Câu chuyện lính đặc nhiệm Mỹ và đồng minh tra tấn tù binh IS bắt đầu từ ngày 22.10 khi một nhóm chiến binh người Kurd - có sự yểm trợ của biệt kích Delta Force của Mỹ đột kích một nhà tù của IS ở Hawija (Iraq).
Tình báo Kurd đã nhận được tin rằng nhà tù này giam hàng chục người của họ. Tuy nhiên, tại đây không có người của họ. 69 con tin được giải cứu và hơn 20 tên IS bị tiêu diệt, 6 tên bị bắt làm tù binh sau cuộc đột kích.
Quan chức Mỹ chối biến trách nhiệm
Nay, các quan chức Mỹ và nhân viên viện trợ nhân đạo ở vùng này cho biết các tù nhân IS bị người Kurd tra tấn, tức vi phạm luật quốc tế. Một quan chức quốc phòng Mỹ ở Iraq và có tham gia vụ đột kích, đề nghị giấu tên nói: “Tôi dám cá là chúng bị tra tấn”.
Ông lưu ý rằng người Mỹ không được tiếp cận số tù binh này, nhưng nói thêm: “Quý vị phải nhớ rằng chúng tôi đang ở đâu. Chuyện tra tấn xảy ra tràn lan”.
Một nhà hoạt động nhân quyền giấu tên ở Iraq, nói chính quyền Kurd không tiết lộ nơi giam tù binh IS. Ông cũng cho rằng chúng bị tra tấn.
Người phát ngôn của Hội đồng an ninh Khu vực Kurdistan (giám sát vụ đột kích và giúp điều phối không kích IS) nói: “Những người này bị giam ở Kurdistan, quá trình lấy lời khai vẫn đang tiếp tục”.
Một quan chức chính phủ Tổng thống Barack Obama nói rằng: “Chúng tôi không biết thông tin về việc tù binh IS bị ngược đãi ở Kurdistan. Nhưng chúng tôi xem xét kỹ cáo buộc này, và hy vọng đồng minh Kurd sẽ tiếp tục tuân thủ các quy định dành cho tù binh”.
Sự hiện diện của quân sự Mỹ trong vụ đột kích là không thể chối bỏ: ngoài quân đặc nhiệm, Mỹ còn cấp trực thăng, và sau đó một chiến đấu cơ Mỹ ném bom và phá hủy nhà tù của IS.
Hoặc việc trung sĩ Mỹ Joshua Wheeler 39 tuổi, của lực lượng Delta Force bị giết trong vụ đột kích giải cứu con tin sắp bị IS xử tử này. Đấy là vụ lính Mỹ đầu tiên chết ở Iraq từ sau khi Mỹ rút quân khỏi Iraq hồi năm 2011.
Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế "bó tay"
Theo luật quốc tế, Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế (ICRC) được quyền tiếp cận tù binh, để bảo đảm họ được đối xử tử tế, không bị tra tấn. Nhưng không rõ ICRC có được tiếp cận 6 tù binh IS hay không.
Khi được hỏi các tù nhân có được đối xử tử tế hay không, người phát ngôn ICRC nói: “ICRC có quyền tiếp cận các tù binh IS ở Kurdistan và họ được chăm sóc đúng luật quốc tế và luật địa phương”.
Nhưng khó thể xác minh tuyên bố này vì ICRC có chủ trương không công khai bình luận việc họ được tiếp cận các tù binh của một cuộc chiến.
Người phát ngôn Trevor Beck của ICRC ở Mỹ nói rằng họ giữ vai trò trung lập và nhân đạo. Họ chỉ tìm cách gặp tất cả các tù binh liên quan một cuộc xung đột vũ trang, nhằm giám sát điều kiện giam giữ, đối xử dành cho họ, cũng như giúp họ liên lạc với người thân.
Ông cho biết ICRC ở Iraq hàng năm đã thăm, gặp 40.000 tù nhân ở 60 điểm, nhưng không thể bình luận về những vụ việc đặc biệt, vì phương pháp làm việc của ICRC chủ yếu là dựa vào đối thoại với chính quyền liên quan và giữ kín thông tin.
Tuy nhiên, ICRC đã được gặp một tù binh IS, như chính quyền Mỹ đã công bố vào tháng 5.2014, khi đặc nhiệm đột kích nhà của một lãnh đạo IS cấp cao là Abu Sayyaf ở Syria, họ giết hắn nhưng bắt sống vợ hắn là Umm Sayyaf, một công dân Iraq.
