Nhìn bề ngoài, tiến sĩ Bùi Hải Hưng trông rất thường. Không chải chuốt, không bác học, cũng chẳng có vẻ "dị" của một người vùi đầu nghiên cứu. Nếu chỉ gặp trên đường, ít ai nghĩ rằng mình vừa gặp một trong những nhân vật nổi tiếng của giới khoa học công nghệ toàn cầu.

Mặc dù được coi là trường hợp "giỏi từ bé" với rất nhiều giải thưởng Toán quốc gia, quốc tế, Bùi Hải Hưng vẫn một mực cho rằng anh có ngày hôm nay hoàn toàn nhờ ngẫu nhiên. "Ngẫu nhiên" giành được học bổng của Đại học Công nghệ Curtin (Australia) dành cho học sinh Việt Nam duy nhất đoạt giải quốc tế vào năm 1991.

"Ngẫu nhiên" ngay sau năm đó, các chương trình học bổng du học cho học sinh Việt Nam tạm thời bị gián đoạn. Sự "ngẫu nhiên" ấy cũng đưa anh đến với đề nghị lên thẳng Tiến sỹ mà không cần qua cao học sau khi tốt nghiệp ĐH Curtin với thành tích xuất sắc. Anh sang Mỹ làm và nhận ra rằng với ngành công nghệ, môi trường ở đây mới là lí tưởng chứ không phải ở Australia.

Vì sao lại nói tới chuyện ngẫu nhiên? Người đàn ông sinh ra và lớn lên giữa lòng phố cổ Hà Nội này tin rằng, anh là điển hình cho sự thiếu bài bản trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao tại Việt Nam.

"Khi tôi bắt đầu ở Silicon Valley đầu những năm 2000, lúc đó mới chỉ có vài người Việt. Bây giờ con số là vài trăm", Bùi Hải Hưng giải thích. "Đó là tín hiệu tốt nhưng phần lớn người Việt đều tới Silicon Valley theo một cách ngẫu nhiên nào đó. Giống như bản thân tôi cũng là một sự ngẫu nhiên như vậy.

Việt Nam mình vẫn thiếu một dây chuyền, một quy trình bài bản để đào tạo ra những người giỏi. Tất cả là từ những mảnh ghép rời rạc, tự phát triển, tự tìm đến, tự khẳng định mình".

Cựu chuyên gia cao cấp của Google DeepMind say sưa nói về kế hoạch anh định làm để "nhân bản hàng loạt" tinh hoa ngành công nghệ thông tin của Việt Nam, và đó sẽ phải là những người có đủ khả năng phô diễn tài năng tại những nơi "ngọa hổ tàng long" như thung lũng Silicon. Anh muốn góp phần thay đổi sự ngẫu nhiên đã định hình từ những năm đầu thập kỷ 90 đến tận bây giờ bằng chính lĩnh vực anh giỏi nhất: AI.

"Còn rất nhiều người Việt trẻ giỏi, nhưng vẫn chỉ phát triển dựa trên sự ngẫu nhiên như chúng tôi trước đây. Họ không biết biển ở đâu, không rõ tiềm năng của mình đến đâu và cũng không dám thử sức để xem mình có thể đi đến đâu.

Họ cần được hướng dẫn để ra được biển lớn. Tôi muốn ‘nhân bản’ nhiều người làm công việc nghiên cứu đỉnh cao như chúng tôi, nhưng sẽ không ngẫu nhiên nữa mà có lộ trình bài bản, khoa học. Đó sẽ là một phần trong kế hoạch tới đây của tôi ở Việt Nam".

Trong ngành AI thế giới, Bùi Hải Hưng là một chuyên gia hàng đầu. Anh đã nghiên cứu về Trí tuệ nhân tạo từ gần 20 năm qua tại tại "thánh đường công nghệ" Silicon Valley (Mỹ). Trong vài năm gần đây, giới chuyên gia nói nhiều hơn về cách mạng công nghệ 4.0, và AI nghiễm nhiên được đặt vào vị trí trung tâm của cuộc cách mạng ấy, biến những chuyên gia hàng đầu như Bùi Hải Hưng trở thành mục tiêu săn đầu người của các tập đoàn công nghệ khổng lồ.

Trên thực tế, hầu hết các công ty công nghệ hàng đầu thế giới có nghiên cứu về AI như Microsoft, Google hay Facebook đều có sự tham vấn của người Việt Nam. Thế nhưng, dù có những cái tên nổi bật như Bùi Hải Hưng, Việt Nam vẫn chỉ là con số 0 trên bản đồ AI thế giới.

