Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu ngày càng trầm trọng, thế giới đang phải chuẩn bị cho những đợt nắng nóng diễn ra ngày càng gay gắt. 1,9 tỷ chiếc điều hoà hiện đang có mặt trên Trái Đất và ước tính sẽ có thêm 4,1 tỷ chiếc nữa được bán ra từ giờ cho tới năm 2030.
Nhưng một nghiên cứu mới đang trên tạp chí Lancet Planetary Health đang khuyến khích chúng ta từ bỏ điều hoà để quay trở lại một phương pháp làm mát truyền thống, giá rẻ và thân thiện hơn với môi trường: Những chiếc quạt điện.
"Điều này cực kỳ quan trọng vì điều hòa không khí vừa trực tiếp và gián tiếp góp phần vào việc phát thải khí nhà kính làm trầm trọng thêm vấn đề khí hậu", nhà sinh lý học Ollie Jay từ Đại học Sydney cho biết.
"Mặt khác, quạt điện chỉ đòi hỏi năng lượng ít hơn từ 30 đến 50 lần so với điều hòa để hoạt động. Chúng bền vững hơn và dễ tiếp cận hơn, đặc biệt là với người dân và các quốc gia có thu nhập thấp tới trung bình".
Khi thế giới ngày càng có nhiều điều hòa
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) nhu cầu về điều hòa không khí trên khắp thế giới sẽ ngày càng tăng khi nhiệt độ Trái Đất tăng lên, người dân trở nên giàu có hơn và tập trung sống nhiều hơn trong các đô thị.
Mặc dù 175 nước trên thế giới đã cùng đã ký Thỏa thuận Paris nhằm hạn chế phát thải nhà kính và giữ mức nhiệt tăng không quá 2oC. Nhưng với xu hướng như hiện nay, các nhà khoa học dự báo mức tăng nhiệt có thể lên tới 3oC, thậm chí 4,8oC nếu Thỏa thuận Paris bị phá vỡ.
Mức nhiệt tăng sẽ còn lớn hơn trong các thành phố vì hiệu ứng đảo nhiệt. Hiệu ứng xảy ra từ các mặt đường nhựa màu đen, hấp thụ hầu như tất cả các bức xạ năng lượng cao đến từ mặt trời.
Vào buổi sáng, nhiệt độ mặt đường có thể đạt từ 40-60oC. Lượng nhiệt này được lưu trữ và tỏa lại không khí khi đêm xuống. Bởi vậy, dẫu không có mặt trời, đêm thành phố vẫn trở thành một đảo nhiệt.
Các nhà khoa học ước tính các thành phố có quy mô lớn hơn 1 triệu dân sẽ phải đối mặt với mức nhiệt tăng từ 1 đến 3oC so với khu vực xung quanh. Điều này thúc đẩy nhu cầu lắp đặt điều hòa tăng cao, khi cư dân trong các thành phố cũng ngày càng giàu lên.
Dự báo doanh số bán thiết bị làm mát từ nay đến năm 2030.
Chỉ tính riêng khu vực Châu Á Thái Bình Dương, tầng lớp trung lưu được dự đoán sẽ tăng thêm 3,5 tỷ người vào năm 2030, tương đương 65% dân số thế giới. Và khi người dân giàu lên, thứ đầu tiên họ mua sẽ là tủ lạnh, kế đó là điều hòa nhiệt độ.
Chẳng hạn, nhìn vào Trung Quốc, chỉ trong 2 thập kỷ, tỷ lệ sở hữu tủ lạnh của các hộ gia đình nước này đã tăng từ 7% năm 1995 lên 95% vào năm 2007. Doanh số bán điều hòa của Trung Quốc cũng tăng từ hơn 60 triệu chiếc (năm 2010) lên 100 triệu chiếc (năm 2021-dự tính) và được cho là sẽ đạt kỷ lục 133,7 triệu chiếc vào năm 2030.
Tổng lượng điều hòa nhiệt độ được bán ra trên toàn thế giới từ nay cho tới năm 2030 là 4,1 tỷ chiếc.
Trái Đất đã quá nóng để quạt điện mất tác dụng?
Ngày nay, nhiều cơ quan y tế công cộng hàng đầu, bao gồm cả Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Dịch vụ Y tế Quốc gia Vương quốc Anh (NHS) khuyến cáo người dân, đặc biệt là người lớn tuổi, không nên bật quạt điện vào những ngày có nhiệt độ trên 35oC vì điều đó có thể làm tăng nguy cơ sốc nhiệt.
