Trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19, "sự đặc biệt" trong quan hệ này càng trở nên rõ ràng đối với cả thế giới. Hồi tháng 2, Moscow đưa hỗ trợ y tế đến tâm dịch Vũ Hán và sau đó được Trung Quốc đáp trả bằng nghĩa cử tương tự khi dịch bùng phát tại Nga.
Hơn nữa, giới lãnh đạo của 2 nước dường như rất thân thiết khi gặp nhau hơn 30 lần kể từ năm 2013. Hồi tháng 7, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình kêu gọi Trung Quốc và Nga cùng "chống lại chủ nghĩa bá quyền và chủ nghĩa đơn phương" trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin nói quan hệ 2 nước đã đạt tới một cấp độ "chưa từng có".
Thế nhưng, trong những tháng gần đây, cho dù 2 nước đã cố gắng giải quyết thế nào, những rạn nứt vẫn xuất hiện. Sự chia rẽ nằm trong nhiều vấn đề, ví dụ như sự khác biệt lịch sử về Vladivostok, việc Nga bán vũ khí cho Ấn Độ và sự chậm trễ của Nga trong việc giao tên lửa cho Bắc Kinh.
Tuy nhiên, có lẽ vấn đề nhức nhối nhất là việc một đề xuất gần đây cho rằng Washington muốn hợp tác với đối thủ cũ thời Chiến tranh Lạnh để chống lại sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc. Cho dù đây từng là điều không thể tưởng tượng được, khi được hỏi về khả năng này vào tháng 7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo trả lời: "Tôi nghĩ rằng đây là điều khả thi".
Chủ quyền TP Vladivostok
Hồi tháng 7, sự chia rẽ liên quan TP Vladivostok bỗng nổi lên khi đại sứ quán Nga khiến mạng xã hội Trung Quốc phản ứng dữ dội bằng cách đăng tải một video về lễ kỷ niệm 160 năm thành lập thành phố.
Nguyên nhân là do Trung Quốc vẫn còn rất quan tâm đến Vladivostok, thành phố từng thuộc về nước này. Trong lịch sử, Vladivostok là một phần của triều đại nhà Thanh (Trung Quốc) và được biết đến với cái tên Haishenwai. Nó bị Nga sáp nhập vào năm 1860 sau khi người Anh và người Pháp đánh bại lực lượng Trung Quốc trong cuộc chiến tranh nha phiến lần thứ hai. Kể từ đó, thành phố do Nga quản lý và là thủ phủ của vùng Primorsky.
Vịnh Zolotoy Rog tại TP Vladivostok - Nga. Ảnh: Shutterstock
Một số người Trung Quốc đề xuất đáp trả bài đăng của đại sứ quán Nga bằng cách cân nhắc lại lập trường về Crimea. Nga sáp nhập Crimea vào năm 2015 sau một cuộc trưng cầu dân ý, một động thái bị cộng đồng quốc tế chỉ trích. Đến nay, Trung Quốc vẫn giữ lập trường trung lập về vấn đề này.
Theo biên tập viên Gilbert Rozman của Diễn đàn Asan, sự phản đối kịch liệt trên bài đăng của đại sứ quán Nga là một trong những dấu hiệu thực tế đầu tiên cho thấy tình trạng tranh chấp lãnh thổ chưa có hồi kết, đồng thời "chủ nghĩa dĩ Hoa vi trung đang trở thành một vết nứt trong mối quan hệ này".
Thỏa thuận vũ khí với Ấn Độ
Tình trạng "nước sôi lửa bỏng" giữa Nga với Bắc Kinh còn tăng lên khi Moscow tăng cường bán vũ khí cho New Delhi ngay sau khi binh lính Trung Quốc và Ấn Độ xung đột chết người tại biên giới Himalaya vào ngày 15-6.
Một tháng sau vụ việc, New Delhi vội vã thông qua thỏa thuận mua chiến đấu cơ mới của Nga và nâng cấp đội máy bay hiện có. Một cư dân mạng Trung Quốc bình luận: "Trong lúc chiến đấu với kẻ thù, bạn cảm thấy thế nào khi bạn của bạn đưa dao cho đối thủ của bạn?"
Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Dmitry Stefanovich của Trung tâm An ninh Quốc tế thuộc Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế của Viện Hàn lâm Khoa học Nga chỉ ra rằng Nga đã cung cấp vũ khí cho Ấn Độ từ lâu, trước cả khi xung đột ở dãy Himalaya xảy ra. Hầu hết các vũ khí chiến lược của Ấn Độ, từ tàu sân bay đến tàu ngầm tấn công hạt nhân, đều được nhập khẩu từ Nga.
Quân đội Ấn Độ tại khu vực Ladakh. Ảnh: DPA
"Rõ ràng, ngành công nghiệp quốc phòng Nga muốn giữ vị trí trong thị trường Ấn Độ vốn đang ngày càng trở nên cạnh tranh hơn khi Pháp và Mỹ là những đối thủ rõ rệt nhất" - tờ South China Morning Post dẫn lời ông Stefanovich.
