á mập trắng lớn là một trong những "hung thần" đáng sợ nhất dưới đại dương. Với bộ hàm to lớn cùng những cú đớp hiểm hóc, chúng thực sự trở thành cơn ác mộng đối với nhiều sinh vật biển. Tuy nhiên, chúng ta còn biết quá ít về thế giới bí ẩn của loài vật này.

Vào mùa hè đáng nhớ năm 2016, phóng viên Erik Vance và nhiếp ảnh gia Brian Skerry của National Geographic đã có một cuộc hành trình khám phá thế giới bí ẩn của loài cá mập trắng lớn, "sát thủ" khét tiếng dưới đại dương. Họ và nhóm cộng sự phối hợp với nhiều nhà khoa học để góp phần làm sáng tỏ bí ẩn về ba loài cá mập nổi tiếng ở đại dương. Đó là cá mập hổ, cá mập trắng lớn và cá mập vây trắng. Trong số đó, nổi tiếng bậc nhất chính là cá mập trắng lớn.

Bên cạnh việc chụp được những hình ảnh chân thực về loài cá mập trắng lớn, nhóm nghiên cứu còn muốn chứng minh cho mọi người thấy, những "gã săn mồi" táo tợn dưới đáy đại dương có vai trò quan trọng và chúng không hề đáng sợ như chúng ta từng nghĩ.

Theo đó, phần lớn những gì mà chúng ta nhận định về cá mập trắng lớn đều không chính xác. Chúng không phải là những kẻ săn mồi tàn nhẫn và cũng không hề cô độc. Trên thực tế, cá mập trắng lớn thậm chí còn thông minh hơn so với những gì mà các chuyên gia biết về chúng.

Gặp gỡ một con cá mập trắng lớn trong môi trường tự nhiên không giống như những hoạt cảnh mà bạn thường thấy trên các bộ phim bom tấn của Hollywood.

Thoạt nhìn, chúng không hề giống như một con quái vật khổng lồ, khát mồi giống như trên phim ảnh. Cá mập trắng trông hệt một sinh vật đẫy đà, có thân hình to lớn, mập mạp giống như một cái xúc xích khổng lồ.

Khi nó mở miệng nhe hàm răng sắc nhọn đáng sợ lại trông giống như một nụ cười "hiền khô". Đây thực sự là một cảnh tượng hiếm thấy về cá mập trắng, một trong những kẻ săn mồi khổng lồ và đáng sợ nhất trên hành tinh.

Chỉ khi tận mắt đối mặt với cá mập trắng dưới nước thì bạn mới hiểu rõ tại sao nó lại là một trong những kẻ săn mồi đáng sợ nhất trên Trái Đất. Khi một người trong nhóm nghiên cứu đưa máy quay lại gần, con cá mập cẩn thận quan sát và tiến lại gần để đánh giá. Nó thực sự rất to lớn và có thể khiến con mồi trở nên "hoảng sợ".

Sau một hồi quan sát, con cá mập trắng nhận thấy người quay phim trong bộ đồ bảo hộ không có gì khả nghi, nó quay đi và lướt nhẹ nhàng trong làn nước.

Theo các nhà khoa học, cá mập trắng là một trong những loài sinh vật biển bí ẩn. Chúng ta không biết chắc chắn về tuổi thọ, thời gian mang thai và giai đoạn trưởng thành của loài cá mập này.

Đặc biệt, không ai từng nhìn thấy bạn đời hoặc quá trình sinh con của cá mập trắng. Khác với môi trường nuôi nhốt trong các vườn thú hay cơ sở nghiên cứu, nơi các nhà khoa học có thể sẽ biết chi tiết về những thói quen giao phối, hành vi đặc biệt của loài vật nào đó.

Tuy nhiên, việc tiến hành nghiên cứu dưới nước sâu rất khó khăn vì cá mập trắng lớn thường xuất hiện và biến mất rất nhanh.

Hiện nay, các nhà khoa học cho biết, bằng cách sử dụng các công nghệ tiên tiến, hai trong số những bí mật gây tranh cãi nhất là có bao nhiêu con cá mập trắng to lớn và chúng đã đi đâu, có thể được hé lộ. Việc làm rõ những bí ẩn này rất quan trọng để giúp chúng ta tự bảo vệ bản thân, và có cách ứng phó kịp thời khi vô tình đụng độ sát thủ đại dương. Thực sự cá mập trắng có đáng sợ như chúng ta suy luận?

