"Thủ tướng Australia Harold Holt đã mất tích"
Lời thông báo vắn tắt này được đăng tải trên khắp các kênh truyền hình và đài phát thanh của Australia vào ngày 17/12/1967 – ngày mà cựu Thủ tướng Holt đi lướt ván trên Bờ biển Cheviot gần Melbourne và không bao giờ quay trở lại.
Sau đó, ông Holt được cho là đã chết đuối và chính quyền Australia đã tổ chức một lễ tưởng niệm với sự góp mặt của các lãnh đạo lớn trên thế giới thời kì đó, bao gồm Thủ tướng Anh Harold Wilson và Tổng thống Mỹ Lyndon Johnson.
Thi thể của ông Holt không bao giờ được tìm thấy. Điều này dẫn tới một loạt những giả thuyết từ sát thực cho tới viển vông nhất, trong đó có đề cập tới khả năng ông Holt đã bị tàu ngầm Trung Quốc đưa đi.
Nửa thập kỉ đã trôi qua từ ngày cựu Thủ tướng Australia mất tích. Sự nghiệp và những thành tựu đáng kể của người chính trị gia này đã bị che lấp bởi chính cái chết bí ẩn của ông.
Trả lời CNN, Tom Frame, nhà ghi chép tiểu sử của ông Holt và trưởng nhóm Nghiên cứu Lãnh đạo Cộng đồng tại Thư viện Đại học New South Wales, nhận xét: "Các giả thuyết đã trở nổi tiếng đến mức trở thành một phần của văn hóa Australia".
Nhân chứng chỉ nơi ông Holt được thấy lần cuối cùng. Ảnh: Getty Images
Ông Holt trở thành Thủ tướng Australia vào tháng 1/1966, gần 2 năm trước ngày biến mất. Trước đó, ông là cánh tay đắc lực cho người tiền nhiệm Robert Menzies.
Theo John Warhurst, giáo sư danh dự ngành chính trị tại Đại học Quốc gia Australia, ông Holt là "một luồng gió mới trên chính trường Australia".
"Ông ấy trẻ hơn [người tiền nhiệm Menzies], rất có phong cách, cầu tiến… Xét theo quan điểm ngày nay, có thể coi ông Holt là Thủ tướng hiện đại đầu tiên của Australia," giáo sư Warhurst đánh giá.
Mặc dù tại nhiệm trong một thời gian không dài, nhưng ông Holt đã đạt được nhiều thành tựu lớn, nổi bật nhất trong số đó là chuyển đơn vị tiền tệ của Australia từ hệ thống đồng pound và pence phức tạp sang đồng đô la và cent.
Một ‘chiến công’ khác của ông là cuộc trưng cầu toàn quốc năm 1967 với ý nghĩa lịch sử, mở đường cho người Australia bản địa có nhiều tiếng nói hơn trong cộng đồng quốc gia.
Cựu Thủ tướng Australia Harold Holt cùng ba con gái. Ảnh: Getty Images
Theo ông Frame, Thủ tướng Holt cũng là một trong những chính trị gia đầu tiên nỗ lực chấm dứt chính sách ‘Người Australia Da trắng’ – chính sách nhằm giới hạn dân nhập cư tới từ các nước không thuộc châu Âu – và mở rộng mối quan hệ ngoại giao với các nước châu Á lân cận.
Ông Frame nói: "Ông Holt cho rằng không có lí do để loại trừ người châu Á (khỏi Australia) … Qua đó, ông ấy cũng đập tan quan niệm rằng Australia không muốn là một phần trong khu vực với các nước châu Á".
Nhưng ông Holt còn có nhiều tham vọng hơn. Với vai trò Thủ tướng, ông đã xây dựng mối quan hệ bạn bè dưới tư cách cá nhân với Tổng thống Mỹ Johnson.
Biết bờ biển rõ như lòng bàn tay
Ngày 17/12/1967 là một ngày Chủ Nhật nóng và nhiều gió, rất thích hợp để đi tắm biển.
Trước bữa trưa, ông Holt quyết định tới bờ biển gần căn nhà nghỉ dưỡng của ông ở thị trấn Portsea.
Ông Frame đánh giá cựu Thủ tướng Hotl là một người đàn ông Australia tiêu biểu – thích giao thiệp, ưa thể thao, yêu đời. Ông Holt thích lặn và bắt cá bằng lao mặc dù ông bơi không giỏi lắm.
