Các tàu ngầm nguyên tử đa nhiệm đề án 971 (ký hiệu "Shuka-B") thế hệ thứ 3 nổi danh khắp thế giới được mọi người đặt tên là "Sư đoàn mãnh thú".
Gần như tất cả các tàu ngầm thuộc dòng này được đặt tên của những loài thú săn mồi lớn thuộc họ mèo - "Bars" (Báo tuyết), "Pantera" (Báo đen), "Leopard" (Báo hoa mai), "Tiger" (Hổ) và "Gepard" (Báo săn). Tổng cộng trong dòng này có 7 chiếc tàu ngầm nguyên tử.
Nhiệm vụ của chúng - đó là đi săn dưới nước: Chúng phải phát hiện các tàu ngầm của nước ngoài một cách âm thầm. Bảo vệ các tàu ngầm mang tên lửa chiến lược cũng nằm trong nhiệm vụ của chúng.
Chúng sở hữu những tính năng giúp có thể đối đầu ngang ngửa với các tàu ngầm tối tân dòng Los Angeles và Seawolf của Mỹ.
Những chiếc tàu mang tên lửa rất đẹp về khía cạnh kiến trúc này được thiết kế tại Phòng Thiết kế chế tạo máy Malakhit (Saint-Peterburg, Nga), thuộc tập đoàn đóng tàu thống nhất.
"Báo tuyết" đã trở thành chiếc tàu đẹp nhất như thế nào?
Ngày khởi công: 22/02/1985; Ngày ký biên bản bàn giao: 29/12/1988; Ngày 06/4/1990 nó thực hiện lần lặn đầu tiên xuống độ sâu tối đa 600m.
Ông Vladimir Pastukhov, kỹ sư cơ khí bàn giao chiếc tàu ngầm nguyên tử "Báo tuyết", tổng giám đốc "Sevmash" giai đoạn 2004-2007 chia sẻ:
"Các tàu ngầm "mãnh thú" từng là thứ gì đó mới mẻ đối với những người thợ đóng tàu Sevmash.
Đề án "Malakhit" khác biệt rất rõ so với những đề án quen thuộc của Phòng thiết kế Rubin - đơn vị từng thiết kế những tàu ngầm lớn nhất thế giới thuộc đề án 941 Akula, cũng như các tàu ngầm đề án 949 Granit thế hệ thứ 3, 949A Antey và những tàu ngầm chiến lược hiện đại đề án 955 Borey.
Vladimir Pastukhov và chiếc tàu ngầm nguyên tử "Báo tuyết". Ảnh: Sevmash.
Chiếc tàu đầu tiên được đóng tại Viễn Đông (Nga). Vì thế, chúng tôi phải cắp sách tới thành phố Komsomolsk-na-Amur xa xôi để học hỏi do họ từng có kinh nghiệm bàn giao các tàu ngầm thế hệ thứ hai và chiếc tàu đầu tiên của thế hệ thứ 3 "Granit".
Những người thợ Sevmash không chỉ nhanh chóng làm chủ được đề án mới, mà còn áp dụng những giải pháp mới của mình trong quá trình chế tạo và thử nghiệm các tàu ngầm. Dòng này đã trở thành rất tiện lợi và khả năng chiến đấu tốt. Tất cả như một - rất đẹp!
Chu trình kéo dài nhất đó là thử nghiệm tổ hợp định vị, người ta phải bắt đầu đúng thời hạn đã định và kéo dài cũng lâu.
Họ đã nghĩ ra cách thay đổi đôi chút khối lượng công việc: Sản xuất riêng hệ thống làm mát và tổ hợp định vị.
Sau này phương pháp sản xuất này đã được áp dụng chính thức, điều giúp cho tất cả các tàu còn lại, nếu nhìn vào thời hạn chế tạo của toàn bộ dòng này (ngoài chiếc "Gepard" - là một câu chuyện khác), đều xuất xưởng vào mùa xuân. Và đến cuối năm, các tàu ngầm trên đã kịp hoàn thành giai đoạn thử nghiệm và kiểm định của cơ quan nhà nước.