Một thực tế phải nói rõ: Quạt không làm mát không khí. Nó chỉ tạo ra dòng khí chuyển động và đập vào da bạn. Cơ chế làm mát của quạt liên quan đến hiện tượng đối lưu khi gió mang mồ hôi trên da của bạn bay đi, khi nó đã hấp thu một lượng nhiệt của cơ thể, và thay thế bằng một luồng không khí mát xung quanh da khiến bạn thấy dễ chịu.
Làm mát bằng đối lưu chỉ hiệu quả khi bạn thổi dòng không khí lạnh hơn thay thế cho dòng không khí nóng hơn xung quanh cơ thể. Do vậy, khi nhiệt độ không khí quá nóng, bật quạt nghĩa là bạn đang thổi không khí nóng hơn vào người mình.
Đặc biệt, vào những ngày trời khô có độ ẩm thấp, luồng không khí nóng từ quạt có thể làm bay hơi mồ hôi trước khi nó kịp hấp thụ nhiệt trên da bạn, do đó, làm cơ thể bạn càng nóng hơn.
"Đó chính là cơ chế hoạt động của lò nướng", Ollie Jay cho biết. "Một con gà trong lò nướng sẽ chín nhanh hơn khi bạn bật quạt, vì đối lưu khiến nhiệt độ tăng nhanh hơn".
Điều tương tự nhưng ngược lại xảy ra vào những khi trời cực kỳ ẩm, quạt thổi thêm hơi nước vào người khiến mồ hôi của bạn không thể bay hơi, nó trở thành một cái "bẫy" nhiệt xung quanh người khiến bạn thấy cực kỳ nóng và khó chịu vì oi bức.
Khuyến cáo của WHO, CDC và NHS đặt ra một câu hỏi: Liệu khi nhiệt độ Trái Đất tăng lên, nó có làm cho quạt điện trở lên lỗi thời hay không?
Theo một báo cáo của The Economist, kịch bản biến đổi khí hậu tồi tệ nhất có thể khiến nước Mỹ có 71 ngày/năm có nhiệt độ trên 35oC vào cuối thế kỷ. Con số ở các nước ở xích đạo thậm chí còn cao gấp nhiều lần: Mexico sẽ có 113 ngày/năm có nhiệt độ trên 35oC, Indonesia là 123 ngày và Ấn Độ là 181 ngày tương đương một nửa số ngày trong năm.
Dự báo số ngày trong năm có nhiệt độ trên 35 độ C tại một số quốc gia trên thế giới từ năm 2080-2099.
Nếu cứ với tốc độ tăng nhiệt này, quạt điện sẽ không còn phù hợp với người dân ở một số quốc gia. Họ sẽ bắt buộc phải chuyển sang dùng điều hòa nhiệt độ trong những ngày quá nóng.
Thật không may, việc dùng điều hòa lại có thể làm các vấn đề khí hậu trở nên trầm trọng hơn. Đó là bởi điều hòa tiêu tốn năng lượng gấp hàng chục lần quạt điện. Để làm lạnh, các thiết bị này còn sử dụng đến những hóa chất không thân thiện như chlorofluorocarbons (CFC), hydrofluorocarbons (HFC) và hydrochlorofluorocarbons (HCFC).
Trong khi CFC có thể làm thủng tầng ozone, HFC và HCFC được biết đến là những khí nhà kính mạnh gấp hàng chục nghìn lần so với CO2. "Cho đến nay, các hợp chất này kết hợp với nhau đã chiếm gần 11% tổng lượng khí thải nhà kính trên toàn thế giới", Clare Perry, nhà vận động cấp cao tại Cơ quan Điều tra Môi trường (EIA), một tổ chức phi lợi nhuận chuyên điều tra và vận động chống lạm dụng môi trường cho biết.
Nghiên cứu mới khuyến khích người trẻ nên dùng quạt điện
Để kiểm tra các điều kiện khuyến cáo của WHO có đúng với thực tế hay không, một nhóm nghiên cứu quốc tế đã tiến hành một số nghiên cứu sinh lý học trong phòng thí nghiệm.
Họ đã tạo ra môi trường giả lập của một ngày nhiệt độ lên tới 40oC và độ ẩm khoảng 50%. Nhóm nghiên cứu nhận thấy sử dụng quạt điện vẫn khá hiệu quả trong việc hạ nhiệt cơ thể cho thanh niên. Chỉ khi nhiệt độ vượt quá 47°C và độ ẩm giảm xuống dưới 10%, quạt mới làm tăng nguy cơ căng thẳng nhiệt và sốc nhiệt ở những người dưới 65 tuổi.
