Tòa trọng tài thường trực ra phán quyết vụ kiện biển Đông

Người phát ngôn Bộ ngoại giao Mỹ John Kirby khẳng định: "Phán quyết của Tòa Trọng tài là phán quyết cuối cùng và mang tính ràng buộc bằng pháp luật đối với cả Trung Quốc và Philippines."

Mỹ thúc giục các bên liên quan tránh đưa ra những phát ngôn hoặc có hành động gây hấn. 

Theo ông Kirby: "Phán quyết này có thể và nên là một cơ hội mới, để nối lại những nỗ lực giải quyết tranh chấp hàng hải một cách hòa bình.

Chúng tôi khuyến khích các bên có liên quan làm rõ những yêu cầu của mình, theo luật pháp quốc tế - như được phản ánh trong Công ước về Luật biển – và phối hợp với nhau để giải quyết các tranh chấp."

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường ngày 12/7 tuyên bố: "Chính phủ Trung Quốc không chấp nhận, không thừa nhận cái gọi là phán quyết vụ kiện biển Đông của Philippines. Đó mới là hành động gìn giữ luật pháp quốc tế."

Từ trái qua: Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker tham dự lễ ký kết văn kiện tại Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU)-Trung Quốc tại Đại lễ đường nhân dân Bắc Kinh, ngày 12/7. (Ảnh: Reuters)

Sau khi Bộ ngoại giao Trung Quốc ra tuyên bố phản ứng với phán quyết của Tòa trọng tài, Ngoại trưởng Vương Nghị tiếp tục chỉ trích vụ kiện biển Đông "là một trò hề chính trị".

"Vụ kiện biển Đông cũng như những xuyên tạc ác ý và 'chơi khăm' chính trị từ đó sẽ đẩy vấn đề biển Đông vào tình trạng đối đầu nguy hiểm, hoàn toàn không có lợi cho hòa bình ổn định khu vực, không phù hợp lợi ích chung của Trung Quốc-Philippines, các nước trong khu vực và cả xã hội quốc tế.

Lúc này, trò hề đã kết thúc, đã đến lúc phải trở lại quỹ đạo đúng đắn rồi," ông Vương tỏ thái độ hung hăng.

Trên tài khoản chính thức, ASEAN khẳng định lập trường nhất quán của khối về vấn đề biển Đông, đó là các nước thành viên tái khẳng định cam kết thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC).

ASEAN cũng cam kết tôn trọng những nguyên tắc phổ quát được thừa nhận của Luật quốc tế, bao gồm Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) 1982.

ASEAN nêu quan điểm về vấn đề biển Đông sau khi vụ kiện Philippines-Trung Quốc có phán quyết. (Ảnh: @ASEAN/Twitter)

Thời báo Hoàn Cầu dẫn thông cáo báo chí của Ngoại trưởng Thái Lan Don Pramudwinai: "Vấn đề biển Đông cần được các bên tận khả năng giải quyết bằng nỗ lực chung dựa trên cơ sở tin cậy lẫn nhau và lợi ích công bằng, nhằm thể hiện bản chất mối quan hệ ASEAN-Trung Quốc lâu bền."

Ngoại trưởng Thái Lan cũng cho rằng cần phải áp dụng nhiều biện pháp để thực thi toàn diện, có hiệu lực Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC).

"Điều tối quan trọng là, chúng ta cần các bên nỗ lực để sớm hoàn thiện Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở biển Đông (COC)," thông cáo có đoạn.

Trong khi đó, thông tin từ Bộ ngoại giao Indonesia cho biết nước này thúc giục các bên liên quan kiềm chế, không có hành động làm leo thang căng thẳng.

Jakarta kêu gọi các bên tiếp tục nỗ lực gìn giữ hòa bình và ổn định trong khu vực.

Bộ Ngoại giao Singapore ra tuyên bố kêu gọi tất cả các bên tôn trọng đầy đủ các quy trình pháp lý và ngoại giao, kiềm chế và tránh tiến hành bất kỳ hoạt động có thể gây căng thẳng trong khu vực.

Tờ Nhân dân Nhật báo dẫn phát biểu của ông Tập Cận Bình ngày 12/7 nói: 

"Trong bất cứ tình hình nào, chủ quyền lãnh thổ và các quyền, lợi ích hàng hải của Trung Quốc trên Biển Đông đều không chịu ảnh hưởng từ phán quyết của PCA.

