40 năm sau khi Trung Quốc bắt đầu hoạt động như một cỗ máy tăng trưởng kinh tế mạnh nhất thế giới, người dân của họ đang trải qua một cảm giác mới mẻ và đáng lo ngại: có lẽ thời điểm thăng hoa nhất của nền kinh tế đã qua đi.
Nền kinh tế Trung Quốc chững lại, chi phí sinh hoạt đang tăng lên. Cuộc chiến thương mại với Mỹ không có dấu hiệu kết thúc. Tăng trưởng tiền lương chậm chạp. Nhiều người trẻ tuổi đang giảm dần nhiệt huyết theo đuổi thành công trong công việc.
Người tiêu dùng Trung Quốc trở nên thận trọng hơn trong năm qua: mua ít xe hơi, điện thoại thông minh và thiết bị hơn, hạn chế đi xem phim và du lịch nước ngoài. Thay vào đó, tiền của họ nằm yên trong ngân hàng.
Đối với những người trẻ Trung Quốc, những người chưa bao giờ trải qua một cuộc khủng hoảng kéo dài trong cuộc sống của họ, sự thay đổi này đặc biệt nghiêm trọng. Trước đây, Trung Quốc đã chứng kiến nhiều thời điểm kinh tế lao dốc, nhưng người tiêu dùng vẫn tiếp tục chi tiêu trong hầu hết các đợt suy thoái đó.
Bây giờ những người trẻ tuổi có nhiều lý do để lo lắng. Theo dữ liệu từ trang web tìm kiếm việc làm Zhaopin.com, triển vọng việc làm cho sinh viên tốt nghiệp đại học tồi tệ hơn trong năm qua và lượng sinh viên ra trường tìm kiếm việc làm vượt quá số vị trí còn trống. Chưa kể nhiều trong số các cơ hội đó là các công việc thuộc ngành dịch vụ được trả lương thấp.
Ông Andrew Polk, người sáng lập Trivium, một công ty tư vấn ở Bắc Kinh cho biết, đối với những người trẻ ở độ tuổi 20, đây thực sự là đợt suy thoái kinh tế đầu tiên mà họ phải trải qua. Bây giờ họ bắt đầu tin rằng sự tăng trưởng kinh tế tưởng chừng không thể cản được hóa ra không vững chắc như vậy.
Người tiêu dùng Trung Quốc, một lực lượng mạnh mẽ tạo ra 4,9 nghìn tỷ USD trong hoạt động kinh tế mỗi năm, đã thay đổi nền kinh tế toàn cầu. Nhu cầu mạnh mẽ của người tiêu dùng Trung Quốc đối với nhà cửa, xe hơi và iPhone đã thay đổi thế giới, tạo ra sức mạnh cho sự phát triển toàn cầu và phần lớn doanh thu cho các công ty như Apple và General Electric.
Sự bất an bao trùm khắp Trung Quốc, từ các trung tâm kinh tế sầm uất Thượng Hải và Thâm Quyến đến những nơi tập trung nhiều người lao động hơn như Trịnh Châu, một đô thị công nghiệp 10 triệu dân.
Vẫn còn dấu hiệu của tăng trưởng. Doanh số bán lẻ chậm lại đáng kể nhưng vẫn là tốc độ tăng trưởng đáng ghen tị so với các quốc gia khác. Doanh thu một số mặt hàng như điện thoại thông minh giảm, một phần là do sự trưởng thành tự nhiên của thị trường Trung Quốc.
Tuy nhiên, dấu hiệu của suy thoái lại rất nhiều. Doanh số của 100 nhà bán lẻ lớn nhất Trung Quốc giảm mạnh trong những tháng gần đây, theo Capital Economics.
Tin xấu là tất cả các chỉ số chi tiêu của người tiêu dùng vẫn đang giảm dần và xu hướng có lẽ còn tồi tệ hơn, ông Ernan Cui, nhà phân tích người tiêu dùng tại công ty nghiên cứu Gavekal Dragonomics cho biết.
