Sau mỗi đợt thiên tai, Vingroup thông qua Quỹ Thiện Tâm luôn phản ứng rất nhanh với quy mô hỗ trợ lớn. Với các ông, “tốc độ” và “quy mô” có phải là hai tiêu chí đầu tiên khi bước vào cứu trợ?

Ông Lý Minh Tuấn: Là Quỹ thiện nguyện của một doanh nghiệp tư nhân, chúng tôi có lợi thế là có thể thích ứng, hành động ngay khi cần. Ưu tiên đầu tiên của Thiện Tâm là đến thật nhanh với những người đang gặp nạn – càng sớm càng tốt.

Trước thiên tai lớn như Yagi hay Bualoi, chỉ 1–2 ngày sau khi bão đổ bộ, chúng tôi đã tới những gia đình đầu tiên để khảo sát và hỗ trợ.

Tinh thần của chúng tôi là “Không có bất kỳ người Vingroup nào đứng ngoài đau thương, mất mát của đồng bào”, vì vậy, khi bão lũ ập tới, cả Tập đoàn cùng vào cuộc.

Quỹ Thiện Tâm làm đầu mối, điều phối lực lượng. Thực ra, chúng tôi chỉ có chưa đến 45 người. Nhưng khi cần, chúng tôi có thể huy động ngay hàng trăm cán bộ, nhân viên Vingroup tỏa xuống những vùng còn tan hoang sau thiên tai.

Để làm được nhanh như vậy, từ khi cơn bão còn là một vùng áp thấp mới hình thành, Quỹ đã theo sát và xây dựng kịch bản ứng phó. Khi rủi ro xuất hiện, mọi thứ lập tức được triển khai, nên người dân không phải chờ thêm một phút nào.

Song song với hỗ trợ khẩn cấp, chúng tôi khảo sát các công trình phục vụ dân sinh thiết yếu như trường học, trạm y tế, cầu đường bị hư hại để cùng địa phương khôi phục. Sự hỗ trợ của Thiện Tâm là cả quá trình đồng hành, từ ổn định trước mắt đến giải pháp tái thiết bền vững. Cách làm ấy xuất phát từ tình thương đủ sâu để nghĩ cho bà con đường dài.

Có kỷ niệm nào mà theo ông là minh chứng điển hình cho “tốc độ Thiện Tâm” khi san sẻ với cộng đồng?

Ông Lý Minh Tuấn: Tháng 9 năm 2024, khi núi Con Voi sạt lở, vùi lấp làng Nủ (Lào Cai), chúng tôi có mặt ngay vào ngày hôm sau. Cảnh tượng lúc ấy ám ảnh đến mức bám vào trí nhớ bất cứ ai chứng kiến. Nhà cửa bị san phẳng. Từng thi thể, có khi không còn nguyên vẹn, vừa được kéo lên từ bùn lầy. Một dãy quan tài xếp chồng lên nhau đợi sẵn. Có gia đình 6 người thì 5 đã mất. Xe cứu hộ, quân đội, công an chạy đua từng phút để tìm kiếm nạn nhân, trong khi trên đỉnh núi, bùn đất vẫn tiếp tục trôi xuống.

Tiếng khóc xé màn mưa. Tất cả như bóp nghẹt trái tim người Thiện Tâm. Nhưng khi đứng giữa vùng đất tan hoang, tôi biết mình không còn phút nào để chậm trễ. Mọi cảm xúc phải nén lại để trả lời câu hỏi lớn: Làm thế nào để hỗ trợ nhanh và đúng nhất?

Trong hỗn loạn, chúng tôi vừa nắm tình hình, vừa tìm cách hỗ trợ bà con, đánh giá thiệt hại và nơi ở tạm. Các gia đình có người mất được ưu tiên giúp ngay, đặc biệt những hộ mất trụ cột hoặc còn nhiều người phụ thuộc.

Một vấn đề lớn lúc ấy là người dân không có chỗ ở an toàn. Lực lượng tại chỗ quá tải, đường vào xã Phúc Khánh bị chia cắt vì khu vực sạt lở gần như “vùng cấm”. Quỹ đề xuất tài trợ để dựng một khu nhà tạm chỉ trong vòng 6 ngày - tiến độ mà nếu không tận mắt chứng kiến, rất khó tin là thật.

