Lỗi lầm có thuộc về Patriot?
Trong nhiều năm, Saudi Arabia đã là khách hàng lớn của vũ khí Mỹ. Mối quan hệ này trở nên sâu sắc hơn sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump lên cầm quyền. Nhà lãnh đạo Mỹ đã thúc đẩy "ông trùm dầu mỏ" mua thêm nhiều vũ khí, và Saudi đã hứa hẹn một thỏa thuận trị giá 110 tỷ USD chỉ vài tháng sau lễ nhậm chức của ông Trump.
Tuy nhiên, bất chấp những khí tài quân sự đắt đỏ mà Saudi Arabia đã mua từ Mỹ, nước này vẫn hứng chịu một cuộc tấn công bất ngờ vào cơ sở dầu mỏ trọng yếu hồi cuối tuần trước.
Giới chuyên gia nhận định vụ tấn công lần này là một chiến dịch đã được lên kế hoạch kỹ lưỡng, khác hẳn so với thông thường. Những quốc gia giàu kinh nghiệm và được trang bị tốt nhất cũng khó mà phát hiện và ngăn chặn được.
"Đây là một cuộc tấn công không có chút sơ hở" – ông Michael Knights, học giả tại Viện Chính sách Cận Đông Washington nhận định, đồng thời cho biết thêm rằng các bằng chứng hiện nay cho thấy có vẻ chỉ 1 trong 20 tên lửa trượt mục tiêu.
"Quả là đáng kinh ngạc" – ông Knights nói.
Hình ảnh vệ tinh cho thấy khói đen bốc lên từ nhà máy xử lý dầu của Saudi hôm 14/9. Ảnh: AP
Tổ chức nổi dậy Houthi tại Yemen đã lên tiếng nhận trách nhiệm về vụ tấn công, song các quan chức Mỹ cho rằng ít nhất một phần cuộc không kích được phát động từ Iran – đối thủ của Saudi Arabia ở phía bên kia vịnh Ba Tư.
Chiến dịch trên dường như đã qua mặt được mạng lưới phòng thủ của quân đội Saudi, bao gồm 6 khẩu đội tên lửa Patriot do Mỹ sản xuất. Tại khu vực này mỗi tổ hợp có thể trị giá tới 1 tỷ USD.
Phản ứng trước vụ tấn công vào cơ sở dầu mỏ của Saudi, trong một sự kiện diễn ra vào thứ Hai tuần này tại Thổ Nhĩ Kỳ, ông Putin đã gợi ý Saudi Arabia mua các hệ thống phòng thủ S-300 hoặc S-400 do Nga sản xuất, tương tự như những gì Iran và Thổ Nhĩ Kỳ từng làm.
"Chúng chắc chắn sẽ bảo vệ tất cả các cơ sở hạ tầng của Saudi Arabia" – ông Putin nói.
Theo Washington Post, tuyên bố của ông Putin như một lời giễu cợt dành cho Mỹ. Tổng thống Iran Hassan Rouhani cũng tham gia sự kiện trên và có vẻ rất "hả hê" trước những gì ông Putin nói.
Tờ báo Mỹ cho biết, hệ thống S-400 của Nga chưa được thử nghiệm trong các tình huống đời thực nhưng có giá thấp hơn và có một số tính năng kỹ thuật, về mặt lý thuyết, có phần cải tiến hơn so với hệ thống của Mỹ, trong đó có tầm bắn xa hơn và khả năng hoạt động ở bất kỳ phương hướng nào.
Mặc dù Saudi Arabia từng nói đùa rằng họ sẽ mua S-400 nhưng có vẻ nước này nhận thức rõ rằng điều đó sẽ ảnh hưởng rất xấu tới mối quan hệ với chính quyền Tổng thống Trump.
Theo Washington Post, hiện không có bằng chứng nào cho thấy nếu được triển khai, S-400 có thể xử lý vụ tấn công hôm thứ Bảy tốt hơn Patriot. Ngay cả hệ thống phòng thủ tên lửa tốt nhất cũng không thể đạt tỷ lệ thành công 100%. Bắn hạ một mục tiêu đang di chuyển trên không trung về cơ bản rất khó, đòi hỏi tốc độ lớn và độ chính xác cao.
Khi các quan chức Saudi tuyên bố bắn hạ tên lửa đạn đạo của Houthi trong năm 2017, một nhóm các nhà nghiên cứu đã trình bày trong báo cáo của mình rằng, hệ thống phòng thủ Patriot trên thực tế không hề làm gì để ngăn chặn tên lửa này, nó suýt chút nữa đã trúng mục tiêu là sân bay của Saudi.
Cuộc tấn công hôm thứ Bảy khó vô hiệu hóa hơn cuộc tấn công năm 2017 gấp nhiều lần. Cả tên lửa hành trình và UAV được sử dụng, đây là dấu hiệu cho thấy chúng có thể được triển khai từ nhiều địa điểm khác nhau.