Umm hiện bị giam tại một trại giam quân đội Mỹ ở Iraq, và đại diện ICRC đã được phép gặp bà. Lúc Umm bị bắt, các quan chức Mỹ nói Umm cung cấp nhiều tin tình báo có giá trị về nội bộ IS, gồm chuyện chúng lạm dụng tình dục đối với phụ nữ.
Nhưng đến tháng 8, Mỹ chuyển Umm cho người Kurd giam giữ, khiến có sự lo ngại bà bị ngược đãi, nhất là sau khi tổ chức Giám sát nhân quyền có báo cáo dài, nêu phụ nữ trong hệ thống pháp lý Iraq thường bị ngược đãi, không được xét xử.
Trong quá trình liên quân quốc tế do Mỹ dẫn đầu đánh IS, nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) ở Iraq và Syria cũng tư liệu hóa chuyện quân đội Kurd ngược đãi, hôi của và đánh đập người dân ở những vùng đất Syria và Iraq từng bị IS chiếm trước khi họ đến giải phóng.
Họ còn phá nhà dân, lùa dân vào “khu an ninh” và cấm người dân quay về nhà. Quân đội Kurd giải thích phải bảo vệ người dân khỏi sự đe dọa của họ.
Theo tổ chức Nhân quyền quốc tế, quân Kurd trả thù người dân vốn bị họ cho là “có cảm tình hoặc có quan hệ với IS”. Đa số người dân nói quân Kurd dọa nếu không rời bỏ nhà cửa thì bị ăn bom Mỹ và đồng minh.
Vào lúc chuyển Umm cho người Kurd giam giữ, các chuyên gia đã thắc mắc rằng Mỹ có lập một tiền lệ nguy hiểm hay không.
Công ước Liên Hiệp Quốc không cho phép bên tham gia một cuộc chiến được chuyển tù binh cho một thế lực khác không công nhận các công ước như bảo vệ tù nhân khỏi bị tra tấn.
Jonathan Horowitz, một quan chức pháp lý của Tổ chức nhân quyền Open Society Justice Initiative (Mỹ) nói: “IS tham gia tra tấn hoặc xử tử con tin đều phải bị điều tra và truy tố phạm tội ác chiến tranh.
Tương tự, nếu quân Kurd tra tấn tù binh IS thì họ cũng là tội phạm chiến tranh. Trong mọi hoàn cảnh, tra tấn hoàn toàn bị cấm, bất chấp tù binh là ai, bị buộc tội gì”.
Ông nói thêm: “Ở cấp độ tối thiểu, Mỹ cần nêu lên những quan ngại nghiêm trọng về những cáo buộc tra tấn. Mỹ cũng cần bảo đảm rằng họ sẽ không tham gia trong các hoạt động tương lai, nếu họ biết có nhiều khả năng xảy ra ngược đãi nghiêm trọng như tra tấn”.
Theo Daily Beast, việc đối xử tệ với tù nhân IS, có cả sự hỗ trợ của quân Mỹ nhưng rồi họ không nhận trách nhiệm với những gì xảy ra với tù nhân, làm gợi nhớ chương trình "đầu hàng" thời hai vị Tổng thống Mỹ là Bill Clinton và Georges Bush: chuyển các nghi phạm khủng bố đến những nhà tù Mỹ, nơi sử dụng các biện pháp tra tấn mà luật Mỹ và quốc tế đều cấm.
Việc tình báo quân đội Mỹ ngược đãi tù nhân đã là một công cụ độc hại cho IS và các tổ chức đòi thánh chiến Hồi giáo Jihad sử dụng để tuyển quân.
Daily Beast nói rằng có lẽ ít người khóc thương cho các tay súng IS bị binh lính Kurd đối xử tàn bạo, vì chúng đã chặt đầu, thiêu sống... những người bị chúng bắt.
Nhưng sự ngược đãi tù binh IS có thể trở thành một công cụ tuyên truyền cho chúng, càng khiến chúng đối xử tàn bạo hơn với người bị chúng bắt.
IS đã ghi điểm tuyên truyền, bằng cách áp dụng chính các kỹ thuật hỏi cung của CIA - mà Tổng thống Obama gọi thẳng là “tra tấn” - với người bị chúng bắt.
Năm 2014, trước khi chặt đầu nhà báo Mỹ James Foley, IS đã trấn nước ông, một dạng ép gần chết vì bị ngộp nước mà CIA từng áp dụng với các tù nhân Al-Qaeda.
IS cũng buộc người bị chúng bắt mặc áo tù màu cam, giống như các nghi can khủng bố bị Mỹ giam ở nhà tù Vịnh Guatanamo, ngoài khơi Cuba.
