Theo Business Insider, ngay cả trước khi chuỗi cung ứng gặp rắc rối do đại dịch COVID-19, các công ty đa quốc gia đã cân nhắc việc đa dạng hóa nguồn cung sau khi Tổng thống Mỹ tiền nhiệm Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại chống lại Trung Quốc. Căng thẳng giữa Washington và Bắc Kinh vẫn ở mức cao dưới thời chính quyền Tổng thống đương nhiệm Joe Biden.
Công nhân đang lắp ráp xe máy trong một nhà xưởng tại Việt Nam. Ảnh: AFP
Trong những năm gần đây, các công ty bao gồm Apple và Mazda đã chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang các nước châu Á lân cận như Việt Nam và Bangladesh… nhưng vấn đề không đơn giản như vậy.
Mặc dù hoạt động sản xuất thành phẩm đang dịch chuyển ra khỏi Trung Quốc nhưng chuỗi cung ứng vẫn chưa tách rời được quốc gia này. Dữ liệu thương mại cho thấy, các nhà sản xuất Trung Quốc đang lắp ráp ít thành phẩm hơn tại quê nhà. Thay vào đó, họ đang vận chuyển nguyên liệu chế biến và sản phẩm trung gian đến Đông Nam Á để lắp ráp lần cuối.
Misha Govshteyn - Giám đốc điều hành của công ty MacroFab, một nền tảng sản xuất thiết bị điện tử có trụ sở tại Houston, Mỹ - nói với Business Insider rằng: "Các công ty đang chuyển quy trình sản xuất sang các quốc gia khác, bao gồm các khu vực ở châu Á và Bắc Mỹ, để đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ."
Trung Quốc nhập khẩu ít sản phẩm trung gian hơn từ châu Á
Theo Business Insider, chuỗi cung ứng là một phần của hệ sinh thái. Để sản xuất tại Trung Quốc, nguyên liệu thô hoặc sản phẩm trung gian phải đến từ đâu đó trong hoặc ngoài nước.
Các công ty đa quốc gia đang chuyển chuỗi cung ứng của họ ra khỏi Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là các nước khác ở châu Á – những nước cung cấp hàng hóa hoặc sản phẩm trung gian cho Trung Quốc – đã chứng kiến xuất khẩu của họ sang Trung Quốc giảm sút.
Trong một báo cáo ngày 8/9 có tiêu đề "Châu Á đang dần tách rời khỏi Trung Quốc?", các nhà kinh tế từ tập đoàn tài chính Nomura Holdings cho biết, tỷ trọng xuất khẩu từ các nước châu Á khác sang Trung Quốc đã giảm từ 22% vào tháng 4/2021 xuống 18% vào tháng 6/2023 dựa trên mức trung bình trong 12 tháng. Sự chậm lại này đánh dấu sự suy giảm trong hai năm lớn nhất trong vòng hai thập kỷ.
Nomura cho biết, sự suy giảm này phản ánh sự dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Sonal Varma - nhà kinh tế trưởng của Nomura tại Ấn Độ và châu Á (trừ Nhật Bản) - nói với Business Insider rằng: "Xu hướng giảm tỷ trọng của Trung Quốc trong tổng xuất khẩu của châu Á đã và đang diễn ra trong một khoảng thời gian."
Theo Sonal Varma, - nhà kinh tế trưởng của Nomura tại Ấn Độ và châu Á (trừ Nhật Bản) - tỷ trọng của Trung Quốc trong tổng xuất khẩu của châu Á đã giảm trong 5 năm qua. Ảnh: EPA-EFE
Xuất khẩu lắp ráp sản phẩm của Trung Quốc sang Đông Nam Á tăng
Theo Business Insider, mặc dù châu Á có vẻ đang tách rời khỏi Trung Quốc nhưng ít nhất một khu vực trên lục địa này đang ngày càng gắn bó hơn với gã khổng lồ Đông Á.
Thương mại của khu vực Đông Nam Á với gã khổng lồ Đông Á ngày càng gắn bó với nhau hơn trong một hiện tượng được gọi là kết nối bạn bè - một hoạt động trong đó chuỗi cung ứng tập trung vào các quốc gia được coi là đồng minh chính trị hoặc kinh tế.
Một báo cáo của ngân hàng HSBC công bố vào tháng 9 cho thấy, xuất khẩu của Trung Quốc sang Đông Nam Á nhiều hơn sang Mỹ và châu Âu.
Xuất khẩu từ Trung Quốc sang ASEAN đã đạt gần 600 tỷ USD mỗi tháng dựa trên mức trung bình trong 12 tháng do HSBC tổng hợp, vượt qua kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ và châu Âu kể từ đầu năm 2023.
"Sự thay đổi này một phần là do các bộ phận có nguồn gốc từ Trung Quốc đang được chuyển đến Đông Nam Á để lắp ráp lần cuối trước khi được tái xuất khẩu đến các điểm tiêu dùng cuối cùng – như Mỹ", Frederic Neumann - nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á của HSBC - viết trong báo cáo.
Quan sát của HSBC phản ánh những phát hiện được đưa ra trong báo cáo tháng 4 của Yukon Huang và Genevieve Slosberg - các nhà nghiên cứu tại Chương trình Carnegie Châu Á.
Họ cũng phát hiện ra rằng, Trung Quốc đóng vai trò "hậu trường" trong việc cung cấp linh kiện, nguyên liệu cho hàng xuất khẩu của các nước khác sang Mỹ, mặc dù tỷ trọng của Trung Quốc trong tổng hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ đã giảm từ 22% xuống 17% trong giai đoạn 2017-2022.
Họ viết: "Trung Quốc có thể xuất khẩu trực tiếp ít hơn sang Mỹ, nhưng hiện tại họ đang gián tiếp xuất khẩu nhiều hơn".
Như Business Insider đã đưa tin vào tháng 4, ngay cả các công ty Trung Quốc cũng đang chuyển chuỗi cung ứng của họ ra khỏi Trung Quốc để tránh rủi ro.
Thật vậy, các công ty Mỹ đã có yêu cầu đặc biệt đối với Guangdong Vanward New Electric - nhà sản xuất máy nước nóng lớn nhất Trung Quốc - về việc xây dựng các nhà máy ở nước ngoài "để tiếp tục hợp tác với họ", Lu Yucong - Chủ tịch Guangdong Vanward New Electric - nói với Financial Times vào tháng 4.
Trung Quốc có thể tiếp tục đóng vai trò to lớn trong chuỗi cung ứng thế giới
Bất chấp những kêu gọi giảm rủi ro liên quan đến Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới có thể sẽ tiếp tục đóng một vai trò to lớn trong thương mại toàn cầu, ngay cả khi đó là vai trò gián tiếp.
Theo Huang và Slosberg của Carnegie, vào năm 2021, Trung Quốc chiếm khoảng 1/3 tổng lượng sản xuất của thế giới.
Govshteyn của MaroFab lặp lại quan điểm khi nói: "Trung Quốc sẽ luôn là một phần quan trọng trong thương mại toàn cầu."