Các cuộc chiến thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang đẩy nền kinh tế nông thôn nước này vào chỗ suy thoái sau nhiều năm khó khăn tài chính, khiến cho nhiều hộ nông dân vỡ nợ, trong khi vắt kiệt túi tiền của các chủ nợ cho vay trong lĩnh vực nông nghiệp.
Các hộ nông dân ở Mỹ đã phải bất lực chứng kiến khoản thu nhập ròng của mình giảm tới một nửa kể từ năm 2013, và giờ còn sắp phải gánh một khoảng nợ lên tới khoảng 427 tỷ USD trong năm nay – mức nợ cao nhất kể từ sau cuộc khủng hoảng trang trại diễn ra vào khoảng những năm 1980 của thế kỷ trước. Tỷ lệ số hộ bị vỡ nợ các khoản vay ngân hàng chỉ trong 3 tháng đầu năm 2019 đã lên đến mức cao nhất trong vòng 7 năm qua.
Hồi đầu tháng này tại bang Iowa, Tổng thống Trump đã đổ lỗi cho những người tiền nhiệm của mình là “không làm gì” trước tình trạng thu nhập hộ nông dân suy giảm, cùng lúc nói rằng chính quyền của ông đang “đảo ngược tình thế”.
Thực tế cho thấy điều ngược lại. Các cuộc chiến thương mại của ông Trump đã khiến cho các điều kiện tài chính trở nên tồi tệ hơn. Các đòn áp thuế đáp trả mà các đối tác thương mại lớn như Trung Quốc và Mexico tung ra đã gây tác động mạnh tới lượng hàng nông sản Mỹ xuất khẩu và làm mất giá trị hàng hóa nông sản. Và mức nợ gia tăng khiến cho ngày càng có nhiều hộ nông dân, chủ trang trại – vốn đang chịu ảnh hưởng từ các trận lụt nghiêm trọng – bị đẩy vào chỗ không đủ khả năng trả nợ.
Ông Grant Kimberley – một người trồng ngô và đậu nành ở bang Iowa – nhận thấy rõ những rủi ro với ngành nông nghiệp khi chứng kiến nhiều hộ nông dân phải bán tài sản, bị nợ đầm nợ đìa hoặc phải từ bỏ nông nghiệp. Nhiều nhà sản xuất phải cố sống sót bằng cách cắt giảm chi phí sửa chữa máy móc, hoặc cắt giảm nhiều khoản đầu tư khác trong lúc vận hành trang trại.
“Có bao nhiêu con “ thiên nga đen ” [biến cố] mà chúng tôi gặp phải trong vài năm qua?” – ông Kimberly nói – “Chúng tôi đối diện với thời tiết, với dịch cúm châu Phi, và các cuộc chiến thương mại. Điều này là chưa từng có tiền lệ. Chúng tôi chưa từng chứng kiến tình trạng như vậy kể từ những năm 1980”.
Một nông hộ ở Iowa cầm trên tay một nắm đậu nành, mặt hàng nông sản chịu ảnh hưởng nặng nhất từ cuộc chiến thương mại (Ảnh: AP)
Tình trạng ảm đạm ở vùng nông thôn Mỹ tương phản với nền kinh tế tổng quan của nước này – tăng trưởng 3% trong năm ngoái và nhiều ngân hàng đạt mức lợi nhuận kỷ lục. Nhưng trong năm nay, kinh tế Mỹ đã chậm lại, và nhiều chuyên gia kinh tế một lần nữa dự báo rằng, nông dân chính là diện chịu ảnh hưởng nhiều nhất.
Tổng thống Trump – người từng gianh chiến thắng ở nhiều bang nông nghiệp lớn của nước Mỹ trong kỳ bầu cử năm 2016 và nhận được sự ủng hộ rộng rãi tại các bang này – mới đây đã chi khoản tiền hàng tỷ USD để “bù đắp” cho bà con nông dân đang đương đầu với ảnh hưởng của các cuộc chiến thương mại.
