Ngày 8/1/2020, hãng tin BBC xuất bản bài viết "Iran attack: How strong is Iran's military?" (tạm dịch: Iran tấn công: Quân đội Iran mạnh tới mức nào?) của nhóm tác giả Reality Check.
Nhằm giúp độc giả có cái nhìn khách quan, đặc biệt là từ một cơ quan thông tấn phương Tây về năng lực quân sự của Iran trong bối cảnh "bóng ma" của một cuộc chiến cấp độ khu vực đang đến gần, chúng tôi xin được lược dịch bài viết.
Năng lực tên lửa của Iran
Rạng sáng ngày 8/1/2020, Iran đã khai hỏa hàng chục tên lửa vào hai căn cứ của Mỹ ở Iraq. Đây là hành động trả đũa sau khi Tướng Qasem Soleimani thiệt mạng bởi một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) của Mỹ tại sân bay Baghdad.
Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Khamenei nói rằng cuộc tấn công là "một cú tát vào mặt" đối với Mỹ. Trong bối cảnh một cuộc xung đột cấp khu vực có khả năng sẽ diễn ra nếu Mỹ quyết định trả đũa bằng quân sự.
Trước sức ép của lực lượng quân sự mạnh nhất thế giới, năng lực chiến đấu của Iran hiện tại liệu có thế đối đầu hay không là một câu hỏi rất lớn?
Tên lửa của Iran là một phần quan trọng trong kho vũ khí của nước này do không quân tương đối yếu. Các đối thủ trong khu vực như Israel và Arab Saudi, cùng với Mỹ và Anh có khả năng công nghệ để thực hiện các cuộc không kích chính xác.
Lực lượng vũ trang Iran thì ngược lại, họ chưa có được khả năng này và do đó phụ thuộc vào các loại tên lửa.
Theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ, năng lực tên lửa của Iran được đánh giá là mạnh nhất Trung Đông, tuy nhiên kho vũ khí tên lửa chủ yếu là tên lửa tầm ngắn và tầm trung.
Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại Mỹ, Iran có hàng nghìn tên lửa thuộc hơn một chục chủng loại khác nhau.
Ví dụ như tên lửa Qiam-1 được sản xuất hàng loạt từ năm 2011, có tầm bắn lên tới 700km và đầu đạn thông thường 750 kg. Qiam-1 đã được Iran sử dụng để chống lại máy bay chiến đấu IS vào tháng 6/2017.
Các biến thể của tên lửa đạn đạo tầm trung Shahab-3 có thể mang theo đầu đạn nặng trên 750 kg (Iran tuyên bố mang theo đầu đạn 1,2 tấn) và tầm bắn lên tới 1.500 km.
Theo Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế có trụ sở tại Anh, Iran có tới 50 xe phóng tên lửa đạn đạo tầm trung và tới 100 xe phóng tên lửa đạn đạo tầm ngắn,
Theo báo cáo của Mỹ, Iran cũng đang triển khai chương trình tên lửa vũ trụ, nếu đạt được khả năng này Iran có thể áp dụng cho các loại tên lửa liên lục địa (ICBM).
Phóng viên Jonathan Marcus của BBC bình luận: "Iran có năng lực phát triển tên lửa tương đối cao và nhiều chủng loại. Mặc dù không có khả năng khai hỏa chính xác như các tên lửa phương Tây, chúng được cho là "hợp lý" với độ chính xác trung bình".
Mặc dù chương trình tên lửa tầm xa đã bị Iran tạm dừng sau Thỏa thuận hạt nhân 2015, nhưng chương trình có thể đã được nối lại do việc Mỹ rút khỏi thỏa thuận và Iran tuyên bố giảm cam kết.
Tuy không trang bị tên lửa tầm xa, các mục tiêu là căn cứ Mỹ ở Trung Đông và các đồng minh địa phương như Arab Saudi và các vương quốc Vùng Vịnh cũng như Israel hoàn toàn nằm trong tầm bắn của các tên lửa tầm ngắn và tầm trung của Iran.
Vào tháng 5/2019, Mỹ đã triển khai hệ thống phòng không Patriot PAC-3 tới Trung Đông khi căng thẳng với Iran gia tăng. Việc cơ động Patriot không ngoài mục đích nào khác là chống lại tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình và UAV của Iran.
Đồ họa miêu tả cách thức hoạt động của hệ thống phòng không Patriot PAC-3.
Lực lượng vũ trang của Iran
Theo IISS, ước tính có khoảng 523.000 thành viên lực lượng vũ trang Iran đang hoạt động trong một loạt các vị trí quân sự bao gồm 350.000 trong quân đội chính quy và ít nhất 150.000 trong Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).
Hơn 20.000 nhân viên thuộc lực lượng hải quân của IRGC. Nhóm quân này vận hành một số tàu tuần tra vũ trang ở eo biển Hormuz, nơi đã diễn ra nhiều cuộc đối đầu liên quan đến tàu chở dầu có cờ nước ngoài vào năm 2019.
IRGC cũng kiểm soát đơn vị Basij, một lực lượng dân quân tình nguyện có khả năng huy động hàng trăm nghìn tay súng trong trường hợp chiến tranh nổ ra.
Được thành lập 40 năm trước để bảo vệ Cộng hòa Hồi giáo Iran, IRGC đã trở thành một lực lượng quân sự, chính trị và kinh tế lớn theo đúng nghĩa của nó. Mặc dù quân số ít hơn quân đội chính quy nhưng IRGC được coi là lực lượng vũ trang có quyền lực nhất ở Iran.