Nhưng tại thời điểm năm 1967, sức khỏe của ông không được ổn định lắm. Ông vừa có một cuộc phẫu thuật vai và ngày 15/12, các bác sĩ đã dặn ông "nên vận động nhẹ nhàng" sau cuộc phẫu thuật.
"Nhưng ông ấy đã chơi tennis vào ngày 16 và ra biển vào ngày 17, trái ý các bác sĩ," ông Frame nói.
Những nhân chứng trên bờ biển thuật lại cho cảnh sát rằng những đợt sóng ngày hôm đó cao bất thường, chưa kể tới những dòng hải lưu mạnh chảy ngầm dưới lòng biển. Một vài người còn nói đó là ngày biển động dữ dội nhất.
Tuy vậy, theo báo cáo điều tra năm 1968, ông Holt vẫn bơi ra xa bờ, tới vùng nước sâu.
Trước khi bơi ra xa, ông còn nói lại với những người đi cùng: "Tôi nắm rõ bờ biển này như lòng bàn tay."
Các thợ lặn nghỉ ngơi sau cuộc tìm kiếm bất thành bên bờ biển. Ảnh: Getty Images
Chết đuối, tự tử hay tàu ngầm Trung Quốc?
Cả đất nước Australia bàng hoàng trước sự mất tích của vị Thủ tướng đương nhiệm.
"Tôi nghĩ sau vụ ám sát Tổng thống Mỹ John F. Kennedy, thế giới sẽ để mắt hơn tới các lãnh đạo cấp cao. Họ nên có một người phụ trách an ninh luôn theo sát để giúp đỡ trong những lúc nguy cấp," ông Frame kể lại.
Sau vụ việc, các thám tử nghiệp dư, cảnh sát và thậm chí cả quân đội Australia cũng được điều động tới bờ biển để tìm kiếm manh mối về Thủ tướng Holt.
Số người tìm kiếm có thời điểm lên tới gần 300 người, nhưng cuối cùng việc này đã được hủy bỏ vào ngày 5/1/1968.
Không một dấu vết nào về ông Holt được tìm thấy – tất cả những gì còn lại là đống quần áo ông bỏ lại trên bờ biển Cheviot.
Quần áo của ông Holt để lại trên bờ. Ảnh: Getty Images
Vụ mất tích của Thủ tướng Holt đã trở thành một sự kiện lớn của Australia, và gây ra nhiều tranh cãi gay gắt.
Ông Warhurst cho biết giới truyền thông khi ấy nhận định rằng ông Holt đã tự tử do cuộc hôn nhân tan vỡ hoặc lao lực vì công việc. Báo cáo của giới điều tra năm 1968 cho rằng giả thuyết này khó có thể xảy ra.
Các giả thuyết khác liên quan đến yếu tố quốc tế nhiều hơn. Ông Warhurst cho biết, nhiều người nghi ngờ rằng, ông Holt có thể đã bị đưa đi trong một nhiệm vụ tối mật của Nga hay Trung Quốc khi đó.
Nhà báo Anh Anthony Grey lại đưa ra một giả thuyết cho rằng cựu Thủ tướng Holt là một điệp viên và đã bí mật rời bờ biển Cheviot trên một chiếc tàu ngầm Trung Quốc sau khi hoàn thành nhiệm vụ.
"Tuy vậy, không giả thuyết nào có bằng chứng cụ thể. Lời giải thích đơn giản, đi vào vấn đề nhất là ông ấy đã chết đuối, vậy thôi," ông Frame kết luận.
Ông Harold Holt trong cuộc phỏng vấn năm 1961 về vấn đề kinh tế. Nguồn: ABC News Australia.
Di sản của ông Holt
Vụ mất tích của ông Holt đã khiến đảng Tự do rơi vào tình trạng hỗn loạn, dẫn tới thời kì điều hành ngắn hành, kém hiệu quả của một loạt các nhà lãnh đạo kế tiếp, góp phần đưa đảng Lao động trở lại chính quyền vào năm 1972 sau 23 năm vắng bóng.
Phải tới năm 1975, đảng Tự do mới dần hồi phục sau khi Thủ tướng Malcolm Fraser bắt đầu công tác.
Đối với người dân Australia, những thành tựu của ông Holt đã bị che khuất bởi cái chết bí ẩn của ông. Còn đối với ông Frame, ông cho rằng mình cần phải viết về cựu Thủ tướng Holt để công lao của ông không bị rơi vào quên lãng.