Nỗi trăn trở về "con số 0" này từng được vị tiến sĩ 46 tuổi bày tỏ trong dịp về Việt Nam tham dự Lễ công bố sáng kiến Mạng lưới đổi mới sáng tạo vào tháng 9/2018. Tại đây, anh đưa ra giải pháp bền vững và lâu dài cho câu chuyện này: Tập trung xây dựng một trung tâm nghiên cứu AI hàng đầu Việt Nam. Đây sẽ là nơi giải quyết hai nút thắt đang cản trở dấu ấn AI Việt: Một là khởi tạo, công bố các công trình nghiên cứu về Trí tuệ nhân tạo tầm cỡ toàn cầu; Hai là bệ phóng cho một thế hệ tài năng Việt Nam mới phát triển.

Vị tiến sĩ khoa học máy tính đã có hơn 16 năm làm việc tại Thung lũng Silicon có niềm tin mãnh liệt rằng, với tiềm năng và trí tuệ của người Việt, đất nước hình chữ S phải có được tiếng nói xứng đáng trên bản đồ công nghệ thông tin thế giới nói chung và trong lĩnh vực AI nói riêng.

Nhưng vào lúc đó, từ khao khát tới thực tế có một khoảng cách không dễ gì khỏa lấp. Bùi Hải Hưng hiểu rõ thực tế này. Môi trường công nghệ ở Việt Nam và nơi anh đang là một trong những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, Google DeepMind, quả thực khác nhau quá xa.

Tại Silicon Valley, anh có một sự nghiệp lẫy lừng được thừa nhận, có sự tự do tuyệt vời dành cho những bộ óc nghiên cứu, có chế độ đãi ngộ xứng đáng, được làm việc trên hệ thống máy móc hiện đại nhất và quan trọng nhất là yếu tố con người khi được hỗ trợ bởi đội ngũ đồng nghiệp là những bộ óc hàng đầu thế giới. Nếu trở về Việt Nam, anh chỉ là một nhà khoa học đang mơ giấc mơ lớn, không hơn.

Và rồi một lần nữa, sự "ngẫu nhiên" tiếp tục đến với tiến sĩ Hưng trong cuộc gặp bất ngờ với người đứng đầu Vingroup. Một người là nhà khoa học hàng đầu thế giới trong lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo, người kia là doanh nhân có tên trong danh sách tỉ phú giàu nhất thế giới và hiện sở hữu Tập đoàn kinh tế tư nhân lớn nhất Việt Nam tìm đến nhau nhờ hai điểm chung quan trọng: Là công dân Việt Nam và có chung tầm nhìn về một Việt Nam vươn tầm quốc tế.

Nếu Bùi Hải Hưng là một nhà khoa học đang mơ một giấc mơ lớn, thì tỉ phú Phạm Nhật Vượng lại là một con người luôn sẵn sàng biến những giấc mơ lớn thành hiện thực. Trong kế hoạch riêng của mình, chỉ cần giấc mơ lớn ấy mang lại lợi ích cho đất nước, cải thiện cuộc sống của người dân Việt Nam, ông Vượng và doanh nghiệp phía sau ông luôn là nơi tiên phong chủ động trở thành bệ phóng cho những điều tưởng chừng không thể.

"Gặp anh Vượng, việc đầu tiên tôi nói ra là muốn ghi tên Việt Nam lên bản đồ AI thế giới. Dường như đó cũng là điều anh Vượng ấp ủ. Khi tôi nói ra, anh đáp ngay, rằng đó cũng là điều mà anh muốn làm luôn và hỏi nếu Vingroup làm, tôi có về làm cùng anh không?

Lúc đó tôi nói với anh Vượng: Nếu anh muốn làm cái gì đó ở mức độ Việt Nam thì em sẽ không về, nếu anh muốn làm tương đương mức độ thế giới thì em sẽ về. Không một chút do dự, anh Vượng đặt câu hỏi ngược lại, tại sao lại chỉ có như thế, chắc chắn công việc phải tốt hơn những cái em làm bên kia!".

Dù tin tưởng những gì ông Vượng nói, nhưng tiến sỹ Hưng vẫn còn nhiều điều băn khoăn, bởi ông cho rằng việc đưa về việc này làm được hay không không phải chỉ phụ thuộc vào ý chí của một người hay tiền bạc tài chính dư dả từ một tập đoàn lớn. Bài toán về những người cộng sự khiến Bùi Hải Hưng cho rằng bản thân cần thêm thời gian suy nghĩ.

"Khi đó, anh Vượng bảo tôi: Nếu muốn làm em phải quyết tâm làm ngay. Mình phải giương ngọn cờ rồi kêu gọi mọi người về. Nếu bản thân mình vẫn còn lấp lửng thì tất cả mọi người cũng đều lấp lửng hết. Tôi thấy điều đó có lí. Phải có người dấn bước đầu tiên. Tôi thấy mọi thứ đã thông suốt. Tôi gần như đã có quyết định của mình ngay sau cuộc trò chuyện đó".