Thật vậy, phó giáo sư Rityusha Tiwary của Viện nghiên cứu Trung Quốc thuộc trường ĐH Delhi cho biết doanh số bán vũ khí cho Ấn Độ của Nga đã giảm kể từ khi doanh thu đạt đỉnh 3,2 tỉ USD vào năm 2005. Tuy nhiên, các nhà phân tích thừa nhận các vấn đề quốc phòng đã tạo ra những vết nứt trong mối quan hệ Nga - Trung Quốc.
Ông Alexey Muraviev, phó giáo sư của Viện Nghiên cứu Chiến lược và An ninh Quốc gia thuộc trường ĐH Curtin University nói Nga không hài lòng về sự hợp tác cả về quân sự lẫn kinh tế giữa Trung Quốc - Ukraine.
"Trung Quốc còn tham gia vào kỹ nghệ đảo ngược trong công nghệ quân sự của Nga và sau đó bán các nền tảng bản địa dựa trên các thiết kế của Nga, qua đó cạnh tranh với Nga trên thị trường vũ khí toàn cầu" - ông Muraviev nói thêm. Phó giáo sư Tiwary nhận định Nga xem việc bán vũ khí cho Ấn Độ là một cách cân bằng sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc.
Hệ thống tên lửa phòng không S-400. Ảnh: Xinhua
Hệ thống tên lửa phòng không S-400
Một vết nứt nữa trong quan hệ 2 nước đến từ thỏa thuận cung cấp hệ thống tên lửa phòng không S-400 cho Trung Quốc của Nga. Vào tháng 7, trang tin NetEase và Sohu của Trung Quốc thông báo việc giao hàng bị "tạm hoãn" do Covid-19 nhưng sau đó Moscow lại tuyên bố "đình chỉ" giao hàng.
Theo hãng tin Tass, Trung Quốc nhận lô hàng S-400 đầu tiên vào năm 2018 nhưng các đợt giao hàng sau bị đình chỉ khi Moscow cáo buộc ông Valery Mitko, Chủ tịch Viện Khoa học Bắc Cực ở TP St. Petersburg, làm gián điệp cho Bắc Kinh.
Động thái này làm phật lòng người dân Trung Quốc, đặc biệt là khi Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergey Shoygu đã đồng ý với người đồng cấp Ấn Độ Rajnath Singh trong việc đẩy nhanh việc sản xuất và giao 5 hệ thống S-400 mà Ấn Độ đặt mua năm 2018. Lô hàng đầu tiên dự kiến sẽ được đưa đến Ấn Độ vào tháng 10 năm nay.
Nhiều người Trung Quốc cho rằng hành động này chứng minh Nga đang đặt lợi ích của Ấn Độ lên trước Trung Quốc dù Trung Quốc đã đặt hàng từ năm 2014.
Tổng thống Putin và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Ảnh: News.sky
Sáng kiến Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương
Dù vậy, có lẽ vấn đề gây chia rẽ nhất đối với quan hệ Nga - Trung Quốc là tuyên bố gần đây của Ấn Độ. Cụ thể, New Delhi muốn Moscow gia nhập sáng kiến Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương do Mỹ dẫn đầu, một nhóm chiến lược được xem là để đối phó Trung Quốc.
Vấn đề này được cho là chủ đề trong cuộc điện đàm giữa Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nga Igor Morgulov và đại sứ Ấn Độ tại Nga D. Bala Venkatesh Varma.
Theo báo cáo, Ấn Độ nói với Nga rằng cũng như họ ủng hộ dự án Đại Á - Âu của Moscow - trong đó chính sách đối ngoại của Nga là hướng về phía Đông và gắn kết nhiều hơn với châu Á - thì Nga cũng nên hỗ trợ nhóm Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương chứ không nên coi ý tưởng này đơn thuần là một chiến lược của Washington nhằm chia cắt khu vực.
Tàu sân bay USS Ronald Reagan trong một cuộc tập trận hồi tháng 7. Ảnh: Hải quân Mỹ
Một số nhà bình luận Trung Quốc lên án ý tưởng này là "sự phản bội Trung Quốc" và gây sốc tương đương với việc yêu cầu Nga gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Tuy nhiên, trong khi một số nhà phân tích đặt dấu hỏi rằng liệu Mỹ có đồng ý cho Nga làm thành viên không, những người khác cho rằng Nga có thể bị thuyết phục nếu có động lực phù hợp.
Phó giáo sư Tiwary nhận xét ý tưởng này phù hợp với quan hệ đối tác mạnh mẽ Ấn Độ - Nga trong những thập kỷ gần đây và sẽ củng cố thêm mối quan hệ.
Tuy nhiên, ông Stefanovich nói Nga không có khả năng sẽ tham gia vì nhóm chiến lược này nổi tiếng về việc chống Trung Quốc. "Nga tin tưởng vào các tổ chức khu vực và các chế độ hợp tác toàn diện" - tờ SCMP trích lời ông Stefanovich.