Trại Auschwitz từng là nơi phát xít Đức giết chết 1,5 triệu người, đa số là người Do Thái, nên trở thành nỗi kinh hoàng từ Lò hơi ngạt và của một cuộc chiến tranh phá tan hoang châu Âu.
70 năm sau, sự chia rẽ chính trị và xung đột đang cẩn trở công tác chuẩn bị kỷ niệm ngày giải phóng trại tử thần này.
Lý do Ba Lan không mời ông Putin là vì kịch liệt chỉ trích rằng Nga can thiệp vào cuộc nội chiến ở Ukraine, nên cũng phải tránh hậu quả chính trị ở nước nhà, bằng cách không gởi thư mời ngoại giao đến ông Vladimir Putin.
Theo các cuộc thăm dò dư luận, nhiều người dân Ba Lan có thái độ nghi ngờ Nga, sau khi Moscow sáp nhập Crimea hồi tháng 3.2014 và việc quân ly khai miền đông Ukraine đánh nhau với quân chính phủ Ukraine.
Ba Lan đã vận động các nước cùng khối EU trừng phạt Nga mạnh hơn, cũng như gây sức ép NATO phải có phản ứng mạnh hơn.
Nga phản ứng lại, bằng cách cấm nhập nhiều mặt hàng lương thực Ba Lan.
“Văn bản lưu ý” thay thư mời ngoại giao
Sự tranh cãi về việc đại diện Nga dự sự kiện 70 năm này nằm quanh sự tinh tế của nghi thức ngoại giao.
Thư mời chính thức gởi đến các đoàn nước ngoài không do chính phủ Ba Lan gởi, mà từ hai nhà đồng tổ chức là Bảo tàng Auschwitz-Birkenau và Hội đồng Auschwitz quốc tế.
Theo một nguồn tin liên quan việc thương lượng sự kiện, chính phủ Ba Lan gởi đến chính phủ các nước cái gọi là “văn bản lưu ý” về lễ tưởng niệm nạn nhân Auschwitz, tức không phải thư mời chính thức.
Nguồn tin nói Ba Lan chọn hình thức mời này, vì sẽ làm cử tri Ba Lan bất mãn chính phủ, nếu gởi thư mời ngoại giao chính thức đến ông Putin, trong năm mà Ba Lan sẽ tổ chức bầu cử tổng thống và quốc hội.
Nguồn tin liên quan cuộc thương lượng cho biết, sau khi nhận “văn bản lưu ý”, đã tìm lời giải thích rõ hơn từ Ba Lan, sau đó quyết định cử đoàn đoạn đại biểu cấp cao tham dự - một nguyên thủ quốc gia hoặc một người đứng đầu chính phủ, hoặc cả hai nhân vật này.
Nhưng nguồn tin nói các quan chức Nga xét “văn bản lưu ý” là không thích hợp, đã không hồi âm cũng không tìm lời giải thích.
Các quan chức Nga còn nhận định: nếu Ba Lan muốn một đại diện cấp cao Nga đến lễ tưởng niệm nạn nhân Auschwitz, thì Ba Lan phải gởi thư mời ngoại giao chính thức”.
Nguồn tin nói: “Chuyện đó sẽ không xảy ra”, tức ông Putin sẽ không đến dự. Dịp kỷ niệm 60 năm sự kiện này, ông đã cùng các lãnh đạo thế giới có mặt tại Auschwitz.
Một nguồn tin giấu tên trong chính phủ Ba Lan, cũng nói Putin sẽ không đến, vì Ba Lan không gởi thư mời ngoại giao đầy đủ.
Một nguồn tin thân cận với đảng cầm quyền ở Ba Lan, nói “thời tiết” không thuận lợi để ông Putin đến dự.
Ngược lại, Moscow nhận định Ba Lan làm mếch lòng, nên không có kế hoạch tổ chức sự tham dự cho ông Putin, theo các nguồn tin giấu tên vì tính nhạy cảm ngoại giao.
Người phát ngôn Dmitry Peskov của Điện Kremlin nói vào lúc này, chưa thể xác nhận ông Putin có tham gia hay không, nhưng nói thêm, rằng quyết định của Tổng thống Nga không bị tác động bởi bất kỳ quan điểm nào của Ba Lan, và ông cảm thấy không buồn trước những sắp xếp.
“Lễ tưởng niệm xấu hổ” nếu không có ông Putin
Việc ông Putin vắng mặt sẽ nổi bật, đặc biệt vì Hồng quân Liên Xô giải phóng trại Auschwitz (nam Ba Lan) năm 1945, nhiều người Do Thái bị phát xít Đức giết trong Lò hơi ngạt này là công dân Liên Xô.
Một quan chức cấp cao giấu tên trong cộng đồng Do thái châu Âu nói: “Chiến thắng Đức quốc xã là từ nỗ lực tập thể của nhiều nước, các đồng minh phương tây nhưng cũng từ của Hồng quân Liên Xô.
Để chính trị can thiệp vào nhằm loại nước này, nước khác là một sự xấu hổ kinh hoàng cho sự tưởng niệm nạn nhân Lò hơi ngạt”.
Bộ Ngoại giao Ba Lan nói họ không là nhà tổ chức lễ tưởng niệm này, nhưng không nước nào bị loại khỏi sự tham gia.
Bộ cũng nói tùy chính quyền Nga quyết định cử đại diện cấp nào đến dự lễ tưởng niệm.
Bộ không trả lời trực tiếp về “văn bản lưu ý”, về câu hỏi Nhà nước Ba Lan có muốn ông Putin tham dự hay không, và liệu có toan tính chính trị nào tác động đén công tác tổ chức.
Người đại diện của Bảo tàng Auschwitz nói không thể bình luận về thành phần đại biểu các nước tham dự.
Tại Cộng hòa Cezch láng giềng, Tổng thống Milos Zeman chỉ trích việc cấm vận Nga và ủng hộ việc Nga sáp nhập Crimea, đã mời ông Putin và lãnh đạo các nước đồng minh Thế chiến 2 dự lễ tưởng niệm nạn nhân Lò hơi ngạt nhỏ hơn, cùng ngày 27.1.
Nhưng theo Reuters, việc mời ông Putin làm nhiều người Cezch bất mãn. Liên đoàn cộng đồng Do thái Cezch từ chối không tham gia lễ tưởng niệm, viện lý do vai trò của Nga ở Ukraine.
Chưa có lãnh đạo nước ngoài xác nhận sẽ tham dự lễ tưởng niệm ở Cezch.
