Đó là nhận định được các chuyên gia, nhà quản lý đưa ra tại Hội thảo Phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao (CNC) thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH), do UBND TPHCM và UBND TP. Cần Thơ tổ chức ngày 21/11.
Tác động ngày càng rõ nét và nghiêm trọng
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và Nam Trung Bộ là những vùng trọng điểm về lúa gạo, trái cây và thủy sản của cả nước, song tác động của BĐKH càng hiện rõ và nặng nề hơn. Nhiệt độ tăng, hạn hán kéo dài, xâm nhập mặn diễn biến phức tạp, mực nước biển dâng làm thay đổi căn bản hệ sinh thái, cơ cấu sản xuất và đời sống của hàng triệu nông dân.
Ông Trần Chí Hùng – Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho biết, những năm gần đây, tác động của BĐKH đối với ĐBSCL ngày càng rõ nét và nghiêm trọng. Hạn hán kéo dài, xâm nhập mặn gia tăng, sạt lở diễn biến phức tạp, thiếu nước ngọt cho sản xuất và sinh hoạt, thời tiết cực đoan khó dự báo. Những thách thức này đặt ra yêu cầu cấp bách phải đổi mới mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng CNC, ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến, nâng cao năng lực thích ứng và giảm thiểu phát thải.
Theo ông Hùng, sau hợp nhất, với hơn 511.000ha đất sản xuất nông nghiệp, Cần Thơ xác định nông nghiệp CNC là hướng đi chiến lược. Những năm qua, thành phố đã triển khai nhiều mô hình hiệu quả như: Sản xuất lúa thông minh theo hướng giảm phát thải, ứng dụng kỹ thuật “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”; thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp; ứng dụng CNC trong sản xuất rau màu, cây ăn trái; chăn nuôi an toàn sinh học, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, thích ứng hạn, mặn…
Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Trần Chí Hùng.
Tuy nhiên, lãnh đạo UBND TP Cần Thơ cũng nhìn nhận, sản xuất nông nghiệp còn nhiều hạn chế, như: Chi phí đầu tư CNC lớn; trình độ tiếp cận công nghệ còn chênh lệch; thị trường cho sản phẩm nông nghiệp CNC chưa ổn định; chuyển đổi số trong nông nghiệp chưa đồng bộ. Điều đó đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và hiệu quả hơn giữa nhà nước - doanh nghiệp - viện/trường - hợp tác xã - nông dân…
Nông nghiệp CNC còn nhiều vướng mắc
Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&MT), ứng dụng CNC trong nông nghiệp chủ yếu tập trung tại một số vùng, một số sản phẩm có thế mạnh, một số doanh nghiệp lớn. Các khu nông nghiệp CNC đã được Thủ tướng quyết định thành lập (5 khu) hầu hết chỉ tập trung vào sản xuất, các chức năng khác như nghiên cứu, chuyển giao, quảng bá sản phẩm chưa được chú trọng. Do đó, các khu này chưa phát huy vai trò hạt nhân lan tỏa, phục vụ thúc đẩy phát triển ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp của vùng, khu vực.
Dù Nhà nước đã có nhiều chính sách ưu đãi về tín dụng với nông nghiệp, nông thôn nói chung, nông nghiệp CNC nói riêng, sản xuất nông nghiệp vẫn luôn là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro do thiên tai, dịch bệnh, thị trường không ổn định.
Ngày 27/1/2021, Thủ tướng đã phê duyệt Chương trình quốc gia phát triển CNC đến năm 2030, trong đó có chương trình phát triển nông nghiệp ứng dụng CNC, nhưng đến nay Bộ Khoa học và Công nghệ chưa có hướng dẫn, nên các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng CNC trong nông nghiệp vẫn chưa triển khai.
Tác động của biến đổi khí hậu đối với ĐBSCL ngày càng rõ nét và nghiêm trọng.
TS Trần Minh Hải - Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn cho rằng, phát triển nông nghiệp ứng dụng CNC được coi là giải pháp trọng tâm giúp ngành nông nghiệp thích ứng hiệu quả trước các bất lợi khí hậu. Nông nghiệp CNC theo hướng nông nghiệp thông minh, chính xác cho phép nông dân chủ động sản xuất, giảm phụ thuộc thời tiết và nâng cao chất lượng nông sản.
Nhà nước đã sớm nhận thức vai trò then chốt này (Quyết định 899/QĐ-TTg về tái cơ cấu nông nghiệp khẳng định khuyến khích áp dụng CNC trong cả trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản nhằm tăng năng suất, chất lượng và thích ứng với BĐKH). Tuy nhiên, để triển khai, rào cản lớn là yêu cầu vốn đầu tư rất cao, chỉ các doanh nghiệp lớn mới dễ dàng huy động, còn nông hộ và doanh nghiệp nhỏ gặp nhiều khó khăn. Do đó, cần có các cơ chế tài chính hỗ trợ phù hợp nhằm thu hút nguồn lực và chia sẻ rủi ro, tạo điều kiện cho nông nghiệp CNC phát triển bền vững.
Theo Ban Quản lý Khu nông nghiệp CNC TPHCM, BĐKH đang đặt ra thách thức sống còn với an ninh lương thực và sinh kế đa ngành tại Việt Nam, đòi hỏi ngành nông nghiệp phải chuyển đổi sang mô hình thích ứng chủ động và bền vững. Ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp không còn là tùy chọn mà là giải pháp chiến lược, cấp thiết để đảm bảo an ninh lương thực, ổn định sinh kế trước thách thức của BĐKH.
Thời gian tới, sự phát triển của ngành nông nghiệp đòi hỏi phải tập trung vào số hóa toàn diện chuỗi giá trị, hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường tín chỉ carbon, đầu tư vào đào tạo nhân lực, biến công nghệ thành động lực chính để chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam thành một hệ thống có khả năng phục hồi, bền vững.
Cần thiết lập các gói tín dụng xanh, quỹ hỗ trợ lãi suất thấp, thời gian dài cho các dự án nông nghiệp ứng dụng công nghệ thích ứng BĐKH; ưu đãi thuế và giảm phí thuê đất cho các doanh nghiệp và nông hộ thực hiện mô hình canh tác carbon thấp, nông nghiệp tái sinh. Hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường carbon, thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP), kêu gọi đầu tư tư nhân vào hạ tầng số nông thôn, các dự án nghiên cứu, chuyển giao công nghệ thích ứng khí hậu.
Theo Sở NN&MT Cần Thơ, các mô hình kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững ngành lúa gạo trên địa bàn thời gian qua có những thành công nhất định. Tuy nhiên, các HTX quy mô manh mún, nhỏ lẻ, thiếu hạ tầng hỗ trợ cơ giới hóa; chưa có chính sách hỗ trợ công nghệ, máy móc thiết bị, hạ tầng... để giúp HTX áp dụng đồng bộ các giải pháp kỹ thuật.
Số lượng HTX tham gia sản xuất mô hình kinh tế tuần hoàn còn hạn chế nên tính lan tỏa còn thấp. Năng lực của nhiều HTX chưa đủ mạnh… Những khó khăn đặt ra yêu cầu cần tổ chức lại hệ thống sản xuất theo chuỗi giá trị, áp dụng các quy trình canh tác bền vững nhằm gia tăng giá trị, phát triển bền vững, thích ứng với BĐKH, giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết của Việt Nam với quốc tế.