Các vấn đề kinh tế và các lệnh trừng phạt đã cản trở việc nhập khẩu vũ khí của Iran, giá trị vũ khí nhập khẩu của Iran trong giai đoạn 2009-2018 chỉ tương đương 3,5% nhập khẩu của đối thủ khu vực là Arab Saudi, theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm.
Hầu hết vũ khí của Iran đến từ Nga và phần còn lại từ Trung Quốc.
IRGC có lực lượng hải quân, không quân và các loại vũ khí chiến lược của Iran như tên lửa đạn đạo.
Lực lượng hoạt động ở nước ngoài?
Lực lượng Quds do viên tướng quá cố Soleimani lãnh đạo, tiến hành các hoạt động bí mật ở nước ngoài dưới sự chỉ đạo của IRGC và báo cáo trực tiếp với Lãnh đạo tối cao của Iran, Ayatollah Ali Khamenei. Nó được cho là khoảng 5.000 nhân lực.
Đơn vị này đã được triển khai tới Syria, nơi họ chỉ huy các lực lượng trung thành với Tổng thống Syria Bashar al-Assad và các nhóm dân quân từ các quốc gia Hồi giáo Shia.
Ở Iraq, Lực lượng Quds đã hỗ trợ một lực lượng bán quân sự được gọi là Đơn vị Huy động Nhân dân (PMU) trong việc đánh bại nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS).
Tình báo Mỹ tiết lộ rằng Lực lượng Quds có vai trò rộng lớn hơn bằng cách cung cấp kinh phí, huấn luyện, vũ khí và thiết bị cho các tổ chức mà Washington đã chỉ định là nhóm khủng bố ở Trung Đông bao gồm phong trào Hezbollah của Lebanon và Jihad Hồi giáo (PIJ) ở Dải Gaza.
Lực lượng hải quân của IRGC bắt giữ tàu chở dầu treo cờ Anh Stena Impero tại eo biển Hormuz năm 2019.
Iran có vũ khí hạt nhân không?
Iran hiện không có chương trình vũ khí hạt nhân và trước đây họ đã liên tục khẳng định rằng họ không muốn sở hữu vũ khí hạt nhân. Nhưng Iran có đủ khả năng và kiến thức để chế tạo vũ khí hạt nhân.
Năm 2015, chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Obama ước tính Iran chỉ cần hai đến ba tháng để sản xuất đủ nguyên liệu hạt nhân cho bom nguyên tử.
Thỏa thuận hạt nhân năm đó giữa Tehran và 6 cường quốc thế giới (chính quyền của Tổng thống Trump đã đơn phương từ bỏ vào năm 2018) đưa ra các giới hạn và thanh sát quốc tế đối với các hoạt động hạt nhân của Iran.
Nó nhằm mục đích làm cho việc phát triển vật liệu hạt nhân cấp vũ khí trở nên khó khăn và tốn thời gian hơn.
Sau khi Tướng Soleimani thiệt mạng, Iran tuyên bố sẽ không bị ràng buộc bởi những hạn chế này nhưng vẫn sẽ tiếp tục hợp tác với cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hiệp Quốc là IAEA.
Một video tổng hợp sức mạnh quân sự của Iran vào năm 2019
Máy bay không người lái tấn công (UCAV)
Mặc dù đã bị trừng phạt nhiều năm, Iran đã có thể phát triển UCAV. Tại Iraq, máy bay không người lái của Iran đã được sử dụng từ năm 2016 trong cuộc chiến chống IS. Iran cũng đã xâm nhập không phận Israel với các loại UCAV hoạt động từ các căn cứ ở Syria.
Vào tháng 6/2019, Iran đã bắn hạ một máy bay không người lái trinh sát RQ-4A Global Hawk của Mỹ và tuyên bố đã xâm phạm không phận Iran trên eo biển Hormuz.
Phóng viên Jonathan Marcus của BBC bình luận: "Một khía cạnh khác của chương trình máy bay không người lái của Iran là họ sẵn sàng bán hoặc chuyển giao công nghệ UCAV của mình cho các đồng minh trong khu vực".
Năm 2019, cuộc tấn công bằng UCAV và tên lửa hành trình vào các cơ sở dầu mỏ quan trọng của Arab Saudi đã bị nước này và Mỹ quy trách nhiệm cho Iran. Tehran đã phủ nhận mọi cáo buộc và nói rằng trách nhiệm thuộc về lực lượng Houthi ở Yemen.
Mỹ cáo buộc Iran cung cấp cho lực lượng Houthi ở Yemen máy bay không người lái và tên lửa hành trình.
Iran có khả năng "chiến tranh mạng"?
Năm 2010, sau một cuộc tấn công mạng lớn vào các cơ sở hạt nhân của Iran, Iran đã tăng cường khả năng "chiến tranh mạng" của chính mình. IRGC được cho là có một đơn vị chiến tranh mạng riêng, hoạt động phối hợp với các gián điệp thương mại và quân sự.
Năm 2012, các quan chức Mỹ đã cáo buộc Iran đứng sau một loạt các cuộc tấn công vào mạng lưới các ngân hàng Mỹ.
Theo một báo cáo của quân đội Mỹ năm 2019 cho biết Iran cũng đã nhắm vào các công ty hàng không vũ trụ, nhà thầu quốc phòng,năng lượng, viễn thông trên toàn thế giới.
Cũng trong năm 2019, Microsoft cho biết một nhóm tin tặc "có nguồn gốc từ Iran và liên kết với chính phủ Iran" đã tấn công vào một chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ và xâm nhập vào tài khoản của các quan chức chính phủ Mỹ.
Tên lửa chính xác thuộc dòng Ghaem của Iran có thể khai hỏa từ máy bay chiến đấu, trực thăng và UAV