Thế nhưng, các hộ nông dân vẫn đang chịu khoản nợ tăng dần, và số hộ ở diện này cũng đang tăng trong năm nay, khiến cho nhiều ngân hàng ở khu vực miền Trung nước Mỹ rơi vào cảnh bị vắt kiệt – Công ty Bảo hiểm Ký thác liên bang Mỹ (FDIC) tháng trước thông báo, tính riêng trong quý I năm nay, có tới 1/5 số hộ nông dân vay mượn đã bị tăng khoản nợ mà họ vay mượn từ năm trước đó – theo báo cáo của Ngân hàng Dự trữ liên bang thành phố Kansas.
“Có hàng nghìn ngân hàng tập trung ở khu vực mà các bạn gọi là nông thôn” – Mark Scanlan, Phó Chủ tịch phụ trách nông nghiệp và chính sách nông thôn thuộc Hiệp hội Ngân hàng cộng đồng độc lập nước Mỹ, cho hay – “Khi nền kinh tế nông nghiệp bắt đầu chiều hướng giảm, nó sẽ ảnh hưởng tới nông hộ do khoản nợ tăng và cả các doanh nghiệp cho nông hộ vay nợ. chúng tôi không thể tìm ra cách giải quyết được tình trạng này, mà chỉ còn biết oằn mình chịu đựng”.
Giới cho vay trong lĩnh vực nông nghiệp đã phải ra sức thắt chặt các tiêu chuẩn cho vay nợ và phải dựa dẫm nhiều hơn vào các khoản cho vay đảm bảo mà Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) hỗ trợ. Nhưng các nhà điều hành ngân hàng như FDIC lại đang theo dõi sát sao về các rủi ro mà các thể chế dễ bị ảnh hưởng bởi nông nghiệp gặp phải.
“Chúng tôi đang kiểm soát mức độ rủi ro tập trung của các ngân hàng nông nghiệp, hiện đang tiếp tục tăng, đặc biệt là ở những hạt có rủi ro kinh tế liên quan tới nông nghiệp ở mức cao” – Tổng giám đốc FDIC Nick Podsiadly nói trong hôm 13/6 – “Các thể chế này bao gồm một số các ngân hàng nông nghiệp có các khoản cho vay nông nghiệp vượt quá 300% tổng lượng vốn”.
Tỷ lệ vỡ nợ đối với các khoản cho vay nông nghiệp mà các ngân hàng nắm giữ là 1,26% trong quý I năm nay, nhưng con số đó vẫn thấp hơn so với thời điểm những năm 1980 – lên tới mức 3% trong gần cả thập kỷ đó, và lên tới 8,64% trong quý đầu tiên của năm 1986.
Nông dân Mỹ tuần hành kêu gọi nâng giá nông sản (Ảnh: Agweek)
Dù căng thẳng thương mại với Canada và Mexico đã giảm nhiệt, nhưng bất đồng giữa ông Trump với Trung Quốc – một khách hàng cực kỳ quan trọng đối với các hộ nông dân trồn đậu nành và nhiều loại nông sản khác – lại gia tăng. Tổng thống Trump đã áp thuế với lượng hàng 200 tỷ USD của Trung Quốc trong tháng 5 vừa qua, và giá đậu nành lập tức bị đẩy xuống mức thấp nhất trong vòng 1 thập kỷ.
“Chúng tôi đã phải chứng kiến sự suy giảm mạnh xét về lượng nông sản xuất sang Trung Quốc” – ông Nathan Kauffman, Phó Chủ tịch Cục Dự trữ liên bang thành phố Kansas, cho hay, thêm rằng số lượng hộ nông dân vỡ nợ đã tăng, đặc biệt là đối với các hộ trồng ngô, đậu nành, sản xuất bỡ sữa.
Ông Kauffman cũng nhấn mạnh rằng, nhiều ngân hàng nông nghiệp còn áp dụng cách tiếp cận bảo thủ trong cho vay, bởi họ nhớ tới những bài học về cuộc khủng hoảng những năm 1980, và đến nay vẫn có tác dụng. Tuy nhiên, ông Kauffman cho rằng cách tiếp cận này cũng ”tiềm ẩn một số rủi ro”.