Quá trình sản xuất chiếc tàu ngầm nguyên tử "Báo tuyết" – Bars tại phân xưởng của Sevmash. Ảnh: Sevmash
Những cuộc thử nghiệm tổng thể đã diễn ra mà không có bất cứ sự cố đặc biệt nào. Vào tháng 9, người ta bắt đầu thử nghiệm trên biển. Tôi gặp may với các thuyền trưởng và thuỷ thủ đoàn. Mọi người rất yêu công việc và cần cù.
Các cuộc thử nghiệm là hoạt động kiểm tra nhiều cơ chế, mà sau đó, có thể, không bao giờ được sử dụng. Chuyến ra khơi đầu tiên kết thúc bằng cuộc trở về nguyên vẹn, toàn bộ chương trình đặt ra đã hoàn thành, bất chấp những khó khăn. Nhưng họ cũng gặp may với thời tiết.
Theo như tôi còn nhớ: Chúng tôi đã kết thúc thử nghiệm cấp nhà nước vào đầu tháng 12 khi tổ chức trên thao trường các cuộc bắn thử tên lửa-ngư lôi, còn trên biển chẳng hề bị đóng băng và hoàn toàn yên ả. Chúng tôi đã hoàn thành bài phóng tốt nhất có thể, khi không để mất một viên đạn nào vô nghĩa.
Chế tạo tàu ngầm nguyên tử "Báo tuyết" tại xưởng của nhà máy Sevmash. Ảnh: Sevmash.
Đề án 971 có phần cung cấp năng lượng khá giống với "Granit", nhưng còn về tổng thể thì rất khác. Cụ thể như hệ thống điện tử, vũ khí và những thành tựu của ý tưởng thiết kế. Vào thời điểm đó, đây là chiếc tàu hiện đại nhất.
Nếu đối với "Granit" - đó là các tên lửa hành trình, kẻ huỷ diệt tàu sân bay, thì chiếc tàu này là thợ săn, toàn bộ vũ khí nằm trong các ống phóng ngư lôi.
Về kích thước, nó nhỏ hơn đôi chút so với "Granit" và "Akula". Và điều này giúp chúng tôi thực hiện một vài chế độ với cách tiếp cận sáng tạo, mà không cần phải đi vào khu vực nước sâu.
Điều đó cũng giúp tiết kiệm được thời gian và mang lại cơ hội tinh chỉnh sâu, lấy ví dụ thực hiện phóng đạn từ máy ngư lôi lên không trung ngay tại cầu tàu. Đây là lần đầu tiên chúng tôi thực hiện điều này, nên rủi ro khá cao.
Tất cả mọi thứ được thực hiện để tạo sự thoả mái cho thuỷ thủ đoàn - buồng thuỷ thủ đủ rộng rãi, có cả khu thư giãn với chim, cá và phim ảnh. Nhìn về ngoài, "Báo tuyết" tạo nên sự khác biệt theo chiều hướng tốt, bởi vì trông nó giống tàu ngầm hơn. Thanh lịch, đẹp đẽ, bố trí gọn gàng.
Nếu "Akula" tạo nên ấn tượng của một chiếc tàu to lớn, đáng sợ, còn "Granit" được người ta gọi là "chiếc bánh mì", thì "Báo tuyết" thực sự trông "bảnh trai"!
Đáng tiếc, "Báo tuyết" là chiếc tàu duy nhất mà tính đến thời điểm hiện nay đã bị tiêu huỷ.
"Báo đen": đặt tên cho cả một dòng tàu ngầm như một nữ hoàng của rừng xanh
- Ngày khởi công: 06/11/1986
- Ngày ký biên bản bàn giao: 27/12/1990
- Bắt đầu từ chiếc tàu ngầm nguyên tử này, người ta bắt đầu đặt tên ồ ạt cho các tàu ngầm.
