Các lãnh đạo ASEAN đã chọn có thái độ vừa phải với Trung Quốc trong tranh chấp biển Đông. Điều này thể hiện qua tuyên bố chủ tịch ASEAN ngày 7-9 sau hội nghị cấp cao ASEAN tại Lào, báo Nikkei (Nhật) đưa tin.
Nội dung nói về biển Đông trong tuyên bố chủ tịch ASEAN gồm tám đoạn, cho biết các lãnh đạo ASEAN “cực kỳ lo ngại về các diễn biến đã và đang xảy ra” ở biển Đông, “các hoạt động cải tạo và leo thang ở biển Đông đã xói mòn lòng tin, tăng căng thẳng, có thể hủy hoại hòa bình, an ninh và ổn định khu vực.”
“Chúng tôi lần nữa khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và tự do lưu thông hàng hải và hàng không ở biển Đông”.
Dù không đề cập cụ thể Trung Quốc hay phán quyết ngày 12-7 của Tòa Trọng tài quốc tế bác tuyên bố chủ quyền đường lưỡi bò của Trung Quốc ở biển Đông nhưng tuyên bố khẳng định tất cả các bên tranh chấp phải tuân thủ Công ước LHQ về Luật Biển.
“Các bên phải tôn trọng triệt để các tiến trình luật pháp và ngoại giao, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, phù hợp với các nguyên tắc đã được công nhận của luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước LHQ về Luật Biển”.
Tuyên bố hoan nghênh việc ASEAN và Trung Quốc thỏa thuận sẽ có các biện pháp giảm căng thẳng trên biển Đông, trong đó có việc thiết lập một đường dây nóng ngoại giao để giải quyết các sự cố hàng hải khẩn cấp, cũng như thực hiện Bộ Quy tắc xử lý các cuộc chạm trán bất ngờ trên biển Đông.
Hội nghị cấp cao ASEAN lần này là lần gặp đầu tiên của lãnh đạo 10 nước ASEAN sau khi có phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực. Nội dung chủ yếu trong ngày hội nghị đầu tiên là về hợp tác kinh tế. Nội dung được bàn đến nhiều nhất trong ngày hội nghị thứ hai là biển Đông. Ngày hội nghị thứ hai kết thúc sớm hơn lịch đã đặt trước gần một giờ.
Philippines là nước đã kiện Trung Quốc ra Tòa Trọng tài quốc tế. Trung Quốc trước sau vẫn bác bỏ phán quyết. Tuy nhiên, tại hội nghị Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã không nêu vấn đề này ra để tìm kiếm ủng hộ từ các thành viên ASEAN.
Theo Nikkei, dù không công kích thẳng Trung Quốc, nhưng tuyên bố vừa phải này đã tránh làm ASEAN chia rẽ hơn, phục vụ mục tiêu của các lãnh đạo ASEAN là cải thiện, thống nhất hơn quan hệ các nước thành viên.
Nội dung vừa phải đã giải thích lý do vì sao tuyên bố chủ tịch ASEAN có thể được thống nhất một cách nhanh chóng. Các tuyên bố chủ tịch ASEAN trước đây thường chỉ được thống nhất sau nhiều ngày tranh cãi giữa các thành viên.