Ngày 23/12/1993, các kỹ sư Nga đã tiến hành cuộc thử nghiệm bay đầu tiên đối với những chiếc Sikorsky Ilya Muromets - một dòng máy bay ném bom hạng nặng từng tham gia chiến đấu ở Mặt trận phía Đông trong Thế chiến I.
Một thế kỷ qua, lực lượng không quân tầm xa Nga đã trải qua một chặng đường dài, giờ đây họ đã có khả năng vượt qua những khoảng cách khổng lồ để phóng ra thứ vũ khí hủy diệt từ bên ngoài hàng rào phòng không của đối phương.
Đề cập tới những vũ khí này nhân "Ngày Không quân tầm xa" (23/12), chuyên gia quân sự Andrei Kotz của RIA Novosti đã điểm lại những tên lửa hàng đầu mang tới cho không quân Nga khả năng vươn tới toàn cầu.
Kh-15
Tên lửa đạn đạo phóng từ trên không, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân Kh-15 được trang bị cho Không quân Liên Xô vào năm 1980, như một sự đáp trả trực tiếp tên lửa AGM-69 SRAM mà Mỹ tung ra trước đó một thập kỷ.
Mặc dù Kh-15 có tầm bắn tối đa xa hơn AGM-69 (300km so với 200km) nhưng cả 2 hệ thống này đều có cùng mục đích thiết kế: xuyên thủng, phá hủy các hệ thống phòng không của đối phương và tấn công các mục tiêu trên bộ.
Khác với AGM-60 chỉ trang bị đầu đạn hạt nhân, Kh-15 sau này còn được bổ sung thêm một phiên bản mang đầu đạn thường.
Tên lửa phóng từ trên không Kh-15. Ảnh: Sputnik
Là sản phẩm của Viện thiết kế Raduga ở Dubna, Kh-15 được phát triển riêng cho các máy bay ném bom chiến lược Tu-22M3, Tu-95 và Tu-160.
Theo ông Kotz, một trong những điểm nổi bật của Kh-15 là quỹ đạo bay của nó. Thông thường, sau khi được phóng đi ở khoảng cách 50-280km so với mục tiêu, Kh-15 sẽ tăng dần độ cao lên tới 40.000m trước khi bất ngờ chuyển hướng vào lao xuống với tốc độ Mach 5. Ở giai đoạn này, nó gần như không thể bị đánh chặn.
Hạn chế của Kh-15 là tầm bắn tương đối ngắn, chỉ phù hợp để tấn công các mục tiêu không được bảo vệ nghiêm ngặt bởi các hệ thống phòng không tầm xa.
Trên cơ sở Kh-15, các nhà khoa học Liên Xô và Nga sau này đã phát triển phiên bản Kh-15P và Kh-15S. Nhờ có đầu dò thụ động và trang bị đầu đạn nổ mạnh (HE), Kh-15P trở thành vũ khí tối ưu để chống lại radar đối phương.
Trong khi đó, Kh-15S là tên lửa chống tàu, được trang bị đầu đạn HE thông thường và hệ thống dẫn đường bằng radar chủ động. Khi mang đầu đạn hạt nhân, Kh-15S có bán kính phá hủy từ 60-160km.
Máy bay ném bom Tu-160 có khả năng mang 24 tên lửa Kh-15S trong khoang cho một đợt tấn công đối hải.
Kh-32
Tên lửa hành trình chống tàu siêu thanh Kh-32 là phiên bản hiện đại hóa sâu của tên lửa Kh-22 - một loại vũ khí được thiết kế với mục đích tương tự.
Là một sản phẩm khác của viện Raduga, tên lửa Kh-22 được thiết kế để tiêu diệt các nhóm tác chiến tàu sân bay bằng đầu đạn thường 1.000kg hoặc đầu đạn hạt nhân có sức công phá từ 350 - 1.000 kiloton.
Kh-22 có thể được phóng từ các máy bay Tu-16K, Tu-22K, Tu-22M2/3 và Tu-95K ở khoảng cách lên tới 600km so với mục tiêu, chủ yếu nhằm thách thức ưu thế hải quân của Mỹ tại Thái Bình Dương trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Học thuyết của Không quân Liên Xô từng đề cập đến kế hoạch triển khai đồng thời 80 máy bay để tấn công một nhóm tác chiến tàu sân bay, phá hủy hoặc khiến chúng tê liệt.