Lãnh đạo Tập đoàn khi ấy chỉ đạo anh em:“Lúc này khẩn cấp, cần ưu tiên làm nhanh nhất để bà con có chỗ an toàn”.

Và thế là, nửa quả đồi phủ đầy cây cối đã được bạt đất, san nền, dựng 23 căn nhà – mỗi căn 36 m², có đầy đủ điện, nước, giường, tủ, chăn gối đệm, màn, ti vi, bếp, nồi cơm điện, vệ sinh khép kín,… Cả đội ngũ quên ăn, quên ngủ, làm việc không mệt mỏi. Chúng tôi luôn đặt mình vào hoàn cảnh bà con để nghĩ và cố gắng.

6 ngày sau, khi mưa vẫn trút xuống, nhưng ánh đèn từ dãy nhà mới đã sáng lên. Một cột cờ lớn được dựng trước khu nhà - lá cờ Tổ Quốc tung bay giữa vùng đất từng xảy ra thảm hoạ lớn - như thắp lên một tia hy vọng mới.

Và khoảng vài tháng sau, khi khu tái định cư của Nhà nước hoàn thành, dãy nhà tạm của chúng tôi vẫn đang tiếp tục được sử dụng cho mục đích khác. Nghĩa là dù xây trong thời gian “kỷ lục”, công trình vẫn bền bỉ và hữu dụng.

Tôi biết Vingroup làm nhanh, nhưng cũng hiểu: Quỹ Thiện Tâm chưa bao giờ đánh đổi tốc độ bằng sự thiếu tỉnh táo. Bởi làm từ thiện, nếu chỉ dựa vào lòng tốt mà không nhìn thấu hệ quả, đôi khi lại khiến người yếu thế chịu thêm tổn thương…

Ông Lý Minh Tuấn: Bạn nói rất đúng. Có một chuyện mà tôi nhớ mãi khi tham gia hỗ trợ người dân làng Nủ. Đó là trong một thời gian ngắn sau khi thiên tai xảy ra, tiền mặt được nhiều đoàn trao tự phát – từ vài triệu, đến cả vài chục triệu – trong khi người dân không còn nổi một mái nhà để cất giữ. Giữa lúc bấp bênh đó, tiền trở thành thứ… rất nguy hiểm. Tôi lập tức đề nghị chính quyền phối hợp công an và ngân hàng mở ngay Tài khoản tiết kiệm cho từng hộ, để vừa bảo toàn khoản hỗ trợ, vừa giữ được sự trật tự cần thiết trong giai đoạn nhạy cảm nhất.

Những ngày sau đó, rất nhiều xe cứu trợ dồn dập đổ về. Hàng hóa chất đống, có lúc, người ta phải… thuê cả xe rác để ‘xử lý’ đồ cứu trợ. Cảnh tượng ấy làm tôi thấy day dứt. Quỹ phải cử cán bộ đứng dọc các điểm vào làng, gặp đoàn nào cũng chia sẻ thông tin để họ chuyển sang xã khác, điểm khác, để tránh sự chồng chéo.

Làm từ thiện hiệu quả đòi hỏi không chỉ tình thương, mà còn khả năng quan sát, phân tích – quyết định nhanh nhưng chuẩn. Tâm phải sáng, nhưng trí càng phải tinh. Với Quỹ Thiện Tâm, sự tỉnh táo luôn là thứ phải giữ bằng mọi giá.

Để “giữ sự tỉnh táo bằng mọi giá”, Quỹ đã làm thế nào?

Ông Lý Minh Tuấn: Chúng tôi đã từng gặp tình huống như thế này: một số ngôi nhà xây ngay dưới chân đập thuỷ điện, năm nào xả lũ cũng bị ngập hoặc cuốn trôi. Chuyện đó lặp lại khiến chúng tôi đặt câu hỏi: hoặc là công tác giải tỏa chưa triệt để, hoặc là một số hộ cố tình dựng nhà với hy vọng nhận hỗ trợ.