Wang Junda, một chàng trai 27, là nhân viên hợp đồng ngắn hạn tại một khu phức hợp ở Trịnh Châu, nơi sản xuất điện thoại cho Apple. Anh từng làm tài xế cho Didi, phiên bản Trung Quốc của Uber và đang làm việc để lấy bằng lái xe tải, với hy vọng có thể kiếm được nhiều tiền hơn. Tuy nhiên, anh vẫn lo lắng rằng mình sẽ không bao giờ kiếm đủ tiền cho chi tiêu.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang nỗ lực thực hiện các biện pháp thúc đẩy chi tiêu. Chính phủ đã đưa ra các biện pháp mới trong tháng 8, bao gồm hạ giá thành một số thiết bị đắt tiền.
Trong những năm qua, người tiêu dùng là một phần động cơ tăng trưởng kinh tế. Trung Quốc mở cửa ra thế giới bên ngoài vào cuối những năm 1970 đã kết nối các công ty toàn cầu với một tỷ người mong muốn bỏ lại nghèo đói. Khi nền kinh tế Trung Quốc phát triển, một nền văn hóa tiêu dùng mới xuất hiện với hàng trăm triệu người. Chi tiêu của các hộ gia đình hiện chiếm gần 40% tổng số khoảng 13 nghìn tỷ USD hoạt động kinh tế hàng năm của Trung Quốc.
Họ đã trở thành một phần thiết yếu của nền kinh tế toàn cầu. Chỉ riêng người tiêu dùng Trung Quốc đã chiếm 1/7 mức tăng trưởng thế giới trong thập kỷ qua, theo Boston Consulting Group. General Motors và các đối tác Trung Quốc bán nhiều xe hơi tại Trung Quốc hơn so với Mỹ.
Bây giờ số lượng người không muốn chi tiêu ngày càng tăng ở Trung Quốc. Một cuộc khảo sát của ngân hàng trung ương Trung Quốc cho thấy cư dân đô thị đang có xu hướng gửi tiền vào ngân hàng hơn là chi tiêu hoặc đầu tư.
Khi tăng trưởng thu nhập chậm lại, các hộ gia đình cắt giảm mua sắm theo ý thích và tiết kiệm nhiều hơn. Các ngành như ô tô và điện thoại thông minh đang thu hẹp khi lần đầu tiên lượng người mua các mặt hàng này giảm. Thương mại điện tử vẫn đang bùng nổ, nhưng tăng trưởng trong chi tiêu trực tuyến đã giảm hơn một nửa trong 4 năm qua, theo Boston Consulting Group.
Cuộc chiến thương mại đã làm tăng chi phí cho thực phẩm nhập từ Mỹ, một phần của sự tăng giá thực phẩm nói chung. Dịch tả lợn châu Phi đã khiến giá thịt lợn tăng vọt. Trên các diễn đàn trực tuyến, những người mua sắm ở Trung Quốc đang kêu gọi "tự do"trái cây và "tự do" thịt lợn.
Vào tháng 8, khi Costco, chuỗi bán lẻ của Mỹ, mở siêu thị đầu tiên tại Thượng Hải, người tiêu dùng Trung Quốc đã đổ xô đến mua sắm hàng giảm giá. Nhưng hầu như trong những chiếc xe đẩy lớn chỉ toàn là thực phẩm thiết yếu như trứng, sữa và thịt.
Người dân Trung Quốc mua thực phẩm tại Costco. Nguồn: New York Times
Mengjie Wu, 30 tuổi, một cư dân Thượng Hải và nhân viên công ty công nghệ, đang lo lắng về giá của các mặt hàng thực phẩm cơ bản, như thịt, và thuốc cho mẹ cô, phải nhập từ Mỹ. Cô và chồng sắp cưới chi gần như tất cả tiền lương hàng tháng của họ - khoảng 5.600 USD trước thuế - để trả hết các khoản vay và thế chấp. Nhưng số tiền nhỏ mà họ chi cho các cửa hàng tạp hóa, khoảng 300 USD, đã tăng 1/10 kể từ đầu năm.
Cô và chồng chưa cưới cũng chưa quyết định liệu có làm đám cưới bây giờ không, bởi vì chi phí sẽ không hề nhỏ. Cô luôn ước mơ một chiếc nhẫn của thương hiệu Tiffany xa xỉ và một lễ cưới ở Bali, Indonesia. Tuy nhiên, chi phí cho chiếc nhẫn Tiffany quá đắt đỏ, vì vậy cô sẽ để cho chồng sắp cưới tùy ý mua bất kỳ thương hiệu nào.