Hồi ức của ông Victor Sorokin, người chịu trách nhiệm bàn giao tàu ngầm nguyên tử "Báo đen", kỹ sư trưởng đề án 971:
Victor Sorokin và tàu ngầm nguyên tử "Báo đen". Ảnh: Sevmash
Vào đầu năm 1990, thuỷ thủ đoàn đã có mặt trên tàu ngầm và chia sẻ với chúng tôi rằng họ quyết định gọi chiếc tàu của mình là "Báo đen" để vinh danh chiếc tàu ngầm đã giành được chiến thắng trên biển, khi nhấn chìm khu trục hạm "Vittoria" của Anh vào năm 1919.
Nó là chiếc tàu ngầm đầu tiên ghi điểm số cho các thuỷ thủ tàu ngầm Liên Xô.
Tuy nhiên, ý tưởng này đã không nhận được sự ủng hộ của Bộ Tư lệnh Hải quân vì chỉ thị nào đó được ban hành từ năm 1939 về việc không được phép đặt tên cho các tàu ngầm, mặc dù nhiều tàu ngầm mang tên Đại hội XXVI, 70 năm Đoàn TNCS Lê-nin, Minsk, Rostov,... đã rẽ sóng trên đại dương.
Tôi không biết tại sao, nhưng ý tưởng này đã thổi hồn cho chúng tôi. Dần dần, tất cả những thành viên tham gia đề án chế tạo bắt đầu gọi chiếc tàu ngầm này là "Báo đen".
Trước khi chiếc tàu được xuất xưởng, theo đề xuất của chúng tôi, các hoạ sĩ thiết kế đã vẽ lên phần mũi tàu một chiếc bóng màu đen của nữ hoàng rừng xanh và dòng chữ "Báo đen".
Khi bắt đầu các cuộc thử nghiệm tại nơi neo đậu, chúng tôi cùng với thuyền trưởng đã gửi thêm một công văn nữa cho đích danh tư lệnh Hạm đội Biển Bắc, nhưng vẫn không nhận được câu trả lời.
Cùng lúc đó, công tác chuẩn bị cho Đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô lần thứ 28 đang diễn ra. Trong số các đại biểu được bầu đi dự Đại hội có phóng viên của tờ báo do nhà máy Sevmash xuất bản, ông Andrei Maslennikov.
Ông ấy được giao tận tay bức ảnh chụp con tàu với hình vẽ "Báo đen" và yêu cầu phát biểu về mong muốn của chúng tôi. Khi trở về từ Moscow, ông ấy chia sẻ rằng đã chuyển bức ảnh cho chính uỷ Hải quân, người mà xác nhận rằng sẽ xem xét vấn đề này.
Đồng thời, sĩ quan chính trị này còn bông đùa: "Theo tôi thì ở đây mọi thứ đã được giải quyết xong rồi!".
Lễ thượng cờ trên tàu ngầm nguyên tử "Báo đen", năm 1990. Ảnh: Cơ quan báo chí Sevmash
Hôm 10/10/1990, khi đang lênh đênh trên biển để thử nghiệm, chúng tôi nhận được bức điện của chính phủ về việc Tư lệnh Hải quân Vladimir Chernavin đã quyết định đặt tên "Báo đen" cho chiếc tàu của chúng tôi, còn chiếc tàu đầu tiên - mã số nhà máy 821 - được đặt là "Báo tuyết".
Có thể tưởng tượng chúng tôi vui mừng tới mức nào! Từ đó, các tàu ngầm đề án 949 bắt đầu được đặt tên. Cả sau này - đề án 885 "Yasen" (mang tên các thành phố). Các tàu ngầm mang tên lửa thế hệ thứ 4 (đề án 955 "Borey") được mang tên các bá tước vĩ đại người Nga.
"Chó sói" đã bước ra khỏi tình huống khẩn cấp hoàn toàn lành lặn như thế nào
- Ngày khởi công: 14/11/1987
- Ngày ký biên bản bàn giao: 29/12/1991
Leonid Berezovsky và tàu ngầm nguyên tử "Chó sói". Ảnh: Sevmash
Hồi ức của ông Leonid Berezovsky, người chịu trách nhiệm bàn giao tàu ngầm nguyên tử "Chó sói":
"Chó sói" có một hành trình không hề đơn giản chút nào. Những thiết bị mới đã được lắt đặt cho nó, do vậy cần có thời gian để làm quen. Các bản vẽ thiết kế không có sự khác biệt nhiều so với những dòng tàu ngầm đời trước. Chân vịt thiết kế mới đã gặp phải không ít vấn đề.