Trung Quốc không chấp nhận bất cứ chủ trương và hành động nào xuất phát từ phán quyết từ PCA."

Trả lời câu hỏi của phóng viên đề nghị cho biết phản ứng của Việt Nam trước việc Tòa trọng tài được thành lập theo Phụ lục VII của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 trên cơ sở đề nghị của Philippines đã đưa ra Phán quyết cuối cùng, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam nêu rõ: "Việt Nam hoan nghênh việc Tòa trọng tài đã đưa ra phán quyết cuối cùng ngày 12/7/2016. Việt Nam sẽ có tuyên bố về nội dung phán quyết."

Thông cáo cáo chí của Bộ ngoại giao Trung Quốc sau khi PCA ra phán quyết viết: "Về phán quyết từ việc Philippines đơn phương yêu cầu thành lập Hội đồng trọng tài (gọi tắt là Tòa trọng tài) giải quyết vụ kiện biển Đông. Trung Quốc tuyên bố, phán quyết này là vô hiệu, không có tình ràng buộc, Trung Quốc không đồng ý, không thừa nhận."

Hãng Reuters (Anh) đưa tin, Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida nói rằng phán quyết của PCA về vụ kiện biển Đông "có hiệu lực pháp lý" và các bên cần phải tuân thủ.

Theo Thời báo Hoàn Cầu, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Gen Nakatani lên tiếng: "Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên liên quan không thực hiện bất cứ phản ứng có thể dẫn đến tình trạng leo thăng căng thẳng. Chúng tôi sẽ tiếp tục quan sát chặt chẽ tình hình biển Hoa Đông."

(Ảnh: Mạnh Quân)

Cuối cùng, Toà xem xét liệu các hoạt động của Trung Quốc kể từ khi Toà bắt đầu xem xét vụ việc có làm trầm trọng thêm tranh chấp giữa các bên hay không. 

Toà nhận thấy rằng Toà thiếu thẩm quyền để xem xét tác động của vụ đối đầu giữa tàu hải quân của Philippines và tàu hải quân và chấp pháp của Trung Quốc ở Bãi cạn Second Thomas, cho rằng tranh chấp này liên quan đến các hoạt động quân sự và do vậy, nằm ngoài cơ chế giải quyết tranh chấp bắt buộc. 

Tuy nhiên, Toà nhận thấy rằng việc bồi đắp và xây dựng đảo nhân tạo trên quy mô lớn của Trung Quốc gần đây là không phù hợp với nghĩa vụ của quốc gia thành viên Công ước trong quá trình giải quyết tranh chấp, trong chừng mực mà Trung Quốc đã gây ra những tác hại không thể sửa chữa được với môi trường biển, xây dựng một đảo nhân tạo lớn trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, và phá huỷ các bằng chứng về điều kiện tự nhiên của các cấu trúc ở Biển Đông mà là một phần của tranh chấp giữa các Bên.

Tân Hoa Xã vừa đăng tải Tuyên bố của Trung Quốc về cái mà nước này gọi là "chủ quyền lãnh thổ ở Biển Đông" cùng các quyền và lợi ích hàng hải.

Trung Quốc trắng trợn tuyên bố: Kiên quyết phản đối một số quốc gia đóng chiếm phi pháp trên một bộ phận các đảo đá ở quần đảo Trường Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam-PV) và có hành vi xâm phạm vùng biển "thuộc quyền quản lý của Trung Quốc".

Toà xem xét ảnh hưởng với môi trường biển của các hoạt động bồi đắp và xây dựng nhân tạo trên 7 cấu trúc của Quần đảo Trường Sa gần đây của Trung Quốc, và nhận thấy rằng Trung Quốc đã gây hại nghiêm trọng với môi trường của các rặng san hô và vi phạm nghĩa vụ bảo tồn và bảo vệ các hệ sinh thái dễ bị tổn thương và môi trường sống của các loài đang suy yếu, bị đe doạ và bị huỷ diệt.

 Toà cũng cho rằng nhà chức trách Trung Quốc đã nhận thức được việc ngư dân Trung Quốc đã đánh bắt các loài rùa biển, san hô và trai khổng lồ quý hiếm trên diện rộng ở Biển Đông (bằng các biện pháp gây ra tổn hại nghiêm trọng với môi trường rặng san hô) và đã không thực hiện các nghĩa vụ của nước này trong việc ngăn chặn và chấm dứt các hoạt động này.

