao.
Vì sao bom lượn đang là lựa chọn của Nga?
Kể từ khi các biến thể đầu tiên xuất hiện, quy trình phát triển bom lượn đã trải qua nhiều lần cải tiến: từ các module lướt và hệ thống hiệu chỉnh bay ban đầu, tới việc bổ sung động cơ phản lực/rocket đẩy nhỏ gọn, cho phép gia tăng đáng kể tầm hoạt động mà vẫn giữ tốc độ ra đời nhanh và chi phí thấp. Một số mẫu mang tên trong báo cáo, như UMPB D-30SN hay biến thể chỉnh sửa từ FAB-3000, cho thấy xu hướng chuyển đổi bom nặng truyền thống thành vũ khí hành trình tầm xa bằng cách lắp cánh, hệ thống dẫn và đôi khi bổ sung một động cơ đẩy.
Hiệu quả tác chiến của bom lượn nằm ở tổ hợp: tầm bay lớn cho phép tấn công sâu sau tuyến phòng thủ; tốc độ và quỹ đạo phức tạp làm giảm thời gian cảnh báo; khả năng mang đầu đạn lớn giúp gây sát thương diện rộng hoặc đột phá công sự ngầm.
Theo lời một cán bộ tình báo Ukraine, các đợt tấn công bằng bom lượn có thể "xóa sổ khái niệm 'vùng an toàn' ở hậu phương" - nghĩa là kho đạn, trung tâm chỉ huy, cơ sở sửa chữa và các tuyến đường tiếp tế giờ đều có nguy cơ hứng chịu đòn đánh ngay cả khi cách chiến tuyến hàng chục km.
Chi phí là yếu tố quyết định khiến Moskva đẩy mạnh áp dụng phương thức này. Một quả bom lượn có động cơ đẩy có giá chỉ bằngmột phần nhỏ so với tên lửa hành trình hay tên lửa đạn đạo chiến thuật, cho phép tiến hành các đợt tấn công diện rộng, liên tiếp mà không tiêu hao nhiều nguồn lực chiến lược. Về lâu dài, điều này buộc đối thủ phải phân bổ lại nguồn lực phòng thủ, tăng chi phí bảo vệ hậu phương và làm hao hụt cơ sở vật chất cùng tinh thần nhân lực.
Tác động lên binh lực và hậu cần Ukraine
Tăng cường tầm và số lượng các cuộc không kích bằng bom lượn sẽ gây thêm áp lực khổng lồ lên lực lượng Ukraine vốn đã kiệt quệ. Báo cáo hiện trường cho thấy các đợt oanh kích bằng bom lượn đã phá hủy hầm trú ẩn, kho đạn và các tuyến đường tiếp vận, gây rối loạn nghiêm trọng việc luân chuyển binh lực và hậu cần.
Khi hậu cần bị tấn công liên tục, thời gian chờ tiếp tế kéo dài, bệnh viện và trạm sơ tán chịu áp lực, tuyến phân phối hậu cần phải luân phiên đổi tuyến, tăng chi phí. Trong nhiều trường hợp, việc mất một kho đạn hay một cầu đường chủ chốt sẽ dẫn tới tắc nghẽn chiến lược, khiến các đơn vị mặt trận rơi vào thế cô lập tạm thời.
Đối phó với bom lượn tầm xa đòi hỏi bộ ba trinh sát-phòng không-tác chiến điện tử hoạt động ăn khớp: phát hiện sớm bằng radar và cảm biến, đánh chặn bằng tên lửa phòng không tầm ngắn-trung và dùng tác chiến điện tử để đánh lừa hoặc làm mù hệ thống dẫn đường.
Tuy nhiên, chi phí để triển khai mạng lưới như vậy trên toàn tuyến hậu phương là rất lớn và không phải hệ thống phòng không nào cũng đủ năng lực bảo vệ mọi kho chứa và giao lộ quan trọng. Ngoài ra, bom lượn với quỹ đạo thấp và động tác cơ động trong pha cuối sẽ làm giảm hiệu suất của nhiều hệ thống đánh chặn đặt sẵn.
Giới phân tích cũng lưu ý rằng bom lượn không thay thế hoàn toàn tên lửa hành trình hay đạn đạo: chúng có giới hạn về tầm so với một số tên lửa và độ phức tạp trong dẫn đường chính xác ở tầm rất xa vẫn đặt ra thách thức kỹ thuật. Tuy vậy, với chi phí thấp và sản xuất nhanh, chúng trở thành công cụ chiến lược để làm kiệt quệ hậu phương đối phương trong thời chiến.