Chúng tôi làm việc thẳng thắn với địa phương. Nếu có phương án di dời và cam kết rõ ràng, Quỹ sẽ hỗ trợ. Nếu không, chúng tôi kiên quyết từ chối.

Từ thiện mà thiếu nguyên tắc sẽ tạo tiền lệ xấu, và đôi khi lại làm hỏng cả hệ sinh thái cộng đồng.

Hai mươi năm qua, để mỗi đồng tiền hỗ trợ đều đặt đúng chỗ, chúng tôi đều tự thẩm định từng hộ dân, từng công trình. Cán bộ Quỹ đi nhiều đến mức… quen từng khúc cua, từng con dốc. Có chuyến đi giữa mưa trắng xóa, đất đá vẫn còn rơi lộp bộp hai bên sườn núi. Nhưng nhờ đi trực tiếp, chúng tôi mang được tấm lòng của Tập đoàn đến gần dân nhất, hạn chế tiêu cực nhất – và quan trọng là thấy an tâm.

Nhưng khối lượng công việc của Quỹ rất lớn. Với những trường hợp éo le xuất hiện bất ngờ, “cần giúp ngay”, làm sao các ông xác minh và xử lý kịp thời?

Ông Lý Minh Tuấn: Sau 20 năm, Thiện Tâm đã có một “hệ sinh thái” thiện nguyện rất sâu rộng: từ cán bộ Quỹ, giáo viên, bác sĩ, những người đã từng được hỗ trợ, đến lãnh đạo địa phương, các nhóm thiện nguyện, các dự án sinh kế khắp vùng khó khăn trong cả nước.

Với chúng tôi, xác minh chưa bao giờ là trở ngại – mà ngược lại, là một thế mạnh rất lớn của Quỹ.

Ngoài những điều ông vừa nói, đâu là những nguyên tắc xương sống định hình cách vận hành của Quỹ suốt 20 năm qua?

Ông Lý Minh Tuấn: Ngay chính cái tên Thiện Tâm đã là lời cam kết lớn nhất: làm việc thiện bằng cả trái tim, trí tuệ, uy tín và tầm nhìn.

Trong tình huống khẩn cấp, Quỹ không bao giờ ngại chi tiền, miễn là đúng người – đúng việc – minh bạch tuyệt đối.

Và một nguyên tắc nữa: không làm từ thiện để qx`xuảng bá. Chúng tôi chưa từng dùng ngân sách cho truyền thông. Những thông tin trên báo chí - nếu có - chỉ dừng ở mức vừa đủ, đúng mức, minh bạch để cộng đồng hiểu và lan tỏa tinh thần tốt đẹp.

Tinh thần của cán bộ Quỹ là: giúp được người là vui. Giúp được nhiều người là hạnh phúc.

Sứ mệnh của Vingroup là “Vì một cuộc sống tốt đẹp hơn cho mọi người”, và chúng tôi tin vào điều đó như tin vào những điều nhiệm màu trong đời. Nhiều lần đi từ thiện vào vùng bão, khi chúng tôi đến thì trời quang mây tạnh, xong việc vừa rời đi thì gió mưa lại ập xuống. Khó lý giải, nhưng có lẽ khi mình làm điều đúng, cuộc đời sẽ nâng đỡ.

Trên truyền thông, Quỹ Thiện Tâm thường được nhắc đến cùng những con số đóng góp rất lớn để khắc phục hậu quả thiên tai. Nhưng tôi nghĩ đó chỉ là phần dễ thấy nhất trong các hoạt động của Quỹ…

Ông Lý Minh Tuấn: Đúng như vậy! Khởi đầu vào năm 2006 với những hoạt động thiện nguyện đơn lẻ, đến nay, Thiện Tâm đã trở thành tổ chức chuyên nghiệp, quy mô lớn với hơn 50 chương trình, đề án hành động sâu rộng, hướng đến đầu tư xã hội dài hạn.

