Một ngôi nhà thời đồ đá được khai quật ở Kosenivka, Ukraine, đã tiết lộ một bí ẩn theo phong cách CSI xung quanh cái chết của một gia đình. (Ảnh: Fuchs và cộng sự, 2024, PLOS One, CC-BY 4.0)
Hỏa hoạn hay hành vi bạo lực giết người
Các nhà khảo cổ học đã phát hiện gần 100 mảnh xương người trong một ngôi nhà thời tiền sử tại Kosenivka, một địa điểm khảo cổ cách Kyev khoảng 185 km về phía nam. Kosenivka lưu giữ di tích của một "khu định cư lớn" thời tiền sử do các xã hội nông nghiệp Cucuteni-Trypillia (CTS) tạo ra, những người đã sống trên những địa điểm hiện nay là Romania, Moldova và Ukraine từ năm 4800 đến năm 3000 trước Công nguyên. Những khu định cư này bao gồm các tòa nhà công cộng và nhà ở gia đình, nhiều trong số đó đã bị đốt cháy có chủ ý khi mọi người rời đi.
Tuy nhiên, việc phát hiện ra xương người bên trong một trong những ngôi nhà bị cháy ở Kosenivka đã làm các nhà khảo cổ học ngạc nhiên, họ đã tiến hành nghiên cứu chi tiết mới để tìm hiểu chuyện gì đã xảy ra.
Khi xem xét kỹ các bộ xương, người ta phát hiện ra hài cốt của ít nhất bảy người: hai trẻ em, một thiếu niên và bốn người lớn. Bốn bộ xương được tìm thấy bên trong ngôi nhà bị phá hủy và bị cháy nặng, trong khi ba bộ xương còn lại không bị cháy và được tìm thấy bên ngoài ngôi nhà. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hai trong số những người lớn đã bị chấn thương đầu dữ dội ngay trước khi chết, tạo nên một bí ẩn pháp y kéo dài 5.700 năm.
Để điều tra vụ án chưa có lời giải này, nhóm nghiên cứu đã sử dụng phương pháp xác định niên đại bằng cacbon phóng xạ để xác định rằng sáu người, có thể là một gia đình, có khả năng đã chết trong khoảng từ năm 3690 đến 3620 trước Công nguyên, trong khi người thứ bảy — một người lớn không bị cháy — đã chết khoảng 130 năm sau đó, sau khi ngôi nhà bị cháy và bị bỏ hoang. Sau đó, họ quan sát kỹ các mẫu xương bị gãy và sự đổi màu để tìm ra rằng xương đã bị cháy xém khi vẫn còn tươi.
Với những bằng chứng về vụ cháy, nhóm nghiên cứu suy luận rằng có thể có ba người đã chết bên trong ngôi nhà đang cháy, trong khi những người khác có thể đã bị ngạt khói hoặc ngộ độc khí carbon monoxide và tử vong ngay bên ngoài ngôi nhà. Tuy nhiên, phân tích này không tiết lộ thêm thông tin về nguyên nhân gây ra chấn thương sọ não.
Các nhà nghiên cứu viết rằng mảnh sọ bị cô lập có thể là một nghi lễ chôn cất có chủ đích và toàn bộ bộ xương có thể là kết quả của một truyền thống chôn cất phức tạp, nhiều giai đoạn. Rất tiếc, mặc dù họ để lại một lượng lớn tài liệu khảo cổ, nhưng vẫn còn rất nhiều điều mà chúng ta không biết về cách họ đối xử với người chết.
Nghi lễ đốt nhà có chủ đích?
"Có vẻ hợp lý khi những cá nhân được tìm thấy ở Kosenivka đã bị giết trong một cuộc đột kích và ngôi nhà của họ đã bị đốt cháy trong cuộc xung đột", Jordan Karsten, nhà khảo cổ học tại Đại học Wisconsin Oshkosh, cho biết.
Ông cho biết thêm: "Những lời giải thích trước đây [cho những ngôi nhà CTS bị đốt cháy] tập trung vào việc phá hủy ngôi nhà nghi lễ thông qua việc đốt cháy có chủ đích, nhưng những kết quả này cho thấy xung đột giữa các nhóm có thể phù hợp hơn với dữ liệu mới này".
Về mặt kinh tế, việc đốt cháy một ngôi nhà chứa đầy thức ăn, đồ gốm, dụng cụ và đồ dùng nghi lễ là không hợp lý, và người CTS sống trong một vùng thảo nguyên có rừng gần các nhóm du mục chăn nuôi. "Thay vì phá hủy nhà cửa của chính mình, liệu những người hàng xóm này có khả năng làm điều đó không?", Karsten đặt câu hỏi khó giải thích.
