Giáo sư Carl Thayer đã nêu ra 5 vấn đề quan trọng, đáng quan tâm và chú ý nhất về tình hình Biển Đông năm 2016. Những vấn đề được cựu chuyên gia quốc phòng Australia là những nhận định và những câu hỏi mà các nước ở Biển Đông đặc biệt nên lưu tâm, chuẩn bị.
Theo Carl Thayer, trong năm 2016 có 5 vấn đề chính đáng chú ý sau:
Thứ nhất, phán quyết của Tòa án Trọng tài thường trực tại La Haye, dự kiến sẽ được đưa ra trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 6/2016 và phản ứng của Trung Quốc cùng các quốc gia khác có đòi hỏi chủ quyền trên Biển Đông về phán quyết này.
Theo dự đoán của ông Carl Thayer, bất kỳ phán quyết nào có lợi cho Philippines chắc chắn đều sẽ bị Trung Quốc bác bỏ và hành động này sẽ được ví như việc Bắc Kinh tự đặt Trung Quốc ra ngoài vòng luật pháp quốc tế.
Vấn đề đáng quan tâm đó là hành động các nước ASEAN cũng như các cường quốc hàng hải lớn khác trên thế giới đối với vấn đề Biển Đông sẽ ra sao.
Thứ hai, Mỹ sẽ tiếp tục các chiến dịch tuần tra khẳng định quyền tự do hàng hải và hàng không.
Các chiến dịch tuần tra này dự kiến sẽ diễn ra ít nhất mỗi quý một lần, bắt đầu từ tháng 1/2016. Tuy nhiên, liệu Mỹ có thể sẽ tiến hành những chiến dịch tuần tra mạnh, quyết đoán hơn hay không sẽ là điều cần quan sát.
Trong năm 2016, Mỹ sẽ cho tàu áp sát các đảo nhân tạo mà Trung quốc bồi đắp trái phép, hay cho máy bay trinh sát P-8 Poseidon và B-52 bay qua không phận trên các đảo như năm 2016? Trung Quốc sẽ phản ứng như thế nào về những hoạt động này?
Thứ ba, khả năng các bên liên quan sẽ hoàn tất một Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông với Trung Quốc sẽ khả thi?.
Một số nhà quan sát ASEAN coi năm 2016 như là một thời điểm cấp bách do hành vi của Trung Quốc ngang nhiên xây dựng trái phép các đảo nhân tạo.
Nếu các cuộc đàm phán bị kéo dài mà không mang lại bất kỳ kết quả nào, liệu ASEAN có chuyển hướng sang tấn công ngoại giao hay không?
Thứ tư, Trung Quốc sẽ hoàn tất việc xây dựng và củng cố các cơ sở hạ tầng trên 7 hòn đảo nhân tạo mà họ bồi đắp trái phép ở Biển Đông. Hành động tiếp theo đó sẽ là gì ? Ai sẽ định cư trên các thực thể được bồi đắp (phi pháp) đó?
Thiết bị nào sẽ được bố trí trên đó? Loại máy bay hay tàu biển nào sẽ đồn trú ở đó? Liệu Trung Quốc có đặt căn cứ của lực lượng Hải quân của họ ở đó và sẽ hung hăng hơn trong việc khẳng định quyền tài phán đối với Philippines và Việt Nam hay không?
Liệu Trung Quốc có quân sự hóa các đảo nhân tạo trái phép đó bằng cách đặt radar tầm xa, hệ thống tên lửa phòng không và chống hạm đội, pháo binh, thiết bị chiến tranh điện tử và cầu cảng cho tàu khu trục hay không?
Thứ năm, bầu cử ở Đài Loan và Philippines sẽ ảnh hưởng ra sao đến các động lực chính trị-ngoại giao đối với những tranh chấp hàng hải ở Biển Đông?
Tại Đài Loan, đảng Dân Tiến liệu có nhấn mạnh hơn trong việc đòi hỏi chủ quyền và tách xa hơn khỏi Trung Quốc hay không? Một Tổng thống mới của Philippines liệu có hòa hoãn hơn với Trung Quốc so với đương kim Tổng thống Aquino hay không?