Các lĩnh vực chúng tôi tham gia trải rộng từ Y tế, Giáo dục, Văn hóa, Hạ tầng, Đền ơn đáp nghĩa, Xóa đói giảm nghèo, Nông nghiệp, Môi trường, Phòng tránh và khắc phục hậu quả thiên tai dịch bệnh…

Riêng y tế, chúng tôi tổ chức khám - phát thuốc miễn phí cho hàng triệu người, phẫu thuật đục thủy tinh thể, đầu tư trang thiết bị và nâng cao năng lực cho trạm y tế vùng cao… Đặc biệt, Quỹ có hai dự án chiến lược về y tế, gồm: Tài trợ đào tạo 600 bác sĩ chuyên khoa I cho vùng sâu vùng xa và hỗ trợ 1.200 cô đỡ thôn bản; Tài trợ 1.000 tỷ đồng cho Đề án cấp cứu ngoại viện quốc gia 2025–2030.

Tôi từng nghe một lãnh đạo Bộ Y tế nói về chương trình đào tạo bác sĩ cho vùng sâu, vùng xa của Quỹ, và gọi đó là “bước đột phá” về đào tạo nguồn nhân lực của ngành Y tế. Điều gì làm nên sự khác biệt của chương trình này?

Ông Lý Minh Tuấn: Chúng tôi chọn một cách đi bền vững: bồi dưỡng chính những bác sĩ đã đang gắn bó ở tuyến huyện xã. Họ là người dân tộc bản địa, đã có gia đình, con nhỏ, cuộc sống cắm rễ sâu sắc nên rất khó rời đi.

Quỹ tài trợ để đào tạo họ theo hình thức bác sĩ nội trú - tinh hoa nhất của ngành y, vốn chỉ dành cho những người xuất sắc.

Suốt 24 tháng kèm cặp "một thầy một trò" liên tục, mỗi bác sĩ sẽ tiến bộ rất nhanh nhờ được theo sát bởi một giáo sư/ bác sĩ đầu ngành và thực hành là chính. Chúng tôi còn trang bị đầy đủ thiết bị máy móc để khi họ tốt nghiệp quay trở lại bệnh viện huyện, những kỹ thuật từng chỉ có ở tuyến tỉnh – thậm chí trung ương – giờ đã được làm chủ và có thể thực hành ngày ở tuyến huyện.

Khi gặp ca khó, bác sĩ huyện chỉ cần gọi cho thầy giáo. Hội chẩn, hướng dẫn mổ từ xa đều được thực hiện ngay - điều mà trước đây ở miền núi hầu như không thể có.

Song song đó, chúng tôi đào tạo cả kíp cấp cứu tuyến huyện và tỉnh bằng cách đưa họ về bệnh viện Bạch Mai hay Việt Đức để thực hành liên tục.

Kết quả, số ca tử vong hoặc biến chứng do chuyển tuyến giảm mạnh. Trước kia, một ca đột quỵ từ huyện lên tỉnh đã hàng trăm km; ra Hà Nội là 300–400 km, trong khi chỉ cần chậm vài chục phút thôi là khác.

Giờ đây, bác sĩ tuyến huyện xử lý từ đầu, đó là bước ngoặt sống - còn của biết bao mạng người.

Vì sao giữa rất nhiều lĩnh vực xã hội cần hỗ trợ, Quỹ Thiện Tâm lại chọn y tế, giáo dục, hay hạ tầng?

Ông Lý Minh Tuấn: Muốn một vùng đất thật sự đổi thay, phải gieo nền tảng từ giáo dục, y tế và đặc biệt là hạ tầng. Bởi vì hạ tầng chính là “mạch máu” quyết định vận mệnh kinh tế. Một con đường mới mở ra, hay một cây cầu vừa dựng lên… không chỉ giúp đi lại thuận tiện, mà còn mở ra vô vàn cơ hội chưa từng có.

Quỹ Thiện Tâm đã xây khoảng 500–600 công trình dân sinh và hơn 400 km đường. Chỉ cần đặt đúng chỗ, hiệu quả lập tức “nhìn thấy được”. Như cây cầu ở thôn An Vượng (Tuyên Quang): chỉ một năm sau, cả vùng như bừng sáng. Nhà kiên cố mọc lên, ô-tô vào tận thôn, giá bán nông sản tăng nên kinh tế của địa phương được cải thiện rõ rệt.