Nhưng đúng như khuyến cáo, những người lớn tuổi hơn đã gặp khó khăn khi chịu đựng độ khô và mức nhiệt cao hơn. Trong phòng thí nghiệm, những người trên 65 tuổi đã trải qua căng thẳng nhiệt khi họ sử dụng quạt vào những ngày trên 42°C với độ ẩm lớn hơn 50%.
Dựa trên những thử nghiệm này, các tác giả cho biết người trẻ vẫn có thể sử dụng quạt điện trong những ngày nhiệt độ dưới 39oC, bất kể độ ẩm không khí. Trong khi đó, người lớn tuổi khỏe mạnh có thể sử dụng quạt vào những ngày dưới 38°C và người lớn tuổi đang dùng các loại thuốc kháng cholinergic (làm giảm tiết mồ hôi) có thể sử dụng quạt khi nhiệt độ ở dưới 37°C.
Các tác giả nghiên cứu đã thu thập các dự báo thời tiết ở 108 thành phố lớn trên thế giới từ năm 2007 đến năm 2019 để đối chiếu với ngưỡng nhiệt này. Kết quả cho thấy thanh niên và người trẻ có thể sử dụng quạt điện an toàn trong 97% thời gian nắng nóng trong năm. Trong khi đó, người lớn tuổi có 5% số ngày nắng nóng không nên sử dụng quạt điện.
Nghiên cứu cho thấy quạt điện có ích trong 100% những ngày nóng ở Biên Hòa và Tp. Hồ Chí Minh, nhưng chỉ có ích trong 95% những ngày nắng nóng ở Đà Nẵng và Hải Phòng. Đối với Hà Nội, người già trên 65 tuổi nên dùng điều hòa trong 5% những ngày nắng nóng đỉnh điểm để đảm bảo an toàn, ngược lại, quạt điện an toàn 100% với những người trẻ tuổi.
Ở 12 quốc gia có doanh số bán điều hòa tăng mạnh nhất thế giới, bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc, Brazil, Mỹ và Mexico, việc sử dụng quạt sẽ có lợi và an toàn cho thanh niên trong gần 99% tất cả những ngày thời tiết nóng bức.
Với khả năng giảm được từ 3-5oC, quạt có thể được sử dụng an toàn cho cả người già và trẻ nhỏ ở các nước Bắc Âu, các vùng đông bắc của Hoa Kỳ, Canada, tất cả Nam Mỹ và phần lớn Đông Nam Á. Chỉ ở những khu vực đặc biệt khô cằn, như Trung Đông và Tây Nam của Hoa Kỳ, và những khu vực đặc biệt ẩm ướt, như miền bắc Ấn Độ và Pakistan, sử dụng quạt điện mới có thể lợi bất cập hại.
Nhà sinh lý học Ollie Jay từ Đại học Sydney cho biết: "Chúng tôi đã chỉ ra rằng đối với những người trẻ tuổi, việc sử dụng quạt có thể được khuyến khích ở hầu hết các khu vực trên thế giới, ngoại trừ những người sống ở những khu vực cực kỳ nóng và khô cằn".
Nếu tất cả những người dưới 65 tuổi chuyển từ điều hòa không khí sang quạt điện, ước tính cho thấy thế giới sẽ giảm được gần 10% lượng khí thải CO2 toàn cầu và giảm gần 60% lượng khí thải hydrofluorocarbon.
Rõ ràng, quạt là một giải pháp thay thế "xanh hơn" cho điều hòa không khí, và đối với người trẻ, nó gần như là một giải pháp an toàn tuyệt đối. Chỉ những người dùng thuốc kháng cholinergic mới cần điều hòa nhiệt độ vào những thời điểm đặc biệt nóng trong năm.
"Hy vọng của chúng tôi là các cơ quan y tế công cộng sẽ sửa đổi các khuyến nghị hiện tại của họ để phù hợp với bằng chứng khoa học mới nhất", nhà sinh lý học môi trường Nathan Morris từ Đại học Copenhagen, Đan Mạch cho biết.
"Việc mở rộng giới hạn sử dụng quạt điện trong điều kiện sóng nhiệt vừa giúp giảm đáng kể nhu cầu điện năng trong những đợt cao điểm, vừa cung cấp một giải pháp thay thế giá rẻ cho những người không có điều hòa nhiệt độ".
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Lancet Planetary Health.
Tham khảo Sciencealert