Thử nghiệm bắn đạn mất khá nhiều thời gian, bởi vì bắn rất nhiều lần và nhằm vào nhiều mục tiêu. Kết thúc giai đoạn thử nghiệm cấp nhà nước là bài bắn bằng các tên lửa kiểu "Tomahawk" của Mỹ. Chỉ có điều đó là tên lửa tốt hơn, và bắn được xa hơn.
Quỹ đạo bay của các tên lửa được theo dõi sát sao từ trên không bằng máy bay cảnh báo sớm, 2 tiêm kích và 1 trực thăng, làm nhiệm vụ kiểm soát giai đoạn cuối trong quá trình tên lửa công kích mục tiêu. Lãnh đạo các bài bắn tên lửa là chủ tịch Uỷ ban nhà nước, ông Petr Margulis.
Chúng tôi đã thực hiện trước các lần phóng diễn tập. Bài bắn được thống nhất với các tàu hậu cần mặt nước, đã nhận được sự chấp thuận. Thời tiết rất thuận lợi. Chúng tôi lặn xuống độ sâu để bắt đầu nhiệm vụ.
Trong quá trình lặn xuống, có thứ gì đó bắt đầu gõ ở bên ngoài thân tàu. Chủ tịch Uỷ ban nhà nước đã hỏi tôi: Có chuyện gì vậy?
Tôi chợt nhớ ra rằng chúng tôi chưa đóng kín khoang chứa thang chống bão bên ngoài thân tàu. Vì thế nên nắp khoang gây ra tiếng gõ. Ông Margulis tỏ vẻ hài lòng với lời giải thích, sau đó mọi thứ diễn ra đúng như kế hoạch.
Chiếc tàu hộ tống ngay lập tức làm chúng tôi chết lặng. Hoá ra, loạt phóng đã bị huỷ bỏ vào thời khắc cuối cùng, bởi vì chiếc trực thăng tại điểm cuối không hiểu vì lý do nào đó, đã không cất cánh, và chiếc tàu chống hạm hạng nhỏ đã ném lựu đạn về phía chúng tôi để báo cho chúng tôi hiểu rằng mọi thứ được huỷ bỏ, và chúng tôi nổi lên mặt nước.
Và đó là âm thanh mà chúng tôi tưởng tiếng gõ lộp bộp. Lần phóng tên lửa không được phép - đó là một tình huống khẩn cấp. Chủ tịch Uỷ ban quốc gia nhanh chóng quay tàu trở về căn cứ, ngay lập tức nhảy lên bờ và báo cáo với tư lệnh.
Vị tư lệnh khi đó chỉ hỏi câu duy nhất: "Mọi thứ diễn ra bình thường chứ? Đúng kế hoạch chứ?". Chúng tôi trả lời: "Mọi thứ diễn ra đúng kế hoạch". Và vị tư lệnh còn nói là chúng tôi rất cừ khôi nữa!
Hiện nay "Chó sói" đang nằm tại Trung tâm sửa chữa tàu thuyền "Ngôi sao nhỏ" để tu sửa và tôi nghĩ rằng sau một vài năm nữa nó sẽ lại có mặt trong hàng ngũ và thực hiện nhiệm vụ tuần tra chiến đấu.
"Báo hoa mai": Thứ gì bên trong chiếc tàu ngầm nguyên tử "mãnh thú"
- Ngày khởi công: 26/10/1988
- Ngày ký biên bản bàn giao: 30/12/1992
Khác biệt so với phiên bản cơ sở nhờ những tính năng tàng hình tốt nhất
Ông Victor Kuznetzov và mẫu trưng bày chiếc tàu ngầm nguyên tử "Báo hoa mai". Ảnh: Sevmash.
Hồi ức của ông Victor Kuznetzov, người chịu trách nhiệm bàn giao tàu ngầm nguyên tử "Báo hoa mai":
Vận tốc của "Báo hoa mai" là 32 hải lý (gần 64km/h). Nó có tiếng ồn thấp, bởi vì được thực hiện theo công nghệ hoàn toàn khác so với của Phòng thiết kế "Rubin" từng áp dụng.