Việc tích lũy lượng lớn nông sản mà người nông dân không thể bán được, do chiến tranh thương mại và giá thấp, chính là một phần nguyên nhân chính khiến số lượng các nhà sản xuất không thể trả nợ đúng hạn cứ thế tăng lên – John Newton, chuyên gia kinh tế thuộc Hiệp hội Trang trại Mỹ, cho hay.
“Năm nay đã là năm thứ 5 liên tiếp giá nông sản xuống thấp, rất nhiều người bị đặt trong tình trạng tài chính hiểm nghèo” – ông Newton nói – “Chúng tôi nhận được nhiều thông tin về việc nhiều người chuyển nợ ngắn hạn thành dài hạn, đó chắc chắn không phải một công thức thành công”.
Để đối phó với tình trạng này, Tổng thống Trump đã chỉ thị cho USDA thiết kế các gói hỗ trợ Chính phủ đối với những hộ nông dân chịu ảnh hưởng nặng nhất từ các đòn thuế đáp trả. Một chương trình mới có tổng vốn 16 tỷ USD đã được công bố trong tháng 5 vừa qua, thêm vào khoản tiền 11 tỷ USD mà USDA đã chi ra để hỗ trợ các nông hộ từ hồi tháng 9 năm ngoái.
Khoản tiền lớn phần nào giúp bù đắp các khoản thất thu tài chính của nông dân, cho phép các nhà sản xuất có thêm chút lợi nhuận…Nhưng phần lớn những người hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp cho rằng khoản hỗ trợ này chỉ giống như chiếc băng gạc để ngăn máu tạm thời.
Chính sách thương mại là “một biến số khác mà bạn không thể kiểm soát, cũng giống như thời tiết vậy” - Jeff Gruetzmacher, Phó chủ tịch điều hành Ngân hàng Royal trụ sở tại Wisconsin , nói.
Nông dân, các hộ trang trại và cộng đồng người dân nông thôn ở mỹ đã phải đương đầu với thời tiết cực đoan trong suốt năm ngoái, và giờ đang phải dựa vào nguồn vốn hỗ trợ khẩn cấp mà ông Trump ký quyết định phê duyệt trong tháng này. USDA vẫn đang trong tiến trình phê duyệt các chương trình hỗ trợ, trong đó có một khoản hỗ trợ trị giá 3 tỷ USD tiền đền bù thiệt hại mùa màng cho nông dân.
Trong khi đó, các chuyên gia nông nghiệp quan sát giá trị đất nông nghiệp - thứ tài sản vẫn giữ giá trong bối cảnh điều kiện kinh tế nông hộ suy giảm - một cách hồi hộp. Nhiều nhà phân tích trong ngành nông nghiệp và trong Chính phủ Mỹ từng cảnh báo rằng giá đất nông nghiệp có thể theo xu hướng giảm trong năm 2019, bởi sức ép tài chính có thể khiến nhiều nông hộ phải bán tháo đất đai với giá thấp.
Ông Newton nói rằng ông nhận được nhiều thông tin nói rằng có nhiều mảnh đất trang trại ở miền Trung Tây đã lên sàn đấu giá bất động sản. “Nếu giá trị những mảnh đất này giảm, giá trị tài sản của nông dân sẽ càng suy yếu nhanh chóng: Khoản nợ của họ vẫn ở mức cao kỷ lục, trong khi giá trị tài sản lại giảm” - ông Newton cho hay.
Cũng đáng ngại không kém là viễn cảnh nền kinh tế tổng thể của nước Mỹ suy giảm. Khi mà giá nông sản giảm và hoạt động nông nghiệp mang lại ít lợi nhuận hơn, các nhà sản xuất nông nghiệp sẽ phải sống dựa vào nguồn thu nhập phi trang trại và tiếp tục gánh những khoản nợ tăng dần của họ.
Ông Kimberly, một hộ nông dân ở Iowa, nói rằng tình trạng tài chính bấp bênh hiện nay đã tạo ra “một giai đoạn khó lường, bất ổn nhất” đối với nông dân kể từ sau cuộc khủng hoảng những năm 1980. “Làm nông nghiệp là nghê đầy thăng trầm” - ông Kimberly nói - “Nhưng tôi nghĩ đây là thời kỳ trầm lắng nhất”.