Thị trường tiêu thụ chưa chắc chắn, chủ đầu tư không đủ năng lực tài chính
Trong khi đó, Bộ Kế hoạch & Đầu tư đã có một văn bản phân tích đầy đủ các mặt của dự án này. Chẳng hạn, về giải pháp kỹ thuật, công nghệ, thiết bị khai thác mỏ và vận tải quặng mỏ sắt Thạch Khê: Theo báo cáo của Bộ Công Thương (công văn tháng 2/2017), thì các giải pháp kỹ thuật, công nghệ, dây chuyền đồng bộ thiết bị dự kiến đã được tính toán khoa học, có tính thuyết phục, bảo đảm an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho biết: Vẫn còn một số quan ngại.
UBND tỉnh Hà Tĩnh quan ngại nguy cơ sạt lở tầng khai thác và bờ mỏ trên các tuyến đường vận tải trong biên giới mỏ do độ sâu khai thác lộ thiên mỏ sắt Thạch Khê lên tới -550m.
Phương án vận tải quặng sắt bằng đường bộ của Dự án là không khả thi vì với nhu cầu vận chuyển giai đoạn I khoảng 5 triệu tấn/năm (tần suất khoảng 5 phút/chuyến xe tải trọng 40 tấn) từ mỏ Thạch Khê đến cảng Vũng Áng thì khả năng chịu tải của đường bộ là không đảm bảo, ảnh hưởng đến các phương tiện giao thông khác và con người khi tham gia giao thông.
Về thị trường tiêu thụ quặng sắt trong nước: Theo báo cáo của TIC, có một số DN trong nước (Hòa Phát, Công ty CP Thương mại Thái Hưng) ký thỏa thuận nguyên tắc mua bán quặng sát Thạch Khê với tổng nhu cầu 5,7 triệu tấn/năm.
Tuy nhiên, mới có Hòa Phát ký thỏa thuận nguyên tắc mua quặng sắt Thạch Khê dài hạn với khối lượng giai đoạn 2017 – 2021 là 3 triệu tấn/năm, giai đoạn 2022 – 2027 chưa có cam kết cụ thể.
Do đó, Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho rằng phương án tiêu thụ quặng sắt Thạch Khê trong dài hạn là chưa chắc chắn.
Bộ Kế hoạch & Đầu tư cũng phân tích dẫn chứng và cho rằng năng lực tài chính của TIC không thể đảm bảo tiến độ đầu tư dự án theo cam kết nếu như TIC không tìm ra phương án huy động tài chính mới khả thi. Phương án tài chính của TIC tính toán cũng được Bộ Kế hoạch & Đầu tư phản biện là chưa tính toán hết các chi phí, đặc biệt là phương án bồi thường, giải phóng mặt bằng với khu vực dân cư lân cận khu mỏ (kể cả TP Hà Tĩnh) gián tiếp chịu ảnh hưởng; chi phí bảo hiểm môi trường; chi phí đầu tư cảng biển và đê chắn sóng; phương án tổng thể và chi tiết tuyển dụng, đào tạo, chuyển đổi nghề cho lao động địa phương....
Nguy cơ sự cố môi trường là khó lường và có thể xảy ra
Về tác động môi trường, một yếu tô vô cùng quan trọng quyết định việc dự án có được triển khai hay không, Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho rằng: Báo cáo đánh giá tác động môi trường và Đề án cải tạo phục hồi môi trường được Bộ Tài nguyên & Môi trường phê duyệt năm 2013 (ĐTM) đến nay đã hơn 3 năm, không còn phù hợp với các quy định về môi trường hiện nay.
Do đó, ĐTM cần phải được rà soát tổng thể và đánh giá lại cho phù hợp thực tế và quy định mới.
Hơn nữa, còn một số quan ngại về môi trường của dự án như: cạn kiệt nguồn nước ngầm; xâm nhập mặn; sa mạc hóa; sạt lở bờ moong tầng khai thác, bãi thải; ảnh hưởng xấu tới sản xuất nông nghiệp và dân sinh trong vùng; bão, lũ lụt, nước biển dâng; gây sụt lún mặt đất trong giới hạn hình phễu hạ thấp mực nước xung quanh mỏ; phương án xử lý cả chất lượng và số lượng nước thải.
Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho rằng nguy cơ sự cố môi trường có thể xảy ra, khó lường hết.
Hệ lụy của việc dừng dự án từ 2011 đến nay cũng không hề nhỏ. Tổng chi phí TIC đã đầu tư khoảng 1.589 tỷ đồng.
Đối với người dân vùng dự án, kể cả các hộ dân đã được di chuyển đến khu tái định cư và các hộ dân chưa được giải quyết đều bị ảnh hưởng, nguy cơ trở thành điểm nóng về an ninh trật tự, mất niềm tin người dân nếu như địa phương không sớm công bố rõ về quan điểm và hướng triển khai dự án.
Theo báo cáo của UBND tỉnh Hà Tĩnh, số hộ bị ảnh hưởng là 2.919 hộ, không được cấp đất mới, không được tách hộ, 3-4 thế hệ cùng ở trong một nhà.
Bộ Kế hoạch & Đầu tư cũng cho rằng, địa phương không thể thu hút đầu tư dự án khác trên diện tích đã quy hoạch cho dự án và cơ sở hạ tầng đầu tư tại vùng dự án hiện nay đã xuống cấp nghiêm trọng, một số dự án khu tái định cư đầu tư dở dang, gây lãng phí.
Và phản hồi của Bộ Công Thương
Sau khi thông tin về văn bản của Bộ Kế hoạch & Đầu tư được đưa ra, Bộ Công Thương đã chính thức có thông tin phản hồi.
Theo đó, Bộ này cho biết: Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đã thành lập các Hội đồng thẩm định, gồm các nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành về địa chất mỏ, địa chất thủy văn, địa chất công trình, khai thác mỏ, bảo vệ môi trường, biển đảo... khẳng định Dự án đã được lập và thẩm định rất kỹ theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ...
Về hiệu quả kinh tế của Dự án, Bộ này cũng khẳng định có hiệu quả kinh tế và khả thi.
Bộ Công Thương cũng cho biết, kiến nghị của Bộ Kế hoạch và Đầu tư tại Văn bản nêu trên chưa xin ý kiến của các Bộ, ngành nên ngày 24 – 7, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 7715/VPCP-CN đề nghị các Bộ: Công Thương, Tài nguyên và Môi trường, Khoa học và Công nghệ, Tài chính có ý kiến đối với kiến nghị của Bộ Kế hoạch và Đầu tư để trình Thủ tướng Chính phủ xem xét. Bộ Công Thương sẽ có ý kiến cụ thể gửi Thủ tướng Chính phủ.
Tuy nhiên, Bộ Công Thương cho rằng việc đề xuất dừng dự án là “chưa đủ cơ sở về khoa học và thực tiễn, cần được xem xét thận trọng một cách toàn diện, phải tính đến những hậu quả hệ lụy liên quan đến những thiệt hại hàng ngàn tỷ mà nhà đầu tư đã bỏ ra 10 năm nay”, “ảnh hưởng đến môi trường đầu tư và kinh doanh của cộng đồng doanh nghiệp theo chủ trương kiến tạo của Chính phủ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường đầu tư của tỉnh Hà Tĩnh, cũng như của Việt Nam”...