Có nghĩa là bên trong nó có những khối mà được gọi là các kệ, có bố trí thiết bị và sau đó được đẩy vào các khoang, rồi được hàn chặt với nhau. Những tàu ngầm đời trước từng do thám dọc bờ biển của Mỹ và cần phải nói rằng, chúng đã không bị phát hiện.
Bên trong chiếc tàu có 6 khoang, mỗi khoang phục vụ những mục tiêu nhất định. Khoang thứ nhất - đó là khoang tên lửa-ngư lôi, hoàn toàn được sử dụng để tiêu diệt các tàu ngầm và tàu chiến mặt nước. Khoang thứ hai - khoang sinh hoạt, nơi bố trí các buồng 2 và 4 thuỷ thủ để phục vụ thuỷ thủ đoàn 75 người.
Khoang thứ ba - khoang chứa máy phát diesel để cung cấp toàn bộ năng lượng. Trong khoang thứ nhất còn có các ắc quy và hố đựng ắc quy để phòng trường hợp máy phát chính hư hỏng.
Khoang thứ tư - khoang lò phản ứng. Đây là động cơ tạo ra năng lượng, cung cấp cho toàn bộ chiếc tàu. Và cuối cùng, khoang thứ sáu - đó là khoang chứa các thiết bị cơ điện bổ trợ, bánh lái. Còn có thêm buồng điều khiển bánh lái.
Trên "Báo hoa mai", người ta trang bị tổ hợp định vị đa năng rất mạnh mà có thể giúp tìm kiếm được các mục tiêu.
Tại sao thuyền trưởng của "Hổ" lại được phong danh hiệu Anh hùng Nga?
- Ngày khởi công: 26/10/1988
- Ngày ký biên bản bàn giao: 30/12/1992
Ông Sergei Khviyuzov và tàu ngầm nguyên tử "Tiger". Ảnh: Sevmash
Hồi ức của ông Sergei Khviyuzov, kỹ sư cơ khí chịu trách nhiệm bàn giao tàu ngầm nguyên tử "Tiger":
Về chiếc tàu này, có thể nói rằng mọi thứ diễn ra rất suôn sẻ, không có bất cứ vấn đề bất thường nào. Và các cuộc thử nghiệm diễn ra rất thành công, chiếc tàu được bàn giao ngay trước thềm Năm mới.
Sau này, nó có số phận thú vị. Người ta sử dụng nó cho những nhiệm vụ chiến đấu - các chiến dịch quan trọng gần bờ biển của Mỹ, vì thế thuyền trưởng đã được phong danh hiệu Anh hùng Nga.
Nó chỉ gây ra tiếng sột soạt nho nhỏ gần bờ biển của Mỹ. Thuỷ thủ đoàn đã chứng tỏ được khả năng rất tốt của mình ở đó.
Đề án 971 là dòng tàu ngầm rất thành công. Mặc dù ban đầu chúng tôi tưởng rằng Phòng thiết kế "Rubin" đã thiết kế những hệ thống năng lượng của mình thông minh hơn nhiều trên các tàu ngầm như "Granit", "Antey".
Chúng tôi, khi học hỏi được nhiều thứ trên "Granit", đã áp dụng vào "Bars". Sự khác biệt nằm ở hai yếu tố - tổ hợp phi âm đa năng, mà được đặt ở phía trước và mang tới điểm mới nhất định, và ăng-ten UPV (thiết bị phân tích âm tần).
Khá khó để phân biệt các tàu ngầm này với nhau, nếu như không nhìn vào chữ ký của các thuyền trưởng thực hiện nhân dịp kỷ niệm nào đó.
"Heo rừng": những tàu ngầm "với sự quyến rũ đặc biệt"
- Ngày khởi công: 13/7/1990
- Ngày ký biên bản bàn giao: 25/11/1995
Đây là chiếc tàu ngầm nguyên tử duy nhất của Nga chính thức từng có mặt tại cảng của NATO gần thành phố Brest (Pháp).