Để truy tìm bí ẩn về loài cá mập trắng to lớn, các nhà nghiên cứu đã theo chân một chiếc thuyền đánh cá dài hơn 7 mét, ở ngoài khơi Cape Cod, Massachusetts (Mỹ) vào một buổi chiều hè năm 2016.

Theo đó, nhóm nghiên cứu cùng mấy người trên thuyền cùng di chuyển về phía hòn đảo Nantucket, nơi nổi tiếng tập trung nhiều con cá mập trắng khổng lồ. Thuyền trưởng của con tàu cho biết, ở đây có một con cá mập trắng rất đẹp.

Trước năm 2004, hầu như không ai trông thấy cá mập trắng khổng lồ xuất hiện ở ngoài khơi thuộc vùng biển phía đông nước Mỹ. Thỉnh thoảng cũng có một vài trường hợp vô tình lọt vào lưới đánh cá, nhưng rất hiếm. Ở những nơi khác, cá mập trắng thường tụ tập theo mùa hoặc vùng lãnh thổ bao quanh bờ biển California xuống Baja California của Mexico, hoặc bờ biển phía nam Nam Phi và Australia để tìm kiếm hải cẩu. Tuy nhiên, hải cẩu ở bờ đông nước Mỹ cũng không có nhiều, do đó cá mập trắng cũng ít khi có mặt ở đây. Sau đó, vào năm 2004, một con cá mập trắng cái vô tình mắc cạn ở gần Woods Hole, Massachusetts (Mỹ).

Con cá mập trắng này sau đó được gắn thẻ theo dõi phát tín hiệu, và được các nhà nghiên cứu đặt tên là Gretel. Skomal, một chuyên gia đã có 20 năm nghiên cứu và gắn thẻ cá mập, cùng các đồng nghiệp đã theo chân Gretel để xâm nhập thế giới bí ẩn của loài vật vốn nghe danh nhiều nhưng những thông tin về cuộc sống của chúng còn quá ít. Nhóm nghiên cứu hy vọng, việc theo dõi một con cá mập trắng trên Đại Tây Dương sẽ tạo ra cơ hội để giải quyết những bí ẩn về chúng.

Tuy nhiên, chỉ 45 phút sau khi được trả tự do, thẻ của Gretel đã bị hỏng và bật ra. Do đó, tín hiệu theo dõi Gretel đột ngột biến mất. Vài năm sau, Skomal đã suy nghĩ rất nhiều về Gretel và tự hỏi rằng con cá mập trắng cái này có cô đơn hay không.

Tuy nhiên, vào một ngày năm 2009, mội thứ đã thay đổi. Một phi công trông thấy 5 con cá mập trắng khổng lồ ở ngoài khơi vùng biển này. Điều này hoàn toàn bất ngờ và trái ngược với lo lắng của Skomal. Con cá mập Gretel thực sự không cô đơn.

Vào ngay cuối tuần đó, nhà nghiên cứu Skomal đã gắn thẻ theo dõi cho tất cả 5 con vật to lớn này. Đây thực sự là những gì mơ ước trong sự nghiệp nghiên cứu tâm huyết về cá mập trắng của Skomal.

Sau đó, cá mập trắng đã trở lại như thường lệ vào mỗi mùa hè và Cape Cod từ đó được coi là khu vực trung tâm thứ sáu (nơi tập trung nhiều cá mập). Tuy nhiên, câu hỏi khiến nhiều người băn khoăn vẫn là có tất cả bao nhiêu con cá mập trắng khổng lồ.

Để giải đáp câu hỏi này, nhóm các nhà nghiên cứu đã phải thường xuyên di chuyển từ California (Mỹ) đến bang Baja California (Mexico) để theo dõi.

Trong đó, nhà nghiên cứu Scot Anderson và các cộng sự đã nỗ lực tìm kiếm từ giữa những năm 1980 trên một hòn đảo phía tây của Cầu Golden Gate (cầu treo dài nhất thế giới) của San Francisco. Họ quan sát các con cá mập và gắn thẻ âm thanh hoặc theo dõi bằng vệ tinh. Trong suốt 30 năm qua, nhóm nghiên cứu đã quan sát thấy được hàng ngàn hình ảnh về cá mập bằng cách nhận diện hình dạng, vây lưng của chúng.

