Tàu ngầm năng lượng hạt nhân lớp Virginia, USS John Warner của Hải quân Mỹ. Ảnh: US Navy
Mỹ và Anh sẽ chia sẻ công nghệ và chuyên môn với Australia để giúp nước này đóng tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân đầu tiên như một phần của hiệp ước an ninh mới được công bố giữa ba nước. Động thái này đã dấy lên cơn thịnh nộ ở Pháp, quốc gia vì đó bị mất thoả thuận trên 65 tỉ USD cung cấp tàu ngầm chạy bằng động cơ diesel cho Australia.
Nhưng không chỉ người Pháp tức giận. Các nhóm chống hạt nhân ở Australia, và nhiều người dân, đang bày tỏ sự tức giận với thỏa thuận này, lo ngại nó có thể là “Con ngựa thành Troy” đối với ngành công nghiệp điện hạt nhân, mà Australia đã phản đối trong nhiều thập kỷ qua.
Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern đã trao đổi riêng với người đồng cấp Australia, Scott Morrison, nói với ông rằng các tàu của Canberra sẽ không được chào đón trong vùng biển của đất nước bà, vốn là vùng cấm hạt nhân kể từ năm 1984.
Hiện nay, sáu quốc gia – gồm Anh, Mỹ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Pháp - đã có tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân và nhiều nền kinh tế phát triển lớn, bao gồm Mỹ và Anh, sử dụng hạt nhân để cung cấp năng lượng. Ở Pháp, 70% điện năng sử dụng là từ điện hạt nhân.
Vậy vì sao người Úc lại cảm thấy phiền vì thỏa thuận này.
Điện hạt nhân được tạo ra như thế nào?
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), năng lượng hạt nhân là nguồn đóng góp lớn thứ hai trên thế giới về điện carbon thấp sau thủy điện. Nó chiếm khoảng 10% sản lượng điện trên thế giới, được tạo ra bởi hơn 440 lò phản ứng điện.
Năng lượng được giải phóng từ một quá trình được gọi là phân hạch hạt nhân, bao gồm sự phân tách các nguyên tử uranium trong một lò phản ứng, làm nóng nước để tạo ra hơi nước. Hơi nước này được sử dụng để làm quay các tua-bin, từ đó sản xuất ra điện.
Các viên urani nguội đi sau khi đi qua lò bên trong nhà máy hạt nhân ở Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan. Ảnh: Getty Images
Urani là một kim loại nặng được tìm thấy trong đá và dưới đáy biển, và nó là một nguyên tố rất mạnh mẽ. Theo công ty GE Hitachi Nuclear Energy, một viên urani đã được làm giàu - có kích thước chỉ bằng cục tẩy trên đầu bút chì - chứa năng lượng tương đương với một tấn than hoặc ba thùng dầu.
Bản thân quá trình này không tạo ra khí thải, nhưng khí nhà kính lại được thải ra trong quá trình khai thác urani và quá trình làm giàu có thể thải nhiều carbon.
Năng lượng hạt nhân có tái tạo được không?
Câu trả lời đơn giản là không. Hơi nước được tạo ra trong các lò phản ứng hạt nhân có thể được tái chế và biến trở lại thành nước để sử dụng lại trong quá trình phân hạch hạt nhân.
Tuy nhiên, các vật liệu được sử dụng để sản xuất điện lại không thể tái tạo, vì kim loại về mặt kỹ thuật là hữu hạn. Nhưng có một lập luận rằng nó có thể được sử dụng bền vững; tài nguyên urani trên toàn thế giới lớn đến mức các chuyên gia năng lượng không lường trước được là nó sẽ cạn kiệt.
Tuy nhiên, nhiều nhóm hoạt động phản đối năng lượng hạt nhân vì sự tàn phá môi trường do khai thác urani gây ra.
Đám cháy cỏ gần một mỏ urani ở khu vực Núi Brockman trong Vườn Quốc gia Kakadu, Australia. Ảnh: Getty Images
Chính phủ ở nhiều nơi trên thế giới đang dựa vào năng lượng hạt nhân để giúp khử cacbon cho nền kinh tế của họ. Năng lượng hạt nhân được nhiều người coi là một cách sản xuất điện hiệu quả và có thể là một nguồn điện không phát thải.