Hồi ức của ông Alexandr Kholodov, phó kỹ sư trưởng về công nghệ của tàu ngầm nguyên tử "Vepr":
Công tác chế tạo diễn ra phức tạp. Nó đến sau khi quá trình thử nghiệm tại nhà máy không hoàn thành được các nhiệm vụ nhất định. Chúng tôi bắt đầu nghiên cứu hồ sơ.
Vấn đề liên quan tới việc ăng-ten kéo không đạt được các thông số đã định, và chiếc tàu ngầm quay về mà không hoàn thành được chương trình. Mọi người quyết định cho chiếc tàu ra khơi lần nữa.
Ông Alexandr Kholodov và tàu ngầm nguyên tử "Vepr". Ảnh: Sevmash.
Sau khi thay đổi một vài chỉ số của chiếc ăng-ten kéo, chiếc tàu ngầm lại ra khơi và lần này mọi thứ diễn ra đúng theo kế hoạch.
Tất cả các tàu ngầm do Phòng thiết kế "Malakhit" chế tạo có nét quyến rũ đặc biệt. Chúng trông giống với chú cá voi hoặc con cá lớn, trông tròn trịa hơn.
"Báo săn": viên kim cương của "sư đoàn mãnh hổ"
- Ngày khởi công: 23/9/1991
- Ngày ký biên bản bàn giao: 03/12/2001
- Chiếc tàu ngầm nguyên tử tuần dương đầu tiên của thế kỷ XXI
Đích thân Tổng thống Vladimir Putin lần đầu tiên có mặt tại "Sevmash" là do "Báo săn".
Hồi ức của ông Valery Golub, phó kỹ sư trưởng chịu trách nhiệm bàn giao chiếc tàu ngầm nguyên tử "Gepard" (Báo săn):
Đây là một trong những chiếc tàu đầu tiên của chúng tôi mà đạt được tới cấp độ tiêu chuẩn thế giới về các tính năng kỹ-chiến thuật, trong đó phải kể đến tính năng rất quan trọng đối với tàu ngầm - đó là tiếng ồn.
"Báo săn" được chế tạo vào thời kỳ khó khăn của đất nước và của nhà máy. Nếu chu trình từ khởi công cho tới bàn giao cho hạm đội 6 chiếc tàu trước chỉ kéo dài trong khoảng 4 năm, thì đối với chiếc tàu này phải mất tới 10 năm.
Ông Vldimir Putin tại lễ xuất xưởng của chiếc tàu ngầm "Gepard", năm 1999. Ảnh: Sevmash
Công sức của ban lãnh đạo "Sevmash" chính là việc giữ lại được đội ngũ nhân sự, nhưng trình độ đào tạo công nhân và các chuyên gia so với trước đây đã mai một đi nhiều. Chất lượng máy móc, phụ tùng của chiếc tàu này cũng giảm. Tất cả những thứ đó đã khiến cho thời hạn thử nghiệm bị kéo dài.
Khi vượt qua được giai đoạn khó khăn, đất nước bắt đầu hồi sinh từng bước, ban lãnh đạo đã thay đổi. Thủ tướng chính phủ Nga vào thời điểm đó là ông Vladimir Putin đã tham dự buổi lễ xuất xưởng của chiếc tàu này.
Đối với tôi, đó là một sự kiện đáng nhớ trên quan điểm của việc cuối cùng thì đã có những người có thể nhìn thấy và kết nối tương lai của đất nước với khả năng tự bảo vệ mình.
Chỉ có thể bảo vệ chính mình khi có lực lượng quân đội và hạm đội tương xứng. Sau đó, ông ấy đã tham gia vào lễ thượng cờ trong vai trò tổng thống Nga.
"Gepard" là viên kim cương của dòng tàu ngầm "mãnh thú". Trên quan điểm về các tính năng vận hành, những tàu ngầm nguyên tử này xứng đáng nhận được tôn trọng và yêu quý không chỉ của các công nhân, mà đã tập trung tối đa công sức, trí tuệ và nỗ lực khi chế tạo và thử nghiệm con tàu, mà còn của tất cả các thuỷ thủ đoàn.