Do đó, các nhà khoa học biết được nơi mà cá mập thường tụ tập và thức ăn mà chúng hay ăn. Hàng năm, những con cá mập mà các chuyên gia thường trông thấy là các gương mặt quen thuộc trong mấy năm trước.

Điều này khiến các nhà nghiên cứu thắc mắc là với những quan sát đầy đủ thì bạn có thể ước tính bao nhiêu con cá mập trắng "mất tích"? Câu trả lời đã được hé mở vào năm 2011.

Cụ thể, một nhóm nghiên cứu ở California đã làm điều đó và họ chỉ ra là có khoảng 219 con cá mập trắng sinh sống ở khu vực tập trung nhiều nhất ở California. Con số này cho thấy số lượng của loài vật này ít hơn con mồi chúng thường tấn công rất nhiều. Điều này gây sốc cho nhiều người và khiến các chuyên gia tranh cãi không ít.

Đương nhiên là việc đếm số cá mập trắng khổng lồ trên biển khó hơn nhiều so với việc thống kê số lượng động vật trên đất liền. Do đó, các nhà khoa học đã đưa ra những giả định về cách cá mập di chuyển và sử dụng phương pháp ngoại suy để phân tích.

Cụ thể, tại California, giải định lớn nhất là một vài khu vực tập trung đông cá mập là đại diện chính. Một nghiên cứu khác sử dụng các giả định và ước tính số lượng cá mập trắng gấp khoảng 10 lần so với các nghiên cứu trước đó. Nhóm chuyên gia ở Nam Phi ước tính có khoảng 900 con cá mập trắng, trong khi ở đảo Guadalupe của Mexico thì chỉ có 120 con.

Vậy số lượng cá mập trắng khổng lồ là lớn hay nhỏ so với các loài vật trong môi trường tự nhiên? Chúng có loài cá săn mồi hung tợn, đang phát triển hay suy giảm?

Theo các nhà khoa học, trong tự nhiên có khoảng 4.000 con hổ và 25.000 sư tử châu Phi. Sử dụng các phép tính so sánh có thể thấy, số lượng cá mập trắng khổng lồ cũng tương tự với hổ, một loài vật đang trong tình trạng nguy cấp và cần phải được bảo tồn.

Ngoài ra, sử dụng những ước tính cao nhất thì cá mập trắng cũng có số lượng khá tương đồng với sư tử, loài vật được phân loại vào nhóm dễ bị tổn thương trước nạn săn bắn ngày càng nhiều của con người.

Một số chuyên gia cho rằng những con "quái vật" đại dương như cá mập trắng đang bị suy giảm nghiêm trọng và có nguy cơ tuyệt chủng khi mà số lượng những con mồi ưa thích của nó như hải cẩu đang dần gia tăng. Bên cạnh đó, Araron MacNeil, một nhà thống kê chuyên đánh gia dữ liệu về cá mập ở Australia, cho biết: "Trong thập niên vừa qua, tôi chưa thấy có những bằng chứng nào kết luận về việc cá mập trắng đang suy giảm. Trên thức tế, đúng là cá mập trắng đang có sự suy giảm, nhưng không phải là đích đến là sự tuyệt chủng. Chúng có thể đang tăng lên về số lượng nhưng rất chậm".

Cá mập trắng đang có dấu hiệu suy giảm ở một số khu vực như Nam Phi. Theo các nhà nghiên cứu, việc đánh bắt trộm, ô nhiễm, xâm lấn môi trường sống và khan hiếm nguồn thức ăn hiện đang là những nguyên nhân hàng đầu góp phần dẫn đến sự suy giảm của loài cá mập trắng.

Công ước quốc tế về buôn bán các loài động vật, thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng (CTIES) cho thấy cá mập trắng được đánh gia là động vật cần được bảo tồn thứ hai do tình trạng ngư dân đánh bắt gia tăng. Việc suy giảm về số lượng cá mập trắng có thể gây ra những hậu quả khôn lường cho hệ sinh thái ở nhiều vùng biển, đại dương vì chúng có vai trò rất quan trọng.

