Ngày 2/10, tờ Meduza của Latvia xuất bản bài viết: "Они сами толком не знали, куда едут В гражданской войне в Ливии погибли от 10 до 35 российских наемников. «Медуза» узнала имена некоторых из них" (tạm dịch: Họ không biết mình đang đi đâu. Trong cuộc chiến Libya, 10 đến 35 lính đánh thuê Nga đã thiệt mạng. "Meduza" đã xác minh họ).
Nhằm giúp độc giả có cái nhìn đa chiều, đặc biệt là về vai trò của các bên liên quan tới cuộc nội chiến vẫn đang tiếp diễn ở Libya, chúng tôi xin được lược dịch bài viết.
Tháng 9 kết thúc với những thi thể người Nga trở về từ Libya
Tuần trước, thi thể của những người Nga đầu tiên thiệt mạng trong cuộc nội chiến ở Libya đã về tới Nga mặc dù theo các tuyên bố chính thức, Nga không tham gia vào các hoạt động quân sự đang diễn ra ở quốc gia Bắc Phi.
Trên thực tế, người Nga đang hỗ trợ ở quy mô lớn cho một trong các phe tham gia xung đột. Đổi lại, đồng minh Libya này hứa sẽ trao cho Nga "dầu mỏ, đường sắt và đường cao tốc".
Lilia Yapparova, một phóng viên điều tra của Meduza, phát hiện ra rằng hàng chục người Nga đã thiệt mạng ở Libya.
Điều tra sâu hơn nữa, Meduza đã tìm ra danh tính của một số người thiệt mạng, mặc dù các thông tin này bị giấu kín và ngay cả người thân của họ cũng không muốn đưa ra thông tin về các thi thể.
Bản đồ Libya hôm 30/9 cho thấy khoảng 80% diện tích quốc gia Bắc Phi đang do lực lượng LNA kiểm soát, phần còn lại do GNA và các nhóm dân quân bộ lạc kiểm soát.
Sinh ra ở Nga nhưng ngã xuống trên đường phố Libya
Từ tháng 4/2019 lực lượng Quân đội Quốc gia Libya (LNA) của Tướng Khalifa Haftar sau các chiến dịch quân sự thành công ở phía nam đất nước đã đưa quân tiến về phía tây nằm dưới sự kiểm soát Chính phủ Hiệp định Quốc gia Libya (GNA).
GNA được bảo vệ bởi các nhóm dân quân đồng minh và một liên minh do một số nước phương Tây và đặc biệt là "bàn tay" của Thổ Nhĩ Kỳ.
Vào ngày 25/9, tờ Bloomberg đã báo cáo về sự xuất hiện của khoảng 100 lính đánh thuê Nga thuộc công ty Wagner ở tiền tuyến cùng với các chiến binh LNA tấn công vào thủ đô Tripoli.
Sau một thời gian tiếp cận, cuối cùng Meduza đã nhận được thông tin từ 4 người lính đánh thuê (trong đó 1 người là chỉ huy của Liên minh tình nguyện Donbass, một cựu nhân viên FSB - Tổng cục an ninh liên bang Nga và một người thân cận với các lãnh đạo Wagner).
Số người thiệt mạng cho tới thời điểm hiện tại đã lên tới 35 người, đó là chưa kể số người bị thương. Họ đến từ ba khu vực lãnh thổ của Nga: Krasnodar, Sverdlovsk và Murmansk.
Hình ảnh được cho là lính đánh thuê người Nga ở Libya
Thông tin đầu tiên về những cái chết xuất hiện vào ngày 9/9 thông qua một twitter bằng tiếng Arab rằng 7 lính đánh thuê Wagner đã thiệt mạng sau một cuộc không kích của GNA vào căn cứ tiền phương của LNA ở Qasr bin Ghashir, Libya.
Sau đó hãng tin al-Jazeera đã đưa ra các thông tin tương tự dẫn nguồn tin từ lực lượng GNA.