Ngoại trưởng Philippines Perfecto Yasay kêu gọi "kiềm chế và tỉnh táo" tại Biển Đông ngay sau khi PCA đưa ra phán quyết.

"Các chuyên gia của chúng tôi đang nghiên cứu phán quyết này cẩn trọng và triệt để bởi đó là kết quả quan trọng của tòa trọng tài," ông nói.

Ngoại trưởng Yasay nói tại một cuộc họp báo: "Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên liên quan kiềm chế và tỉnh táo. Philippines khẳng định hết sức tôn trọng quyết định cột mốc này".

Thời báo Hoàn Cầu (Trung Quốc) dẫn nguồn hãng tin AFP (Pháp) ngày 12/7 cho hay, Philippines hoan nghênh kết quả từ phán quyết về biển Đông của PCA.

Theo tờ Philstar (Philippines), Philippines là quốc gia đầu tiên thách thức công khai hành vi bành trướng của Trung Quốc trên biển Đông.

Tiếp theo, Toà xem xét tới tính hợp pháp của các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông. 

Nhận thấy rằng các vùng nhất định nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, Toà cho rằng Trung Quốc đã vi phạm quyền chủ quyền của Philippines trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này bằng việc (a) can thiệp vào hoạt động đánh cá và thăm dò dầu khí của Philippines, (b) xây dựng đảo nhân tạo và (c) không ngăn chặn ngư dân Trung Quốc đánh bắt ở khu vực này. 

Toà cũng khẳng định rằng ngư dân từ Philippines (cũng như ngư dân từ Trung Quốc) đã có quyền đánh cá truyền thống ở Bãi Scarborough và rằng Trung Quốc đã ngăn chặn các quyền này bằng cách hạn chế việc tiếp cận khu vực này. 

Toà cũng khẳng định rằng các tàu chấp pháp của Trung Quốc gây ra một rủi ro va chạm nghiêm trọng một cách bất hợp pháp khi họ đã trực tiếp cản trở các tàu của Philippines.

Toà Trọng tài xem xét đến quyền hưởng các vùng biển và quy chế của các cấu trúc. Trước tiên, Toà tiến hành đánh giá liệu một số bãi do Trung Quốc yêu sách có nổi khi thuỷ triều lên đỉnh hay không. 

Các cấu trúc nổi khi thủy triều lên cao sẽ tạo ra quyền ít nhất đối với lãnh hải 12 hải lý trong khi các cấu trúc chìm khi thuỷ triều lên cao sẽ không tạo ra quyền như vậy. 

Toà nhận thấy rằng các bãi này đã bị làm biến đổi mạnh mẽ do việc bồi đắp, xây dựng và Toà cũng nhắc lại rằng Công ước phân loại các cấu trúc dựa trên điều kiện tự nhiên của chúng và dựa vào các tài liệu lịch sử để đánh giá các cấu trúc.

Sau đó, Toà tiến hành đánh giá liệu các có cấu trúc nào trong số các cấu trúc do Trung Quốc yêu sách có thể tạo ra vùng biển ngoài phạm vi 12 hải lý không. 

Theo Công ước, các đảo tạo ra vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý và thềm lục địa nhưng các "đảo đá không thích hợp cho con người đến ở và có đời sống kinh tế riêng không có vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa". 

Toà kết luận rằng quy định này phụ thuộc vào khả năng khách quan của các cấu trúc khi chúng ở tình trạng tự nhiên để có thể duy trì một cộng đồng dân cư ổn định hoặc các hoạt động kinh tế mà không phụ thuộc vào các nguồn lực từ bên ngoài hoặc hoàn toàn chỉ có tính chất khai thác. 

Toà cũng nhận thấy rằng sự có mặt của các nhân viên công vụ trên các cấu trúc là phụ thuộc vào sự hỗ trợ từ bên ngoài và không phản ánh khả năng của các cấu trúc. 

Toà cũng thấy rằng các bằng chứng lịch sử có ý nghĩa hơn và nhận thấy quần đảo Trường Sa trong lịch sử được sử dụng bởi một số nhóm nhỏ các ngư dân và rằng đã có một vài hoạt động khai thác phân dơi và đánh cá của Nhật Bản. 