Cá mập trắng đã giữ kiểm soát một lượng lớn động vật dưới biển, nhiều hơn so với chúng ta tưởng tượng.

Việc bảo tồn loài vật "sát thủ" này cũng khá khó khăn vì các nhà khoa học vẫn chưa hiểu rõ được tập tính sinh hoạt, di cư và sinh sản của chúng.

Ngày nay, bằng cách sử dụng các thẻ theo dõi phát tín hiệu qua vệ tinh, các nhà khoa học cũng đã nhận ra được một số cá mập trắng. Chúng thường dời khỏi vùng biển ở California (Mỹ) và Mexico vào khoảng cuối mùa thu và rời đến vùng nước sâu ở giữa Thái Bình Dương. Tuy nhiên, nguyên nhân khiến những loài săn mồi đáng sợ này chuyển tới và tụ họp tại đây vẫn chưa được làm rõ.

Salvador Jorrgensen, một nhà sinh vật học nghiên cứu về các yếu tố thúc đẩy quá trình di cư, cho biết: "Tôi gọi đó là lễ hội Burning Man cho cá mập trắng. Chúng đang hướng về những cái gì đó mà một số người gọi là sa mạc của đại dương nhưng loài vật này làm những gì ở đó thì vẫn còn là bí ẩn".

Một số nhà nghiên cứu cho rằng câu trả lời cho bí ẩn di cư của cá mập trắng có thể là giao phối và thực hiện quá trình sinh sản. Tuy nhiên, việc quan sát chúng trong ở những vùng biển này rất khó khăn vì độ sâu lên tới hàng nghìn mét.

Bằng những thẻ vệ tinh theo dõi, những con đực được cho là di chuyển để tìm kiếm bạn tình. Sau khi giao phối, những con cái được cho là di chuyển ra những vùng biển sâu để sinh sản, trong khi các con đực dần quay trở lại bờ biển. Những con cá mập trắng mới sinh có thể sẽ ở vùng biển ngoài khơi bang Nam California (Mỹ) để học hỏi những bài học đường đời về sinh tồn và sinh trưởng cho đến giai đoạn cứng cáp để tự lập và đủ sức săn được hải cẩu, con mồi khoái khẩu và bổ dưỡng của loài vật này.

Có vẻ như dân số cá mập trắng đang dần hồi phục và đó là lý do mà người dân ở Nam California đã gặp rất nhiều loài này trong thời gian gần đây.

Tuy nhiên, những con cá mập trắng ở Australia hay thuộc Đại Tây Dương thì càng khó quan sát và thông tin về cuộc sống của chúng thường rất ít.

Mặc dù có khá ít thông tin về cá mập trắng, nhưng nhiều nhà nghiên cứu tin rằng chúng có một lịch sử phát triển lâu dài ở ngoài khơi nhiều vùng biển nổi tiếng.

Mặc dù là loài vật săn mồi đáng sợ, nhưng số vụ tấn công người lại rất hiếm. Theo đó, tỉ lệ người lướt sóng ở vùng biển ngoài khơi California bị cá mập trắng tấn công là 1/17.000.000 người. Trong khi đó, những người bơi lội lại càng hiếm bị cá mập tấn công hơn với tỉ lệ 1/738.000.000.

Những con cá mập trắng khổng lồ rất có thể là đang hồi phục trên khắp các vùng biển, sau sự gia tăng của hải cẩu, và dần tái lập lại những "lãnh địa" săn bắt con mồi sở trường.

Hiện này, một con cá mập trắng trưởng thành có thể dài tới 5 mét và nặng khoảng 1.300 kg đang được bảo vệ và có thể được tìm thấy trên toàn cầu.

Tuy nhiên, số lượng của cá mập trắng vẫn đang ở trong tình trạng suy giảm và cần phải có sự giúp đỡ của con người.

Chúng ta nên nhìn "hung thần" đại dương như một sinh vật cần được bảo tồn thay vì nỗi sợ hãi của bản thân. Chúng thực sự không quá đáng sợ và nên được bảo vệ vì vai trò to lớn trong hệ sinh thái biển.