Andrei Chuprygin, nhà nghiên cứu cao cấp thuộc Trung tâm nghiên cứu văn minh của các nước phương Đông bình luận:
"Có vẻ như cuộc không kích đã không diễn ra một cách ngẫu nhiên. Rõ ràng, họ (đối thủ) đã không kích trúng một căn biệt thự (nơi lính đánh thuê đóng quân). Tại sao một căn biệt thự lại nằm trên chiến tuyến?
Chiến tuyến ở Tripoli hiện tại không phải trong sa mạc, mà là ở vùng ngoại ô. Họ không còn chiến đấu trong khu vực hoang dã mà là khu vực đông dân cư ở Bắc Phi. Đây là một chuỗi vô tận các cuộc giao tranh đô thị với sự hỗ trợ của các cuộc không kích".
Hình ảnh được chia sẻ trên mạng xã hội được cho là tòa biệt thự - căn cứ của lực lượng Wagner tại Qasr bin Ghashir, Libya trước khi bị không kích.
Cuộc chiến "ngập máu và bẩn thỉu" ở Libya sẽ đem lại lợi ích gì cho Nga?
Mối quan hệ hợp tác giữa Tướng Haftar và Nga đã bắt đầu từ lâu. Vào thời điểm nhà lãnh đạo Libya này sang Nga năm 2015, ông đã tỏ ra vui mừng khi biết Nga bắt đầu tham gia cuộc chiến ở Syria và gửi tới một thông điệp có thể hiểu như sau:
"Hãy cho chúng tôi vũ khí và chặn bất kỳ nghị quyết nào của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc trong vòng 6 tháng - cuộc chiến sẽ diễn ra "ngập máu và bẩn thỉu" nhưng chúng tôi sẽ kiểm soát đất nước.
Và bạn (người Nga) sẽ thích kết quả. Bạn sẽ nhận được dầu mỏ, đường sắt, đường cao tốc và mọi thứ bạn muốn "
Theo một nguồn tin của Meduza, mặc dù các cuộc đàm phán diễn ra khó khăn, cuối cùng Tướng Haftar vẫn nhận được sự trợ giúp của Nga.
Theo bài báo trên tờ The Sun tháng 10/2018, các căn cứ quân sự của Nga đã được mở tại các thành phố Benghazi và Tobruk.
Nguồn tin của Meduza trong Bộ Quốc phòng Nga, người từng là cố vấn quân sự ở Libya dưới thời nhà lãnh đạo Gaddafi bình luận:
"Ở Libya (lúc đó) rất nóng, căn cứ quân sự ở Benghazi đã bắt đầu hoạt động, mọi thứ đều được kiểm soát bởi các cố vấn quân sự Nga".
Truyền thông Nga và phương Tây cho biết Moscow đã cung cấp vũ khí cho Tướng Haftar còn lực lượng của ông được huấn luyện bởi các chuyên gia quân sự Nga.
Trong chuyến viếng thăm công khai cuối cùng tới Moscow vào tháng 11/2018, Tướng Haftar đã có cuộc hội đàm với đại diện quân đội Nga, bao gồm cả Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu cùng với Evgeny Prigozhin, người được coi là chủ sở hữu thực sự của Công ty Wagner.
Evgeny Prigozhin trong chuyến viếng thăm Nga của Tướng Haftar tháng 11/2018.
Lính đánh thuê Nga làm gì ở Libya
Vào tháng 1/2019, truyền thông Pháp đưa tin rằng những người lính đánh thuê Nga đã cung cấp hỗ trợ của Haftar trong việc bảo vệ các mỏ dầu.
Vào tháng 3/2019, The Telegraph viết rằng số lính Wagner ở Libya đã lên tới con số 300 người.
Kể từ thời điểm chiến dịch quân sự ở Tripoli bắt đầu vào tháng 4/2019, hình ảnh của những người được cho là lính đánh thuê Nga đã liên tục xuất hiện trên mạng xã hội. Theo Bloomberg, lực lượng lính đánh thuê Nga tham gia hỗ trợ trực tiếp pháo binh cho binh lính LNA.