Cuộc trò chuyện với tỉ phú Phạm Nhật Vượng đã phá tan những nghi ngại trong lòng Bùi Hải Hưng. Chỉ sau hai câu nói, vị tỉ phú nổi tiếng với khát khao "muốn thế giới không chỉ biết tới một Việt Nam anh hùng, mà còn là một Việt Nam đẳng cấp, trí tuệ" đã khiến tiến sĩ Hưng, khi đó vẫn còn là chuyên gia cao cấp của Google DeepMind hoàn toàn bị thuyết phục và quyết định trở về Việt Nam thực hiện giấc mơ lớn của mình.

Chỉ mấy tháng trước đây, việc Vũ Hà Văn, giáo sư Toán nổi tiếng của Đại học Tổng hợp Yale (Mỹ), đồng ý trở thành Viện trưởng Viện trưởng Viện nghiên cứu Big Data của Vingroup đã tạo nên sự kiện gây "choáng" trong giới khoa học cả trong và ngoài nước. Giờ đây, tên tuổi những người Việt thành danh ở nước ngoài bắt tay với tập đoàn của tỷ phú Phạm Nhật Vượng có thêm một cái tên xuất sắc không kém, tiến sỹ Bùi Hải Hưng.

Quyết định trở về Việt Nam, tạm gác lại sự nghiệp lẫy lừng tại thung lũng Silicon, tiến sỹ Bùi Hải Hưng sẽ trở thành người đứng đầu Viện nghiên cứu AI có quy mô lớn nhất Việt Nam, được áp dụng những tiêu chuẩn cao bậc nhất thế giới do Vingroup thành lập – đúng theo "chất" riêng của Tập đoàn này vẫn làm: Triển khai nhanh, quyết tâm cao và đã làm là làm lớn!

Tâm đắc với suy nghĩ của Chủ tịch Vingroup về việc tại sao người Việt phải là nền tảng quan trọng nhất trong các dự án tầm cỡ, đặc biệt khi các dự án này có mối liên hệ trực tiếp đến thương hiệu Việt Nam và sự phát triển thịnh vượng của đất nước, công việc đầu tiên mà anh Hưng sẽ làm trên cương vị Viện trưởng viện AI là xây dựng một đội ngũ hùng hậu những chuyên gia dày dạn kinh nghiệm nghiên cứu đỉnh cao trong lĩnh vực này.

Anh mong muốn sẽ mời về được khoảng 30 chuyên gia giàu kinh nghiệm trên thế giới trong ngành Trí tuệ nhân tạo, cả người Việt và người nước ngoài, đều phải là các nhà khoa học đã chứng tỏ được tên tuổi trong ngành, tới Việt Nam và cùng nhau công bố các nghiên cứu chuyên sâu về Trí tuệ nhân tạo ở cấp độ quốc tế.

"Chúng ta cần chuyên gia nước ngoài vì họ rất giỏi, nhiều kinh nghiệm, có thể giúp chúng ta rất nhiều trong giai đoạn ban đầu. Nhưng họ đến với chúng ta chỉ đơn giản về mặt công việc, không có sự gắn bó lâu dài, không thích nữa họ sẽ đi. Vì thế người Việt Nam phải đóng vai trò then chốt để chiến đấu vì màu cờ sắc áo", anh tâm niệm.

Trong con mắt của cựu chuyên gia Google DeepMind, khái niệm làm nghiên cứu khoa học ở Việt Nam đang có độ chênh so với thế giới. Phần lớn các chương trình nghiên cứu khoa học là dự án của Nhà nước, thiếu nhiều điều kiện để tạo dấu ấn đẳng cấp thế giới; Một phần khác là do các cơ sở tư nhân thuê làm nghiên cứu, nhưng thực tế chỉ dừng ở việc phát triển ứng dụng.

Ngược lại, với những kế hoạch đã vạch định cùng Vingroup, vị tiến sỹ 46 tuổi tin rằng anh và các cộng sự tương lai có thể thực hiện những nghiên cứu khoa học ở cấp độ đỉnh cao của thế giới ngay tại Việt Nam. "Điều này chưa từng xảy ra", tiến sĩ Hưng nhấn mạnh.

"Từ những con người được tuyển vào đến giám định chất lượng và những công việc liên quan khác phải là tiêu chuẩn của thế giới, để cạnh tranh với thế giới. Công trình nghiên cứu, sáng tạo đều phải là những công trình cạnh tranh ở cấp độ hàng đầu. Khi các công trình được công bố ở những hội thảo khoa học uy tín, thế giới sẽ biết tới và công nhận Việt Nam đang làm AI ở cấp độ đỉnh cao.

"Tôi thấy mình vẫn còn có thể ‘chiến đấu’ được trong lĩnh vực này ở mức độ đỉnh cao khoảng 5 tới 10 năm nữa. Qua đỉnh cao đó rồi thì việc trở về góp sức đưa thương hiệu Việt Nam nói chung và AI Việt Nam nói riêng vươn tầm thế giới có lẽ không còn nhiều ý nghĩa. Chính vì thế mà tôi quyết tâm về Việt Nam ‘khởi nghiệp’ cùng Vingroup ngay từ thời điểm này!"./.