Cá mắt thùng – những sinh vật "ma quái" của đại dương
Cá mắt thùng, thường được gọi là cá ma quái, là một nhóm cá biển sâu thuộc họ Opisthoproctidae. Chúng không phải là một nhóm thống nhất mà bao gồm nhiều loài với những đặc điểm riêng biệt, từ Macropinna microstoma mập mạp cho đến Dolichopteryx thon dài. Tuy nhiên, tất cả đều có một điểm chung: đôi mắt hình ống lớn, nhô ra từ cái đầu trong suốt chứa đầy chất lỏng, tạo nên vẻ ngoài kỳ lạ hiếm có.
Loài nổi tiếng nhất trong nhóm này là Macropinna microstoma , sinh sống ở độ sâu từ 600–800 mét. Đôi mắt của nó được bao phủ bởi thấu kính màu xanh lá cây, hoạt động như một bộ lọc giúp phân biệt ánh sáng mặt trời yếu ớt từ trên cao với ánh sáng phát quang sinh học của các sinh vật biển sâu. Cấu trúc này giúp loài cá nhận diện con mồi trong bóng tối một cách hiệu quả.
Khả năng xoay chuyển ánh nhìn
Trong nhiều năm, giới khoa học tin rằng mắt của cá mắt thùng chỉ có thể nhìn thẳng lên trên – một đặc điểm hợp lý để quan sát hình bóng con mồi trên nền ánh sáng yếu. Tuy nhiên, nghiên cứu năm 2008 của Viện Nghiên cứu Thủy cung Vịnh Monterey (MBARI) đã phát hiện ra điều bất ngờ: Macropinna microstoma có thể xoay mắt từ trên xuống trước mặt. Điều này giúp chúng nhắm mục tiêu chính xác khi săn mồi, giải quyết bí ẩn lâu nay về khả năng ăn uống của loài cá này.
Chiếc "mũ bảo hiểm" bảo vệ đầu trong suốt
Không chỉ giúp tối ưu hóa ánh sáng, chiếc đầu trong suốt của cá mắt thùng còn hoạt động như một lớp bảo vệ. Khi nghiên cứu về sinh vật này, các nhà khoa học phát hiện dấu vết của siphonophore, một loại sinh vật biển phức tạp với xúc tu dài chứa nọc độc. Các nhà nghiên cứu cho rằng cá mắt thùng thường đánh cắp con mồi từ siphonophore, và lớp đầu trong suốt giống như "mũ bảo hiểm" bảo vệ mắt khỏi các vết chích độc hại.
Các loài cá mắt thùng khác và sự kỳ lạ không giới hạn
Họ cá mắt thùng không chỉ giới hạn ở Macropinna microstoma mà còn có các loài như Opisthoproctus barreleyes và Dolichopteryx cũng mang những đặc điểm độc đáo. Opisthoproctus barreleyes sở hữu đôi mắt hình ống hướng lên trên nhưng không có đầu trong suốt. Thay vào đó, chúng sử dụng đôi mắt nhạy bén để phát hiện ánh sáng mờ, giúp săn mồi hiệu quả trong bóng tối.
Trong khi đó, Dolichopteryx lại là một ví dụ điển hình về sự sáng tạo của thiên nhiên. Ngoài mắt hình ống, loài này còn có một hệ thống gương phản chiếu ánh sáng, cho phép quan sát từ mọi hướng. Những chiếc gương được tạo thành từ các tinh thể nhỏ, sắp xếp chính xác, giúp Dolichopteryx phát hiện tín hiệu phát quang sinh học mờ nhất trong môi trường biển sâu.
Bí ẩn chưa được giải mã của đại dương sâu thẳm
Mặc dù được phát hiện lần đầu vào đầu thế kỷ 20, mãi đến năm 2004, các nhà khoa học mới quan sát được Macropinna microstoma còn sống trong môi trường tự nhiên nhờ các phương tiện điều khiển từ xa (ROV). Tuy nhiên, loài cá này cực kỳ hiếm, và sự xuất hiện của chúng luôn là một sự kiện đặc biệt đối với các nhà nghiên cứu.
Cá mắt thùng là một minh chứng cho sự đa dạng và khả năng thích nghi phi thường của sinh vật biển sâu. Dù đã có nhiều tiến bộ trong nghiên cứu đại dương, phần lớn thế giới dưới nước vẫn còn là bí ẩn. Với mỗi chuyến thám hiểm, các nhà khoa học lại khám phá thêm nhiều điều bất ngờ, mở rộng hiểu biết về hệ sinh thái độc đáo này.
Cá mắt thùng và các loài họ hàng của chúng là lời nhắc nhở rằng thế giới tự nhiên luôn ẩn chứa những điều kỳ diệu vượt xa trí tưởng tượng. Những sinh vật kỳ lạ này không chỉ làm say đắm lòng người bởi vẻ ngoài kỳ dị mà còn giúp chúng ta hiểu hơn về sự phong phú và phức tạp của cuộc sống dưới lòng đại dương. Khi công nghệ tiếp tục phát triển, chắc chắn rằng những bí mật sâu thẳm hơn của đại dương sẽ dần được hé lộ.