Tuy nhiên một nguồn tin nội bộ FSB nói với Meduza: "Những người lính Wagner đang bảo vệ việc vận chuyển vũ khí cho lực lượng của Tướng Haftar".
Grigory Lukyanov, một chuyên gia về Libya thì bình luận rằng lính đánh thuê có thể tham gia việc huấn luyện, điều khiển vũ khí kỹ thuật cao và các hoạt động trinh sát.
Còn một trong những cựu nhân viên Wagner đã từng tham chiến ở Libya giải thích rằng tình hình của lính đánh thuê Nga ở khu vực do LNA kiểm soát như sau:
"Libya không phải là Syria, không có lực lượng chính quy của Bộ Quốc phòng Nga, không có ai ở đó cả ngoài Wagner. Mọi người phải lo trang bị của mình - và chúng tôi không hoàn toàn đồng thuận với Tướng Haftar (tham gia hoạt động quân sự với quy mô lớn)".
Chính phủ Nga xác nhận rằng một số công ty an ninh Nga đang tham gia trong việc bảo vệ an ninh cho các mỏ dầu ở Libya.
Vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ và những thi thể "chưa thể trở về nhà"?
Ngày 28/9, Sverdlovsk là nơi đầu tiên trên nước Nga nhận được tin về những người thiệt mạng. Một người bạn của 2 nạn nhân, những người trước khi tham gia Wagner đã chiến đấu ở Donbass - miền đông Ukraine bình luận với Meduza:
"Họ đã thiệt mạng bởi một cuộc không kích trên chiến tuyến. Họ chỉ đơn giản là đứng trong khu vực giao tranh. Có gì đó không ổn trong lời giải thích (của Wagner).
Theo một chiến binh của Wagner, người đã đưa ra thông tin chi tiết về cuộc không kích ở Libya thì sự thật không đơn giản như vậy:
"Hai đội (lính đánh thuê) thiệt mạng đang lên kế hoạch tạo thành hai "gọng kìm" trong một đợt tấn công vào Tripoli. Tuy nhiên tại sao họ thực hiện nhiệm vụ đó mà không có vũ khí hạng nặng là một bí ẩn đối với tôi.
Máy bay cường kích của đối phương là thủ phạm. Có lẽ họ đã có thông tin rò rỉ rằng lính đánh thuê Nga đang ở đó. Có thể họ thực hiện cuộc tấn công "cảnh cáo".
Theo Bloomberg, việc yểm trợ đường không của lực lượng GNA ở Tripoli hiện phụ thuộc hoàn toàn vào Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia này gần đây liên tục bị cáo buộc ồ ạt hỗ trợ quân sự cho lực lượng GNA phòng thủ Tripoli bằng cách tăng cường các chuyến bay vận chuyển vũ khí và các chiến binh Hồi giáo cực đoan tới chiến trường.
Máy bay vận tải Il-76TD chở vũ khí viện trợ của Thổ Nhĩ Kỳ cho GNA bị phá hủy do không kích của LNA vào tháng 8/2019. Những cái chết của lính đánh thuê Nga trong tháng 9 được cho là hành động "trả đũa" của Thổ Nhĩ Kỳ.
Dự kiến tới cuối tháng 10, toàn bộ các thi thể lính đánh thuê Nga mới có thể trở về tổ quốc vì một số lý do chính trị, một nguồn tin thân cận lãnh đạo của Wagner bình luận:
"Tình trạng bất ổn chính trị (ở Nga)hiện tại đã khiến việc đưa thi thể (đồng loạt) trở về chưa được thông qua.
Nếu thông tin có tới 35 người thiệt mạng trong vài trăm người ở Libya, người ta sẽ hỏi về những cái chết diễn ra trong hoàn cảnh nào? Người dân có biết gì về con số 200 hay nhiều hơn hay không? Thời điểm này người dân không nên biết điều đó".
Tư trang của lính đánh thuê Nga bị thu giữ bởi lực lượng GNA.