Chấm dứt thỏa thuận, đòi lại đất dự án
Chính quyền bang Melaka, Malaysia, đã hủy bỏ thỏa thuận với nhà phát triển chính của một dự án hạ tầng nằm trong sáng kiến Vành đai, Con đường do Trung Quốc khởi xướng, sau nhiều năm dự án này bị trì hoãn.
Diễn biến mới làm dấy lên câu hỏi về tương lai của sáng kiến này cũng như cam kết của chính phủ Malaysia với các dự án khác trong khuôn khổ Vành đai, Con đường.
Melaka Gateway là dự án phát triển đảo nhân tạo ở Malacca, Malaysia, khởi động vào tháng 2/2014 dưới thời chính quyền Thủ tướng Najib Razak, ban đầu dự kiến mở cửa năm 2018 và hoàn thành vào năm 2025. Dự án được kỳ vọng mang lại thêm 2.5 triệu khách du lịch trong vòng 12 năm tiếp theo.
Giới chức bang Melaka nêu trong thông cáo rằng thỏa thuận với nhà thầu KAJ Development đã kết thúc, sau khi nhà phát triển này không thể hoàn thành sáng kiến hàng hải rộng 246.45 hecta này, mà hãng nhận thầu từ tháng 10/2017 với cam kết xây dựng các hạng mục gồm hạ tầng cảng, công viên kinh tế, điểm thu hút du khách,... trên ba hòn đảo nhân tạo.
"Công ty [KAJ Development] được yêu cầu trả lại diện tích dự án, có hiệu lực ngay sau thông cáo hủy bỏ thỏa thuận được chính quyền bang ban hành," thông cáo nêu.
KAJ Development, có trụ sở ở Malacca, Malaysia, đã bắt tay với ba công ty Trung Quốc để thực hiện dự án trị giá 43 tỷ ringgit (10.5 tỷ USD) kể trên, trong đó doanh nghiệp năng lượng quốc doanh Trung Quốc PowerChina là nhà cung cấp tài chính chủ chốt.
Theo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP), từ khi được công bố năm 2014, Melaka Gateway đã luôn bị xem là "voi trắng" (white elephant - thuật ngữ chỉ khoản đầu tư, tài sản hoặc một doanh nghiệp rất tốn kém để duy trì và khó sinh lợi), bởi dự án bao gồm hạng mục xây dựng cảng, trong khi Malaysia đã có nhiều cơ sở hạ tầng chất lượng cao thuộc khu vực này. Có rất ít dấu hiệu cho thấy sự hoàn thành ở bất kỳ khâu nào của dự án, giữa những tin đồn rằng các nhà đầu tư Trung Quốc đã rút lui.
Ngay cả hiện nay, tương lai của dự án vẫn rất mơ hồ.
"Dự án [Melaka Gateway] rất tham vọng và rất thiếu nền tảng về kinh tế hay chính trị," theo Francis Hutchinson, nhà nghiên cứu cấp cao và điều phối viên của Chương trình nghiên cứu kinh tế khu vực, thuộc Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore.
"Đơn vị then chốt của địa phương để thúc đẩy dự án là KAJ Development vốn không phải là một cái tên nổi bật ở cấp quốc gia. Họ có một số thương vụ với chính quyền Melaka thông qua công ty con của tập đoàn, song điều này là không đủ trong bối cảnh cạnh tranh tại Malaysia."
Các danh mục đầu tư của Trung Quốc tại Malaysia (Nguồn: SCMP)
Số phận mơ hồ của dự án tham vọng
Melaka Gateway khởi động cùng thời điểm Trung Quốc thúc đẩy mạnh mẽ sáng kiến Vành đai, Con đường và doanh nghiệp nước này ồ ạt tìm kiếm những mối đầu tư sinh lời tiềm năng.
"Nhưng sau một thời gian, rõ ràng là [dự án Melaka Gateway] không cho thấy ý nghĩa về kinh tế hay chính trị," ông Hutchinson nói, bổ sung rằng việc lợi nhuận chủ yếu dự kiến thu về cho bang Melaka khiến sự hỗ trợ của liên bang trở nên ít ỏi hơn nữa.
"Chính quyền Najib Razak phân loại dự án này là một phần của Sáng kiến Vành đai, Con đường, nhưng chưa bao giờ đưa nó vào các văn bản kế hoạch như Kế hoạch thứ 11 của Malaysia hay Kế hoạch tự nhiên quốc gia," ông nói. "Họ cũng chưa bao giờ đầu tư nguồn lực nào cho sáng kiến."
Chính quyền kế nhiệm của Thủ tướng Mahathir Mohamad thậm chí "công khai chống lại sáng kiến". Ông Mahathir nói thẳng rằng dự án Melaka "không cần thiết".
Malaysia định vị nước này là quốc gia then chốt trong sáng kiến Vành đai, Con đường của Trung Quốc, đồng thời là nước đầu tiên xác nhận tham dự hội nghị cấp cao Vành đai, Con đường lần thứ 2 - do Trung Quốc tổ chức - vào năm ngoái. Nhiều dự án trong khuôn khổ sáng kiến vẫn đang được tiến hành, bao gồm tuyến đường sắt bờ Đông (ECRL) trị giá nhiều tỷ ringgit được kỳ vọng sẽ kết nối các vùng nông thôn dọc bờ biển phía Đông Malaysia.
Nhà kinh tế chính trị Terence Gomez cho rằng thỏa thuận KAJ và bang Melaka bị hủy bỏ đồng nghĩa với sự kết thúc cho dự án, "trong bối cảnh chúng ta đang cần [đầu tư nước ngoài]".
"Nền kinh tế Trung Quốc đã phục hồi và đang tăng trưởng. Tại sao chúng ta không lựa chọn tiếp tục thực hiện dự án?"
Melaka Gateway không phải dự án Vành đai, Con đường đầu tiên bị trì hoãn hay hủy bỏ. Khi liên minh của ông Mahathir lên nắm quyền năm 2018, giới chức đã xúc tiến hủy bỏ hai dự án đường ống dẫn khí trị giá 2.3 tỷ USD, đồng thời trì hoãn nhiều dự án khác để đánh giá - bao gồm ECRL.