Cá niên còn được đồng bào thiểu số người Hrê gọi là Cai-lin, còn người Kor gọi là Ca-da-lết, Jia-liếc. Theo một số tài liệu thì cá niên có tên khoa học là Onychostoma gerlachi, thuộc họ cá chép.
Cũng như một số tỉnh, thành miền Trung ở Quảng Nam, Bình Định... cá niên Quảng Ngãi được phân bố trên nhiều con sông suối của miền núi.
Loài cá này thường sống theo bầy đàn và cư trú tập trung nhiều ở những vùng nước sâu dọc các con sông, suối đầu nguồn...thế nhưng chỗ ưa thích nhất của cá niên là dưới chân các con thác, ghềnh đá, đặc biệt là dưới những chân thác bọt nước tung trắng xóa.
Khu vực nước sông, suối chảy là nơi cá niên thường hay sinh sống.
Dù luôn bơi ngược dòng nước xiết, thế nhưng không bao giờ cá niên vượt thác. Thức ăn chính của cá niên là rêu và con hà... bám trên gờ đá. Kích cỡ của cá niên trung bình chỉ nhỉnh hơn ngón tay cái người lớn.
Tuy nhiên tại một số vùng như Trà Bồng, Tây Trà... cá niên đặc sản Quảng Ngãi đánh bắt được to đến 2-3 ngón tay của người lớn.
Anh Đinh Văn Nhim (32 tuổi, xã Sơn Kỳ, huyện Sơn Hà, Quảng Ngãi) - người có thâm niên hơn 10 năm trong việc săn bắt cá niên bộc bạch:
“Cá niên có thể đánh bắt được quanh năm, nhưng nhiều nhất vào mùa hè khi dòng nước ở các con sông suối cạn và trong.
Để đánh bắt thì có nhiều hình thức khác, thế nhưng phổ biến nhất là quăng chài, thả lưới và dùng súng bắn tên tự tạo hoặc đoọc để đâm".
Một trong những hình thức đánh bắt phổ biến là quăng chài.
Ban ngày loài cá niên nhanh nhẹn và khôn khéo, hơn nữa lại sống gần chân thác, ghềnh nên rất khó bắt. Tuy nhiên vào ban đêm cá niên di chuyển chậm hơn nên người dân hay chọn thời điểm này, rồi dùng đèn soi để đâm bắt.
Già Phạm Văn Bun (64 tuổi, xã Ba Tiêu, huyện Ba Tơ, Quảng Ngãi) kể: "Hơn 10 năm về trước, cá niên ở các con sông suối trên địa bàn Ba Tơ nhiều lắm. Theo đó có hôm đi thả lưới được một vài kí là bình thường".
"Chiến lợi phẩm" sau nhiều giờ đi bắt cá niên ven sông, suối.
"Tuy nhiên gần đây, khi cá niên được nhiều người biết đến và trở thành đặc sản nên giá rất cao, dẫn đến số lượng người tham gia đánh bắt đông hơn.
Bên cạnh đó hình thức đánh bắt là chích điện nên cá niên hiếm dần. Nhiều khi đi cả đêm mới bắt được vài lạng, nửa kí", anh Phạm Dách, ở xã Ba Vinh, cùng huyện kể.
Theo đó giá cá niên đặc sản Quảng Ngãi cũng tăng vọt, có thời điểm lên đến 600.000 đồng/kg, trở thành một trong những sản vật đắt tiền tại địa phương này.