Ông Kotz lưu ý rằng, tên lửa Kh-22 cũng có nhiều hạn chế như khả năng kháng nhiễu thấp. Liên Xô từng có ý định hiện đại hóa các tên lửa Kh-22 nhưng kế hoạch bị đóng băng vào những năm 1990 do các hệ lụy về địa chính trị và kinh tế sau khi Liên Xô tan rã.
Công tác nâng cấp Kh-32 tới năm 2013 mới được khởi động lại. Với khả năng kháng nhiễu được chú trọng, tên lửa Kh-32 hiện nay đã được trang bị radar mới, có hệ thống dẫn đường quán tính, khả năng mang nhiên liệu lớn hơn và động cơ mãnh mẽ hơn.
Kh-32 có tầm bắn lên tới 1.000 km và lao tới mục tiêu với tốc độ lên tới Mach 4.1. Tương tự như người tiền nhiệm, Kh-32 có thể mang cả đầu đạn thông thường và đầu đạn hạt nhân. Nó được đưa vào trang bị của lực lượng Không quân tầm xa Nga trong năm 2016.
Kh-555
Giữa những năm 2000, Raduga tiếp tục phát triển lên lửa hành trình Kh-555 để thay thế các tên lửa Kh-55 và Kh-55SM đã có từ thập niên 80 của thế kỷ trước.
Tầm bắn của Kh-555 biến nó trở thành một mối đe dọa đáng sợ, mang lại cho các máy bay ném bom Tu-160 và Tu-95 khả năng phóng tên lửa từ khoảng cách an toàn, bên ngoài phạm vi bảo phủ của hệ thống phòng không đối phương.
Tên lửa Kh-555 được phóng đi từ máy bay ném bom chiến lược Tu-95, nhằm vào các mục tiêu IS ở Syria. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga.
Đặc điểm nổi bật của Kh-55 và các biến thể của nó là khả năng bay ở độ cao cực thấp và khả năng cơ động giữa hành trình bay để tránh bị đánh chặn.
Kh-555 hiện đã được nâng cấp để tăng thêm thách thức cho các hệ thống phòng thủ của đối phương. Đầu tiên, ngoài hệ thống dẫn đường Doppler, tên lửa còn sử dụng hệ thống dẫn đường bằng vệ tinh và hệ thống ngắm bắn quang-điện tử, giúp tăng độ chính xác lên gấp 5 lần.
Thứ hai, ngoài khả năng mang đầu đạn hạt nhân, Kh-555 có thể mang đầu đạn thông thường nặng 410kg.
Theo ông Kotz, đây chính là loại đầu đạn đã được các máy bay ném bom Tu-160 và Tu-95MS sử dụng nhiều lần để tấn công các phần tử khủng bố IS ở Syria.
Kh-101
Theo ông Kotz, Kh-101, một phiên bản nâng cấp khác dựa trên tên lửa Kh-55, có lẽ là "át chủ bài" hiện đại nhất và đáng sợ nhất mà lực lượng Không quân tầm xa Nga hiện có.
Trong tương lai, Kh-101 sẽ thay thế các tên lửa Kh-555 và trở thành vũ khí chủ lực trên các máy bay ném bom Tu-160M/M2 và Tu-95MS/MSM.
Hiện có khá ít thông tin về tên lửa này nhưng được biết, Kh-101 sẽ sử dụng hệ thống dẫn đường kết hợp quán tính và quang-điện tử. Nó có thể tiếp nhận dữ liệu phức tạp về hành trình bay, tọa độ mục tiêu và có thể chuyển hướng giữa hành trình bay.
Kh-101 và Kh-102 (phiên bản mang đầu đạn hạt nhân) có tầm bắn ước tính lên tới 5.000km. Các chuyên gia an ninh phương Tây cho rằng Kh-101 rất khó bị đánh chặn.
Cả hai loại tên lửa Kh-101 và Kh-555 đều được Nga triển khai trong chiến dịch chống khủng bố tại Syria.
Máy bay ném bom Nga tấn công IS bằng tên lửa Kh-101