Toà kết luận rằng việc việc sử dụng ngắn hạn như vậy không phải là sự định cư của một cộng đồng ổn định và rằng các hoạt động kinh tế trong lịch sử chỉ là hoạt động mang tính khai thác. 

Theo đó, Toà kết luận rằng không một cấu trúc nào tại Trường Sa có khả năng tạo ra các vùng biển mở rộng. 

Toà cũng quyết định rằng các đảo Trường Sa không thể cùng nhau tạo ra các vùng biển như một thực thể thống nhất. 

Trên cơ sở kết luận không một cấu trúc nào mà Trung Quốc yêu sách có khả năng tạo ra vùng đặc quyền kinh tế, Toà nhận thấy Tòa có thể không cần phải phân định ranh giới biển mà vẫn có thể tuyên bố rằng một số vùng biển nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines vì không bị chồng lấn với bất cứ quyền hưởng vùng biển nào mà Trung Quốc có thể có.

Phán quyết của PCA về Quyền lịch sử và Đường chín đoạn:

Toà Trọng tài nhận thấy có thẩm quyền để xem xét tranh chấp giữa các bên liên quan đến quyền lịch sử và nguồn của quyền hưởng các vùng biển tại Biển Đông. 

Về mặt nội dung thực chất, Toà kết luận rằng Công ước LHQ về Luật biển (UNCLOS) quy định một cách toàn diện về các quyền đối với các vùng biển, và việc bảo vệ các quyền tồn tại trước Công ước liên quan đến tài nguyên đã được xem xét, nhưng chúng không được thông qua và quy định tại Công ước. 

Theo đó, Tòa kết luận rằng trong phạm vi quyền lịch sử của Trung Quốc đối với các nguồn tài nguyên trong các vùng biển ở Biển Đông, quyền này bị xóa bỏ do chúng không phù hợp với chế định vùng đặc quyền kinh tế trong Công ước. 

Toà cũng nhận thấy dù trong lịch sử, những người đi biển cũng như ngư dân từ Trung Quốc cũng như từ các nước khác đã sử dụng các đảo tại Biển Đông nhưng không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy về mặt lịch sử Trung Quốc đã chỉ một mình thực hiện việc kiểm soát vùng nước này cũng như tài nguyên tại đây. 

Vì vậy, Toà kết luận không có cơ sở pháp lý để Trung Quốc yêu sách quyền lịch sử đối với tài nguyên tại các vùng biển phía bên trong đường 9 đoạn.

Thông cáo báo chí của PCA về phán quyết vụ kiện biển Đông. (Ảnh: Strait Times)

Vào lúc 17h01 (giờ Bắc Kinh, tức 16h00 giờ Việt Nam), hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xã thông báo với thái độ tức tối rằng Tòa trọng tài thường trực (PCA) The Hague đã đưa ra "phán quyết cuối cùng vô giá trị và phi pháp" đối với vụ kiện biển Đông do Philippines làm nguyên đơn.

Tân Hoa Xã không đề cập cụ thể nội dung phán quyết nhận được, nhưng lặp lại luận điệu hung hăng thời gian qua của chính phủ Trung Quốc khi tuyên bố "chính phủ nước Cộng hòa Philippines dưới thời cựu Tổng thống Benigno Aquino III đơn phương khởi kiện ra tòa trọng tài là vi phạm luật pháp quốc tế, tòa trọng tài không có thẩm quyền, Trung Quốc không chấp nhận và không thừa nhận".

Trên tài khoản Weibo chính thức, báo đảng Trung Quốc Nhân dân Nhật báo tuyên bố: "Bất kể anh [PCA] phán quyết thế nào, Trung Quốc cũng chỉ phản ứng như vậy!", kèm theo hình ảnh với tuyên bố "4 không": Không chấp nhận, không tham dự, không thừa nhận, không chấp hành.

Cảnh các phóng viên đứng chờ bên ngoài Cung điện Hòa bình, Hague, Hà Lan hôm 12/7. (Ảnh: BBC)

Cảnh biểu tình bên ngoài Lãnh sự quán Trung Quốc tại Manila, Philippines, ngày 12/7, vài giờ trước khi Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) ở Hague ra phán quyết về vụ kiện Biển Đông của Philippines. (Ảnh: BBC)