Đi cùng hạ tầng là giáo dục.

Cán bộ Quỹ từng leo dốc, lội suối tìm đến một bé gái mồ côi cả cha lẫn mẹ, sống lắt lẻo một mình giữa núi rừng. Tôi vẫn nhớ mãi đôi mắt sáng hy vọng của em, như đóa hoa rừng nở rực rỡ.

Thành tích học tập xuất sắc nhiều năm liền của cô bé là một búp lửa nhỏ thắp sáng cả chuyến đi. Chúng tôi luôn nghĩ: nếu không có những tổ chức như Thiện Tâm, tương lai của những đứa trẻ như em sẽ đi đâu?

20 năm qua, Quỹ trao hơn 90.000 suất học bổng cho học sinh nghèo vượt khó, tiếp sức cho giấc mơ đến trường của trẻ em nghèo không bao giờ dang dở.

Bên cạnh đó, Quỹ hỗ trợ sinh kế cho 40.000 hộ dân thoát nghèo, phát triển mô hình nuôi thủy sản xa bờ – tưới cây bằng công nghệ cao – nghiên cứu giống sắn mới kháng bệnh… phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Đại sứ quán Israel… để mỗi giải pháp công nghệ đều đúng nơi – đúng nhu cầu – đúng khả năng lan tỏa.

Đã làm rất nhiều việc lớn và tạo tác động sâu rộng như thế, vì sao Quỹ Thiện Tâm còn đồng hành với nhiều quỹ xã hội khác?

Ông Lý Minh Tuấn: Người xưa nói: “Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”. Bởi vậy mà Quỹ Thiện Tâm không chọn con đường “đi một mình”.

Hiện, Quỹ đang hỗ trợ hơn 70 tổ chức, từ quy mô lớn như Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, Quỹ Hy vọng, Quỹ Trò nghèo vùng cao, Hội người cao tuổi Việt Nam, Genestory… đến những Trung tâm phẫu thuật trẻ em khuyết tật, Xưởng sản xuất chân tay giả miễn phí, Trung tâm nuôi dưỡng trẻ em mồ côi, người tàn tật, các nhóm nhỏ nấu cơm, phát cháo cho bệnh nhân nghèo…

Chỉ cần họ có cách làm bài bản, chuyên nghiệp và minh bạch, nhưng còn thiếu nguồn lực thì chúng tôi sẵn sàng song hành, theo sát, để đảm bảo việc thiện phát huy đúng hiệu quả.

Vậy sau 20 năm vận hành, khi nhìn lại, điều gì khiến Quỹ Thiện Tâm tự hào nhất?

Ông Lý Minh Tuấn: Là sự đổi thay thật sự trong đời sống của bà con.

Những người đã từng ở bên bờ kiệt quệ nay đứng dậy, rồi lại chung tay giúp những hoàn cảnh khác. Sự tử tế, nếu được trao đúng lúc, có sức lan tỏa tự nhiên. Và đó cũng là cách “trái tim” Thiện Tâm ngày càng mở rộng, đón nhận nhiều sự cộng hưởng quý báu từ cộng đồng.

Hai thập kỷ qua, chúng tôi bền bỉ theo đuổi chuẩn mực thiện nguyện chuyên nghiệp và nhân văn. Thiện Tâm như một ngọn lửa – giá trị lớn nhất không nằm ở độ sáng của riêng nó, mà ở khả năng làm bừng lên vô số ngọn lửa khác xung quanh. Khi cộng đồng cùng nhau thay đổi cách làm, hiệu quả được mở rộng theo cấp số nhân.

Một tấm lòng tốt có thể giúp một vài người khác hôm nay, nhưng nhiều tấm lòng tốt cùng phụng sự bền bỉ có thể nâng đỡ cả một thế hệ.

Sau tất cả, điều khiến chúng tôi tự hào nhất không phải là số tiền đã chi, hay dấu chân đã đi, mà là những hạt mầm niềm tin được gieo xuống – rằng sự tử tế vẫn luôn hiện hữu.

Và bất kỳ ai trong số chúng ta đều có thể trở thành một phần của điều tốt đẹp ấy!