Nếu được triển khai S-400 liệu có làm tốt hơn Patriot?
Ông Knight cho biết, hệ thống phòng thủ tên lửa của Saudi được phát triển trong những năm 1990 sau khi chứng kiến cuộc chiến tranh Iran-Iraq và Chiến tranh vùng Vịnh – nơi tên lửa đạn đạo và máy bay là mối đe dọa chủ yếu và chúng có thể bị radar phát hiện một cách dễ dàng, hoặc bị các hệ thống phòng không ngăn chặn từ khoảng cách xa.
Tuy nhiên, tên lửa hành trình và UAV bay thấp hơn, sát mặt đất, khiến radar khó phát hiện hơn. Với độ cao thấp như vậy thì việc bắn hạ một tên lửa/UAV mang theo rủi ro lớn hơn, nhất là khi phát hiện ra chúng muộn hơn.
"Nếu nhầm lẫn, các vị có thể đã bắn hạ một chuyến bay của British Airways" – ông Knights nói.
Saudi Arabia có một số hệ thống phòng thủ tên lửa có thể ngăn chặn mục tiêu bay thấp. Theo ông Thomas Karako, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghien cứu Chiến lược và Quốc tế, về lý thuyết, hệ thống phòng thủ Patriot có thể chống lại mối đe dọa như vậy, mặc dù nó về cơ bản được thiết kế để đánh chặn tên lửa đạn đạo.
Tuy nhiên, vẫn phải phụ thuộc xem hệ thống được bố trí ở đâu. "Tổ hợp Patriot chỉ phòng thủ được một khu vực tương đối nhỏ", ông Karako nói, "Ngay cả khi các vị có hàng đống tổ hợp Patriot thì vẫn có những hạn chế thực sự về khu vực/cơ sở mà các vị có thể phòng thủ".
Theo Washington Post, hiện chưa rõ các cơ sở dầu mỏ bị tấn công tại Khurais và Abqaiq được bảo vệ bởi các tổ hợp Patriot hay hệ thống khác. Trước đó một số tờ báo cho biết hai khu vực này không nằm trong phạm vi bảo vệ của Patriot.
Liệu Saudi có mua S-400?
Becca Wasser – chuyên gia phân tích chính sách cấp cao tại Tổ chức tư vấn RAND, cho biết trách nhiệm bảo vệ các cơ sở hạ tầng quan trọng của Saudi được phân cho Bộ Nội vụ và Vệ binh Quốc gia Saudi, thay vì cho quân đội.
"Kết cấu, vai trò và trách nhiệm chồng chéo là hệ quả của các đợt đảo chính" – bà Wasser nói – sở dĩ như vậy là để ngăn chặn bất cứ một phe phái quyền lực nào tạo ra mối đe dọa đối với gia tộc cầm quyền.
Saudi Arabia đang lê kế hoạch cải cách quân đội để giải quyết những vấn đề trên, một phần những thay đổi này được thúc đẩy bởi Thái tử Mohammed bin Salman. Bên cạnh đó, nhận thức về mối đe dọa kỹ chiến thuật mà Iran có thể mang lại cho các cơ sở quan trọng của mình, Saudi có thể sẽ tìm cách mua vũ khí mới để ứng phó tốt hơn.
Theo ông Karako, hệ thống phòng không Iron Dome (do công ty Rafael của Israel và Raytheon của Mỹ hợp tác chế tạo) có thể là một lựa chọn.
Hệ thống này được biết tới nhờ những thành tích của nó tại Israel. Iron Dome từng được sử dụng để bắn hạ các rocket phóng từ dải Gaza và nam Lebanon.
Bên cạnh đó, Saudi có thể sẽ tìm cách tăng cường năng lực radar bằng cách sử dụng các cảm biến nâng cao, cho phép phát hiện mối đe dọa từ khoảng cách xa hơn.
Tuy nhiên, trước mắt nước này sẽ phải học cách tận dụng tốt hơn những gì đang có trong tay. Các thỏa thuận mua vũ khí mới từ Mỹ có thể phải mất nhiều năm mới xúc tiến được, nhất là khi Quốc hội Mỹ ngày càng gia tăng nghi ngờ đối với Saudi, đó là chưa kể đến những hạn chế về xuất khẩu đối với một số công nghệ tiên tiến của Mỹ.
Mặc dù thúc đẩy quân đội Saudi mua nhiều vũ khí hơn nhưng Tổng thống Trump hôm thứ Hai lại tuyên bố Mỹ không có nghĩa vụ phải bảo vệ vương quốc này, và nếu nổ ra xung đột thì Riyadh sẽ lại phải chi trả cho những thứ vô cùng đắt đỏ.