Ngoài việc phát thải carbon thấp, năng lượng hạt nhân được coi là có hệ số công suất cao nhất so với bất kỳ nguồn năng lượng nào, có nghĩa là các nhà máy hạt nhân chạy với công suất tối đa trong thời gian dài hơn các loại khác. Ở Mỹ, chúng chạy với công suất cao 92,5% thời gian, trong khi với than, tỉ lệ này là khoảng 40% và năng lượng gió là khoảng 35%.
Năng lượng hạt nhân có thể ngăn hàng triệu tấn khí thải xâm nhập vào khí quyển mỗi năm, so với nhiên liệu hóa thạch.
Tại sao rất nhiều người Australia lại phản đối?
Trên thực tế không chỉ là Australia. Một số quốc gia đã kìm hãm sự phát triển hơn nữa của ngành điện hạt nhân kể từ sau thảm họa Fukushima năm 2011 ở Nhật Bản. Đây là thảm họa hạt nhân tồi tệ nhất kể từ thảm hoạ Chernobyl (Ukraine) vào năm 1986.
Một cuộc biểu tình phản đối uranium bên ngoài Nhà hát Opera Sydney vào ngày 4/6/1979. Ảnh: Getty Images
Nhưng phong trào chống hạt nhân của Australia còn đi xa hơn thế, trở thành một phong trào phản đối mạnh mẽ vào những năm 1970. Điều này nổi lên phần lớn là do những lo ngại xung quanh tác động môi trường của việc khai thác urani - thứ mà Australia có trữ lượng khổng lồ - nhưng cũng do những lo lắng xung quanh rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng.
Ngoài ra còn có những lo ngại xung quanh việc làm thế nào để lưu trữ chất thải hạt nhân một cách an toàn. Các vụ nổ hoặc rò rỉ chất thải lưu trữ cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người, mặc dù những thảm họa như vậy ít xảy ra hơn nhiều so với trước đây.
Năm 1977, Phong trào Chống khai thác Urani ở Australia đã thu thập được 250.000 chữ ký cho lệnh cấm khai thác kim loại này, mặc dù năng lượng hạt nhân không được sử dụng ở nước này. Nhưng ngày nay Australia vẫn khai thác urani và xuất khẩu để sản xuất điện hạt nhân ở các khu vực khác trên thế giới.
Áp lực chính trị ngày càng gia tăng ở Australia đến từ các nhà lãnh đạo của Đảng Tự do cầm quyền về việc sử dụng năng lượng hạt nhân.
Nếu không có nguồn năng lượng này, một số người cho rằng việc đạt tới phát thải khí nhà kính đạt mức “0 ròng” vào năm 2030 sẽ là không thể. Australia chủ yếu chống lại hạt nhân vì nước này có trữ lượng than và khí đốt dồi dào, nhưng họ lại đang chịu áp lực phải giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch.
Khi công bố thỏa thuận mới, Thủ tướng Morrison cho biết Australia không tìm cách phát triển "năng lực hạt nhân dân dụng", bao gồm các nhà máy điện hạt nhân. Tuy nhiên, lãnh đạo Đảng Xanh, Adam Bandt đã chỉ trích thỏa thuận với Mỹ - Anh trong một dòng tweet cho rằng "đặt những Chernobyl nổi ở trung tâm các thành phố của Australia” sẽ "khiến Australia trở nên kém an toàn hơn”.
Bob Brown, một cựu lãnh đạo đảng Xanh, cũng cho rằng thoả thuận an ninh mới cho phép Australia tiến gần hơn đến việc phát triển ngành năng lượng hạt nhân và cảnh báo sẽ có phản ứng dữ dội. “Tôi nghĩ rằng những gì chính phủ đã làm là rất hèn nhát. Họ đưa ra một quyết định mà không có sự tham khảo của công chúng, biết rằng công chúng sẽ phản đối nó”, ông Brown nói.